Женски покрет

ili u naučnim časopisima poljskim i inozemnim. Iz prikaza njenoga života i rada, koji je izašao u tom časopisu doznajemo, da se Josefa Joteyko rodila 29 januara 1866 na jednom imanju blizu Kijeva. Nakon što je vrlo brižno školovana u vlastitoj kući, polazi ona na univerzitetske studije u Ženevu i odabire kao svoju struku prirodne nauke. Sa svojom izvanrednom ljepotom, inteligencijom i dobrotom osvaja brzo sve svoje internacionalne drugove i postaje im najboljom drugaricom. Nakon dovršenih studija u Ženevi, polazi u Bruxelles, a zatim u Paris, gdje godine 1896 svršava medicinu. Najviše ju zanima općenita patologija i fiziologija. Doskora napušta taj poziv i bavi se isključivo naukom. U Bruxellesu radi u univerzitetskom psihološkem laboratoriju, a pet godina iza toga postaje mu šefom. Jedan naučni rad izlazi za drugim, i to u to vrijeme samo iz područ ja fiziologije. Vrlo interesantnih rezultata iznijela je o tome, koji su fiziološki uzroci umoru, osim toga bavi se naročito toksikologijom, elektrofiziologijom i teorijom o kontrakciji mišića. S rezultatima njenog istraživanja slažu se i drugi učenjaci, uvode ih u školske udžbenike, a profesori s njima upoznavaju svoje đake. I strani naučni svijet upoznaje vrijednost njenoga rada. Akademija nauka i Akademija medicine u Parizu, Društvo prirodnih i medicinskih nauka u Bruxellesu izabiru je za svoga člana. Uz to postaje još pretsjednicom belgijskega Neurološkog društva. Radeći kao šef psihofizičkoga laboratorija univerze u Bruxellesu, počinje sve više, da se zanima za psihologiju i da izrađuje eksperimentalne radove iz toga područja. Kroz 14 godina predaje ona ondje eksperimentalnu psihologiju. Njeno solidno poznavanje prirodnih nauka pomaže joj, da i u psihologiji dolazi do znatnih rezultata. Ona sada i sa psihološkog gledišta ispituje problem umora i ljudskog rada, a zanima se i za psihologiju čuvstava. Njezina stvaralačka snaga ne očituje se samo u naučnome radu, nego i u sposobnosti, da organizira. Ona je profesor eksperimentalne psihologije i pedologije i direktorica pedaloškog laboratorija, koga je sama stvorila i organizirala. Od godine 1909 organizira ona ljetne tečajeve pod imenom Pedološki seminar, oko kojega se kupe pedagozi iz različitih zemalja. Godine 1912 osniva Internacionalni fakultet za pedagogiju u Bruxellesu, kojim sama upravlja. Od godine 1908 do 1914 redigira časopis Psihološka revija, koji donosi članke iz područja psihologije i pedologije. Njena želja za aktivnim organizatorskim radom ne miruje. 1911 organizira ona prvi internacionalni kongres pedologije u Bruxelesu, na kojem se sastaje 500 učenika iz 20 zemalja. Tu je Poljska prvi put zastupana, kao oficijelni delegat. Kako je sve više privukla na se pažnju inostranstva bude pozvana, da održi nekoliko predavanja u College de France. Za čitavoga svoga rada u inozemstvu ostala je u kontaktu sa svojim narodom. Gdjegod bila, kupi ona oko sebe poljačke studente, kojima je uvijek spremna pružiti svaku pomoć, tako da se oni uz nju osjćaju kao kod kuće. Kad je Poljska opet natrag zadobila slobodu, vraća se Josefa Joteyko u svoju domovinu. U Pedagoškem institutu predaje pedagošku psihologiju i radi u njemu do godine 1925. I ovdje je um jela, da s neznatnim sredsvima organizira uspješan rad. Osniva Psihološko društvo, koje izdaje Bulletin psihološkega društva, u kojemu izlaze članci poljačkih psihologa. Nekoliko godina iza toga osniva i redigira Poljački psihološki arhiv, koji donosi članke iz područja teoretske i praktičke psihologije. Kad je Pedagoški institut prestao da radi, poziva je poljska slobodna univerza, da ondje predaje pedagošku psihologiju. Godine 1927 bude pozvana da postane članom Vijeća za zaštitu rada u Ministarstvu rada. Svrha i cilj života te rijetke žene

bila je nauka. Ona joj je služila s največim oduševljenjem, ona joj posvečuje čitav svoj život, koji njoj za ljubav provodi u potpunoj čednosti i odricanju. U čitavom njezinom radu osjeća se duboka ljubav za čovjeka i potreba da osvijetli glavne probleme života. Naučni rad nije mogao da smanji žar njenoga osjećajnog života. Ona je bila puna ljubavi za svoju okolicu, kojoj je uvijek bila spremna pomoći. Svakome, tko god je želio da radi, savjetovala je, kako će svoje nastojanje privesti u djelo, jer joj samoj nije ništa bilo tako tuđe, kao pasivnost. Nadarena neobičnom stvaralačkom snagom i nepomućenom svježinom duše, stvarala je ona oko sebe atmosferu, koja je uvijek bila puna vedre težnje za naučnim i socijalnim radom. Njezine riječi, njezine misli poticale su na rad i najpasivnije učenike, svakome je ona umjela da stvori osnovu za rad, koji je odgovarao njegovim sposobnostima. Kako je sama voljela život, znala je da i u drugima usadi ljubav prema njemu a ujedno i nastojanje da u nj pronikne. Istina i Dobrota bijaše njen život. Ona je umjela ne samo da nađe, nego da je svuda i rasprostire. Prirodu i umjetnost je duboko ljubila, a glazba joj je bila životna potreba. Neobično prijazna sa svojom okolicom, uvijek vedra i vesela i gotovo mlada mogla je ona da u svoje saradnike ulije životnu radost i oduševljenje za rad. Jozefa Joteyko bila je ne samo velika naučna radnica, velika građanka, nego i velika uzgajateljica. Zagreb

Dr. Mira Vodvařka-Kočonda

Dr. Zdenka Marković u Poljskoj

Između 26 - IV i 3 - V održan je u Poljskoj kongres poljsko-jugoslovenskih liga i to u Poznanju, Gdyni, Warszawi i u Krakovu. Kongresu je prisustvovalo oko 70 osoba, većinom delegata, kulturnih i prosvjetnih ustanova iz svih djelova naše države. Mogućnost proputovanja kroz cijelu skoro Poljsku sklonila i mene da odem na taj put. Bilo mi osobito milo kroz cijelo vrijeme našega puta promatrati vanredan doček i priznanje koje su Poljaci pružili dr. Zdenki Marković, neumornoj radnici na polju poljske literature i poljskojugoslovenskog zbliženja. Njen dolazak na kongres bio je događajem za najširu kulturnu poljsku javnost, koja je dokazala koliko nju cjeni i voli sa toliko ljubavi i gostoprimstva, kako se to zbilja rijetko nailazi. Tih nekoliko dana provedenih u Poljskoj bilo je dr. Zdenki Marković zasluženem nagradom za njen neumoran rad i vijerno prijateljstvo bratskoj poljskoj zemlji. Svi poznanjski, varšavski, i krakov ski dnevnici i časopisi donijeli su joj posebne članke pod naslovom »Dr. Zdenka Markovič u Poljskoj,« uz njezinu sliku. Naročito se ejeni u Poljskoj njena knjiga: Pojecie dramatu u Wyspiańskiego. (Pojam drame kod Wyspianskiego), i ako je mnogo odličnih poljskih književnika pisalo o Wyspianskim. Eto šta piše poznanjski tjednik »Tęcza« (Duga): »Djelo Zd. Marković jest neobično temeljito a u mnogom je pogledu upravo otkrićem, te je u mnogom pretekla kritiku poljsku o Wyspianskom. Monografija jest važnom pozicijom naučnom, a ujedno je dokazom živih veza između bratskih literatura.« Ženski časopisi donijeli su opširne članke o cijelokupnom njenom radu. Varšavski tjednik »Kobieta wspólczesna« (Savremena žena) posvetila je u svome 17 broju uz jedan općeniti članak o »Ženi srpsko-hrvatskoj« prigodom kongresa naročiti članak dr. Zdenki Marković pod naslovom: »Mili gost«. Članak svršava riječima: »Živi i aktivni intelekat te jugoslovenske literatkinje i radnice, njezine govorniške sposobnosti, a prije svega njezin iskreni, i duboki osjećaj za sve što je poljsko pružili su velike usluge propagandi polj-

skoj. Nadajmo. se da će ta treća njezina posjeta Poljskoj i opet poslužiti ideji zbliženja, kojoj je dr. Zdenka Marković ustrajna pionirka.« Cijelo vrijeme kongresa bilo je ne koliko kratkih i svijetlih dana dostojnih visoke kulture bratskega poljskega naroda, lijepa stranica u životu dr. Zdenke Marković a i ostalih Jugoslovenka. Zagreb.

Dr. med.

Bronislava Prásĕk.

Književnost

Marica Vujković: TEREZA SE OBRATILA. Roman. Subotica 1931. G-đa Marica Vujković izdala je u vlastitoj nakladi pod gornjim naslovom 5 novela, odnosno crtica. U prvoj noveli „Tereza se obratila” opisuje g-đa Vujković djevojku, koja je odgojena u najstrožem kršćanskem duhu, koja je predestinirana, da postane opatica, pa već od najranije mladosti prezire sve što se zove život, ljubav, brak. Međutim se u Terezi prebude nagoni i ona zaveli kapelana, koji tu ljubav uzvraća. Bojeći se kapelan, da se ne ogriješi o dužnosti svećeničke, daje se u poslednji čas premjestiti u neko daleko, zabitno mjesto. Nakon plača, muka, teških čežnja za srećom Tereza se odluči da zauzme mjesto svoje pokojne sestre, koja je ostavila nesretnog muža i malu nezbrinutu djecu. U noveli »Kasno buđenje« opisuje Marica Vujković ženu, koja nema svijesti o vrijednosti i dobroti svog muža, nego ga usprkos činjenici, da joj on svaku najsitniju željicu sprem no i uvijek s ljubavlju ispunja, svojim vječnim nezadovoljstvom, uvijek mrka, zlovoljna i nesretna, tjera u naručaj druge, nevrijedne žene. Kad je muža izgubila, spoznaje svoju krivnju. Sad je sretna, kad ga »makar samo očima može pomilovati.« U crtici »Osveta« pokazuje autorica naklonost 9-godišnjeg dječaka prema odrasloj djevojci i osvetu njegovu nad momkom, zbog koga se ostavljena i osramoćena djevojka otrovala; a crtica »Quod volumus, ita credimus libeter« *) udovicu, koja očekuje, da će ju ljubljeni mladić zaprositi, a on zaprosi njenu kćer. U »Slobodnoj ljubavi« uživa oženjen muškarac sve čari slobodne, nevezane, ničim nesputane ljubavi. U času, kad ljubavnica traži brak s njime, on se vraća svojoj ostavljenoj ženi, jer slast je bila tek u slobodi te ljubavi, a kad se treba vezati, bolje je ostati kod stare veze. Kako se iz ovog sadržaja vidi, obrađeni su svakidanji, banalni motivi, često puta obrađivani u našoj literaturi, a i u drugim literaturama. Samo kad bi se ti motivi zahvatili jakom umjetničkom rukom, kad bi autorica unijela u te probleme nova rješenja prema duhu i ukusu današnjega vremena, kad bismo, naročito u malim crticama, osjećali nešto recimo od genija Čehovijeva, onda bi ta knjiga naišla na razumijevanje i interes današnje publike. Sentimentalna novela kao što je »Tereza se obratila« ne samo što neće zainteresovati čitaoca, nego će čitalac odbaciti knjigu izgubivši strpljivost, da sazna za sudbinu Terezine ljubavi, koja se priča u svim gradacijama, peripetijama i variacijama toliko razvučeno, da je nemoguće proslijediti s interesom do kraja. Ova vrsta literature bila je prije 50 i više godina, u modi. Danas se već odavna preživjela. Marica Vujković ima, mora se priznati, izvršno opažanje i mnogo smisla za najsuptilnije promjene duševnog života pa i stanovitu pripovjedalačku rutinu, ali te bi prednosti tek u vezi s odličnom obradom, živim tempom pripovijedanja i savršenim jezikom uvjetovale uspjeh. Autorica posvečuje najviše pažnje ženskim licima. Dok se žensko lice prve novele oslobodilo iz domene teorije, kršćanskog odricanja, bježanja od svakog aktivnog životnog

djela te »obratilo«, da iz realnog vrela života crpe zadovoljstvo i da sarađuje na zdravim temeljima života, dotle žensko lice druge novele doživljava drugi obrat. Prezirala je muža i sve, što je on činio, mučila ga, htjela se rastaviti; a kad ju je muž definitivno napustio za volju druge žene vrlo sumnjive prošlosti, ona osjeti veliku ljubav prema mužu. Doživjevši potpun fijako u svom. nastojanju, da opet zadobije ljubav njegovu, ona se ne ubije, kako bi se prema razvoju prilika očekivalo, nego ostaje j. nadalje u kući uz muža, koji ju dnevno na oči cijelog svijeta vrijeđa u njenom dostojanstvu žene i majke. Prvi tip ispoljava se u svom razvoju u pozitjivnom smislu, drugi tip nosi sva slabe, mušičave, nesređene žene, koja na koncu gazi u sebi i čovjeka. I ostali ženski tipovi kreću se u tom pravcu. Unesrećena djevojka nema snage da produži život pa polazi u smrt; taština ženska vidi na svakom koraku udvarače pa biva postidena; žena zbog materijalne koristi nastoji vezati uza se ljubavnika i t. d. Sve te konvencionalne događaje, zaplete i rasplete sretamo svaki dan u životu i čitamo o njima u dnevnim novinama. O tim stvarima vrijedi pisati samo onda, ako smo kadri stvoriti umjetničko literarno djelo. Prosječni i malo vrijedni književni produkti neka radije ostanu nezapisani i neštampani. Kao feministkinje moramo naročito naglasiti zahtjev i želju, da žene izađu u javnost samo sa zrelim i vrijednim tvorevinama, koje će značiti nešto i koje će obogatiti koje mu drago granu umjetnosti. Bez jake stvaralačke snage, bez umjetničkog zahvata grade, inspiracije i fantazije, bez savršenog poznavanja jezika ne valja se latiti pera. Treba još nekoliko riječi spomenuti glede jezika. Prvi uvjet literarnog djela jest čist, lijep i dobar jezik. U spomenutom djelu sve vrvi od provincijalizama, germanizama i drugih pogrješaka. Tu se čita: beganje, predike, bez da, namo upliv, utisak, Spasiteljovo, odlitoše, u dobu (: vrijeme), suzama mu lije noge.... i t. d., a štamparske pogriješke upravo su bezbrojne i tako neobične te izgleda, da se nije provela ni jedna korektura. Primjere kao: nesrečnica, navale mj. navela, osećaji, koja su je uznemiravala i t. d. i t. d. kriva slova, izmijenjene slogovei slično, čitamo na svakoj stranici. Ovako štampana knjiga čini veoma neozbiljan dojam. Zagreb.

*) Što želimo, u to rado vjerujemo.

Dr. Slava Rastovčan.

Изложба слика г-ђице Милице Бешевић. Од 25-Х до 5-ХI била је приређена у Уметничком павиљону изложба слика г-ђице Милице Бешевић. На изложби је било 55 радова, од којих је већи број рађен уљем, мањи у акварелу. По мотивима највећи број је пејзаша са Приморја, и неколико портрета и мртве природе. Иако је г-ђица Бешевић већ запажена на заједничким изложбама. „Јесењег салона”, ипак је ова прва колективна изложба њених радова показала интенције и обим. њенога рада. Њено летошње бављење у Сплиту и околини, и нарочито у Дубровнику и околини инспирисало јој је најуспелија платна. Поред портрета „Оца”, „братића Иве” и „Продаваца Среће” пејзаши су најбоље њене слике. Нарочито је са великим полетом хватала у најразличитијим положајима благе и разгранате маслине, које је мајсторски изражавала. Једна од најлепших слика поред Малог Иве јесте слика уљем „Дубровачки кровови” са потпуним складом групе што даје „праву симфонију простора.” Кад се узме у обзир њена љубав. за маслине, њен полет и укус за пејзаш, њена плодност јер је највећи део изложбе саздан летос на мору онда се мора г-ђици Бешевић честитати на високо уметничком изразу боје и простора.

Strana 4

Štamparija Živka Madžareviča (prede „Tucovič"), Beograd, Čara Nikole 11. 3., (Stan: Prote Mateje 42), Telefon 21.129.

ŽENSKI POKRET

Broj 21—22