Жена и социјализам

18 - –– 3

овога века на Сангвичким острвима (Хаваји) нађена породица која је потпуно одговарала том сродничком систему што код Ирокеза још само по имену постоји. Али сроднички систем на Хавајима није одговарао опет тамошњем об.ику породице, већ упућиваше на један старији, првобитнији породични облик, кога више није било. Тамо су сва. деца браће и сестара сматрана као браћа и сестре; као браћа и сестре важила су сва деца не само једне матере и њених сестара или једног оца и његове браће, већ укупно деца све браће и свих сестара.

Хавајски сроднички -систем одговарао је дакле извесном ступњу развића који је стајао још ниже од постојећег породичног облика. Важно је да су на Хавајима, као и код Индијанаца Сев. Америке, постојали два различита система, који више нису одговарали стварним приликама, јер су у ствари били прешли у виши облик. О томе Морган вели ово: „Породица је активни елеменат: она није никада стационарна, него прелази од нижега облика вишем, напоредо са развијањем друштва са нижега ступња на виши. Напротив, сроднички системи су пасивни, они само у дугим размацима времена забележавају напретке које породица у току времена учини, и само радикалне измене породице повлаче радикалне измене тих система.“ Још и данас меродавно схватање, које заступници садашњице тврдоглаво бране као истинито и необориво: да је садашњи породични облик постојао од прастарог времена и да мора, ако се неће да доведе у опасност целокупна култура, увек постојати, показује се дакле према открићима тих испитивача као скроз погрешно и неосновано. Проучавање праисторије уништава сваку сумњу да се на најнижим ступњевима људског развића однос између полова потпуно разликује од односа доцнијег времена, и посматран кроз наочари на-

/ шега времена изгледа нам као ужас и блато од немо-

рала. Али као што сваки ступањ људскога развића има своје сопствене услове производње, има исто тако им свој морални законик, који је само слика друштвенога стања. Морално је оно што се као морал схвата, а морал је само оно што одговара најинтимнијој суштини, тојест

социјалним потребама извесног периода.