Књижевне новине

. skim

Pre triđesetak godina — kada je iz gleđalo da je buržonzija u godđinama posle »obznane« ugušila revoluojju i kađa se tadašnja razvodnjena poezija

još uvek nije bila oporavila od ratnih

strahota pa je bežala u lažnu bukoliku ili tražila vanzemaljske tišine izašla je u izdanju »Slovenske soci= jalme matice« u Ljubljani (1923) peSšničkca zbirka, u kojoj je neko klicao: »Visoko je še nad nami Moumt

. Everest, vrh za oblaki je skrit Hitimo zato, · revolucionarji, potomci gorja, tja gor, ma najviši vrh, na Mount Everest.«

(Pesem revolucionarjev) To je bila Seliškarova »Pesem re-

· yolucionarjev«, koja je izašla u zbir-

oci, kao poslednji poklič »svoj čađavoj braći i sestrama«, kojima su pesme i bile posvećene. Kao što je ciklus »Tirbovlje« bio početal- Seliškarovog „mjiževnog puta, tako u trbovljanski ruđarski reviri bili prelomna tačka u pesnikovom pogledu na život i Wvet, koji on posle nikađa nije izneverio, Dođata je učiteljevao u. Prežinu nad Štorami kao nacionalno osetljiv i napređam učitelj, je učestvovao i u koruškom plebiscitu. A rudarski štrajk usred koga se mašao 1921 gođine, zatim sudbina proleterskog života u čađavoj dolini, sve je to uobličilo u mlađome učitelju, koji je počeo objavljivati peeme u radmičkim listovima, u »Kiresu« i u »Napreju«, zatim u »Domu in svefu« i u »Zvonu«, osebujan književni lik, Tz Seliškarovih pesama počela je đa raste drugačija stvarnost mego što ju je dotad poznavao veliki đeo poevije: to je bilo stvarnost našeg najvećeg Dproleterskog cemtra, Mlađa pesnikova duša se zgrozila mađ crnom dolinom i nađ wWhrahovitim životarenjem. njenog čoveka, dala je svoj obol

· koji je morao naš proleter dati kapi-

talu i po cenu lične sreće i života. »Jaz pa sem spoznal, da je ta senca strahotna ljubezen, ki 6o mi je vžgale tvoje rame, o, razpađdajoča devica!« (Zimsko jutro)

Ta »razpadajoča đevica« bila je vi- ·

ija revira i proleterskog života, ljubav prema toj »razpadajočoj devici« · mu je imtonirala prvu pesmu, ispunila ga srdžbom i očajanjem, | 3Z, gorečo dušo sem zrl po đolini in srd je bil moj brat.« oncert)

»Ob sWteno butam in vpijem:

Snemi. se, snemi se zemlja iz všemira

in padi kamorkoli,

samo da 8 razletiš ma nevidne

lkoscel« (Obup)

|. "POO CEB napomenuti đa je Seli-

ošajanmje bilo Izmemogao gnjev vesnika revolucije i đa to njegovo o» čajanje nema nikakve' veze sa letar= gijom kakve dekadentne pesme. Pesme »Tirbovljex su pevale o pesnikovom srcu, koje je »zaječalo pod Fospodskim korbačem«e ž»ajedno sa svojim narodom, su o nasleđenoj bedi, Rudarški dečak je bacio kamen za njim, a pesmik mu odgovara da je pogrešio i kaže mu đa i na njegovim plećima visi baštinjena beda: | | »Zakaj 8 teboj bom šel takrat,

ko boš prave zagleđal bele roke,

· ekalo vzdigovat, v tiste, ki nam stiskajo vrat, —&«

da jo treščiva (Pođeđovana nevolja)

Napaćeni rudari ili umirući starci razgrnu načas kalvariju rudarskog ži-

vota iza vremena kađa su nastale pe-

same »Trbovlje«:

»Svoje žene smo s strahom ljubili,

"da bi ne bilo otrok na kupe

za strađanje v težkih in lačnih

dneh«. ri _ (Umirajoči starci)

O zbirci koja je izašla godinu dana pre Klopčičevih »Plamtečih okova« bila su tada izrečena veoma različita mišljenja; najpravedniji je bio urednik »Zvona Pran Albreht, koji je napisao: »»Trbovljee« — to je đokumenat vremenac i »iđejna ispovest iskre~

| nog, bezobzirnog, čak direktno fanta- ~

stičnog &ocijalmnog „saosećanja ...»Ta

bezobzirna iskrenost i to fanatično 60- ~

o. Gališnja skupšlina Jugoslavenske akademije

cijalmo 6aosećanje s našim proleterčovekom ponukali 6u Župančiča đa pozdravi Seliškarovu. pesmu i da ii pape potatreka za rad. »Trbov«je osvojilo &vojom sadržinom i

' svojom lepotom osećajno srce proletera, kojemu tađašnja epigonska po: ezija nije ništa đala ili mu je dala ne= znatno malo, Malo gde je u pesmama tađa bilo toliko lepote kao u pesmi

' »Sedmorojenčki«, u malo kojoj pesmi

·je bila dočarana takva vizija nedose_»O, Krisšte, kdđaj priđe tisti YES

kk bošla mati ob svakem rojstvu

OMAR v prelepi svet, | pod cvetoče đrevo Gimu WRGSNako

at: i — 1 Omlađinu je Seliškarova pesma ovojila pro više od dvadeset godina. Pokazala joj je put onamo kuda je otišao kasnije rudarski momak, kuda je otišao peshik i kuđa su otišli svi SOM su bih obeleženi nasleđenom be_ Kao što je Seliškar u pesmama »Trbovlje« govornik revolucije, kao što je sav takav kakav je bio reovlucionarni &loj tih dana, tako nose i »PeSmi pričakovanja«, koje su izašle če'trnaest godina kasnije, pečat vremena i sredine, Pesnik je međutim moTrao u brđa zbog rada među trbovljan= skim proletarijatom, Premešten je bio na Reku kod Laškog, a ođatle u Crklje na Kri. Godine 1925 došao je u Ljubljanu, gde' je bio. nastavnik. ne građanskoj školi na Prulama sve do o-

a kupacije, Zbog suđelovanja u »Anto- —A

logiji jugoslovenske lirike« pao je u zatvcy; 6 njim zajedmo bili su tada

Ivan POTRČ

zatvoreni u. Velikoj . Kdkihdi i drugi.

jugoslovenski progresivni pesnici, To je bilo na izgled. mršavo, a 8Vakako zagušljivo vreme u kom su na-

tale Klopčičeve »Preproste pesme« i

u kom je napisana Župančičeva pesma o gnjiloj vodi, · je 3 »... verige nas dawvijo, _ misel je vklenjema, pesem razjedena,«

>»Mrak plava nad vodo, Reka skrivnosino tolče v breg, Mati zre v tok vođe, zastre oči — rešilnega čolna pa ni in ni.« (Beđa) »Mož je aedel na košari, žena je pestovala kletko s kanarkom in nihče drugi ju ni pričakal ko temna, težka, samotna noč«, (Izgnanca)

Pesnikova zeč &e staložila,. postala zrelijom; jednostavnost pesama i đogađaja »Iz dnevnika komisarja za ljudsko štetje« potresa, Pesma sve češće izražava čovekovu a i ličnu pesnikovu &tdbinu, Pesnik veruje u čove-

· ka: veruje u Helenu Skržat (»Cvetoča kalkteja«), svojom ljubavlju je kod ljudi u zatvoru (»Tovariši«); žema kojoj su zatvonili muža govorni: )

»,,„ nisi ne fat me ničvrednež,

za ML 6L moj mož, Ji. te ljubim.

ye VP

LA iz pesme se oseća: »Železeh mole

je v mnmožici..« — to je tišina iščeki-

vanja. |

Vreme koje je pesnik u ciklusu »Pe-

smi pričakovanja« očekivao, došlo je. Okupirana Ljubljana, a kasnije pesnikovo partizanstvo, sve je to dalo građu za pesme, od kojih je druga. polovina igašla u zbirci »V naročju domovine«, To su wtilovi koji zapisuju pesnikove doživljaje s brigadama i verno prate borbu, Soneti.u toj zbirci su najstaloženije Seličkarove pesme, . Isto kao Seliškarova pesma, nosi i Seliškarova proza lik vremema u kome je pesnik živeo, Seliškar je napi-

i na mene tad

Pjesmo moja fi buđi zvjerima mrska ko __a drugu mila ko žubor' potoka

sag više knjiga proze: »Nasedli brod,

—— PJESNIK 1 ZEMLJA

Kad mi pjesma ko soko široka krila razvije,

kad bude snažna ko vođa što se niz branu ruši, ko bič kad počne. dušm kad odjekne u ljudskoj duši,

tek tađa mogu. reći: T ja sam pjesnik pravi, . i ja sam zraka sunca u velikome danu, ' · Zemljo! kap moje slave leži u tvojoj slavi, kap mog života plovi u tvome

Kada na iebe, zemljo, bace uvređe kamen bace i na svaki moj stih.

ane da bije,

»Hiša brez oken«, »Roke Andreja, Pod-. lipnika«, »Tržaška cesta« niz novela i kraćih priča, To su knjige koje su

našu književnost donele problematiku predgrađa i nazaposlenosti, koja je po-

'čela da raste posle 1932 godine. Na.

stranicama knjiga i revija počeli smo da čitamo ovakve rečenice: »Sve radnice iz tekstilane su ma ulici.., daktilografkinje sede u parkovima i zure u prazninu budućnosti, pisari grizu pera i ne mogu da razumeju nezaposlenost koja donosi nekima udobnost i

· raskoš, a drugima opet glad i smrt...

Bez posla! Pogleđaj dole: čovek, žena

· i petoro dece. Gladni su! »Knjige »Hi-

ša brez oken« i »Roke Andmneja Podlipnika« su pretstavilj Beliškara kao izrazitog socijalnog prozaistu i savremenika koji prikazuje bedu i ispoveda veri u proletera kao u čoveka. I u noveli »Noćni čuvaj« (»Zvon«, 1983) šrtvuje se čuvar za druga radnika, Najveće i najvrednije: Seliškarovo

' prozno delo je roman u tri dela »Na-

sedli brod«. Do ovog romana &lovenačka književnost nije imala proznoga dela koje bi na tako stvaran i širok način zahvatalo predratno, raino i posleratno vreme i malograđansiku

· porodičnu sredinu, I o ovom Seliška'rovom delu je tada kritika imala različita mišljenja, danas dobija to delo,

radi istinskih figura koje je pisac oslvario, novu vrednost. Otlwiva nam vreme i društvo, koji su doživljeno

prikazani i koji su zbog drugačijeg

„.vmemena u kome živimo i radimo po~

sle ovoga rata daleko za nama. Roman postaje po svojoj bezizlaznosti skoro opomena i reminiscencija na

. bedna protekla vremena,

Seliškar je napisao niz knjiga omla= dinske proze: »Rudi«, »Bratovi sinjega galeba«, »Janko in Metka«, » Hudournik«, »Tovariši«, »Mule« i »Volk Pogoltnik« (u štampi). Seliškarova omlađinska književna dela su bila u tridesetim godinama retka omladinska literatura, koja je, pored Bevka, pripovedala omlađini o savremenom Životu, Međutim dok je Bevk ostao u realnoj sređini svoje pastirčadi, pola šao je Seliškar da ostvani savremenu socijalnu a ujedno romantičnu omladinsku prozu, »Tovariši« su bili kod nas prvi širi partizanski tekst koji je pisao o narodnooslobodilačkoj borbi i o junaštvu naših pionira. »Mule«, vesele 'i žalosne · zgode o partizanskim mulama. ij njihovim pratiocima, poštale Bu među mlađim svetom jedna od najčitanijih knjiga,

Seliškar nije samo u zavičaju nego

„ a u celoj. našoj domovini jedan od ma ·

ših najpopularnijih i najčitanijih književnika. O tome svedoče nova izdanja i prevodi mjegovih dela i nagrade koje je dobio. »Rudi« je doživeo pre rata tni izdanja a »Braftovščina, Sinje> ga galeba« dva, »Bratovščina Sinjega galeba« je izašla u Zagrebu dva pu->

· ta, objavljena. je*u Beogradu, preve= dena u Češkoj, a i u Italiji. >Mule« ·

su izašle kod nas u masovnom izda=> nju, prevedene su u Zagrebu i u Beogradu, prevode se na makedonski jezik, Od ostale proze treba spomenuti Knjigu »Nasedli brod«, koja je doživela u Češkoj dva izdanja. ,

Seliškarovo književno delo još ni iz-

„daleka nije završeno, Njegova posle-

raina omlađinska književna dela pokazuju da pesnik može mlađom svetu

još dosta da kaže, Izbor „dosađašnje.

Seliškarove poezije, koji se priprema u Albrehtovoj redakciji, pomoći će da naš proleterski pesnik bude onako o» cenjen kako zaslužuje.

okeanu,

plamen, proljetnih,

Vladimir CERKEZ

O. ZGMOSH i Umjpingsh

i Zagrebu je održana. gođišnja skupština

Jugoslavenske akademije znanosti i umjet rošloj godini razvila je MORO elat- ·

nost. Dok je tu 1948. gođini Akademija iz- '

nosti, U pr venska akađemija bogatu izdavačku

dala 29 knjiga, u 1940. izašlo je iz štampe 38 djela a 22 đjela nalaze 8e u štampi. To-

com 1049. godine Akađemlja je pođuzela 34

naučno-istraživačka' putovanja na terenu; u ekipama je rađilo 57 članova Akademije · zajedno sa studentima pojedinih fakulteta,

\wu protekloj gođihi osnovani su novi in-

stituti: Historijski institut u Dubrovniku i -

ı Institut za eksperimentalnu biologiju u Za-

grebu, a u osnivanju su Biološki institut u Dubrovniku, Institut za kemiju silikata, Institut za orivo, Blokemijski institut i

Istitat likovnih umjetnosti. „ i

_ Akademijini instituti, &oji su ranije Orošle godine

| snovani ,razvil su u toku p - vrlo Živ rađ, Tako je Historijski institut _ održao dva paleografska tečaja i organizirao rad Muzeja hrvatskih starina u 'tu, Članovi Instituta za jezik i hnjlževnost intemzivno su vadili n Velikom Alhnderi:

jinom rječniku, tako da: je dobar dio OVOB . osla “već savladan. Članoyi Instituta za osjetili su najveće rudnike velika industrijska bpređu- , cgeća, gdje su lspitivali uzroke profeslonalnih bolo U

' higijenu rađa u Jugoslaviji.

ti i vrši preglede radnika,

Jađranskom institutu počela le rad ređBi-

olja pomorškop leksikona Moji će izaći u

pet svezaka. Članovi ovog Instituta izvršili etsko mjerenje Jađrana i ra» ~

: peomagr ) đili na osnivanju ~

Bplitu i Dubrovniku. 1. gmnnstvenn kn

5omonski muzeja u deoenlja prvi put je stručno

talogizirana i pređana naučnoj javnosti.

'dinom ove godine počet će rađom”. mijlna štamparija.

pli- .

i{i*nlen dugoslaVonske &ka demije znanosti 1 um1etnosti poslije sedam ređena, 1 a-

ii ja. je osnovala svoj izdavački zavod sa knjižarom i knjigoveznicom, a sreAkađe- TRtestaura..tski zavođ renoviran })e | spasio od propađanja %4 stara umjetnička spomenika u Dalmaciji, Istri i u Zagorju. Obje galerije u Zagrebu obogaćene su sa 44 sli-

ke, 208 crteža i akvarela, đevet skulptura ~

i tri plakete. ) E Godine 1949. Akađemija Je proširila opseg

i SVoOH naučnog rada izabravši za svoje nove

sekcije 197 naučnih radnika, koji su dosad

„na naučnom polju postigli značajne rezultate, a među njima i nekoliko mlađih stru- ·

čnjaka, U Zagrebu je prošle godine obnovljena zgrađa Akademije i Mođerne galerije. IZLOŽBA LIKOVNIH UMJETNIKA. | RIJBCKB OBLASTI

U Čast Izbora.za Narodnu skupštinu li| kovni umjetnici Riječke oblasti otvorili su 23 marta u Rijeci kolektivnu izložbu svojih

radova,. : =. bd" 2 SG RMT YXN Na ovoj izložbi sudđjeluje seđamiacst iz

lagača sa ukupno osamđeset radova u svim

tehnikama. Izložbu je otvorio u ime Mini

NO-a Vinko Benac, đok je u ime Uđruže-

nja likovnih umjetnika Hrvatske, pretsjed- i nik Riječke podružnice Vilim Bvečnjak Održao referat »O položaju |I zađacima likoV- · "nih umjetnika u PNRJA žrš/ _ Izložba e već od prvog dana naišla na —

veliko Intevesovanje kod publike, tako da

Bu "Izložbene prostorije stalno prepune. U "prva -dva-dana izložbu. je razgledalo preko. „dvije hiljade posjetilaca, Izložba će poslije | biti prenesena u Pulu i u Zagreb,

koja proglašava stvari

_ revizije ı

(Nastavak sa prve strane)

Jedno je, međutim, sigurno, jer to stvarnost vremena u kome živimo potvrđuje: u današnjoj sovjetskoj estetici osakaćena je intimna humanistička suština lijepog, koju je iražio Černiševski, Lijepo je zatvoreno u državne granice i svedeno na novu normu koja svemu do isključivosti, pretpostavlja svjesno zalaganje i bezgraničnu požrtvovanošt u izvršenju društve-

nih odnosno državnih zadataka, Me-

đutim, društvena ličnost ne iscrpljuje . svoju sadržinu isključivo kroz dirigo· vane manifestacije čovječnosti, Cjelovit humanizam podrazumijeva kao svoj nerazdvojan elemenat i spontane

individualne manifestacije socijalisti- .

čke ličnosti — u najrazličitijim vidovima stvaralečkog obilježja. Iniegral-

na socijalistička ličnost zahtjeva cje- ·

lovit humanizam, ne neograničeno razvijanje bilo one tendemcije koja mjeri humanizam brojkama i bezu&lovnim podražavanjem i očigledno 'Štetnog političkog kursa, — bilo one tendencije koja rađa individualizam. Iz čvrstog, slobodnog i stvaralačkog jedinstva. socijalnih i ličnih kompone=nata, jedinstva koje služi vraćanju čovjeka čovjeku, izrasla cjelovita socijalistička ličnost, Tiakvoj ličnosti potrebno je-lijepo u najvišem ·stepenu evoje relativne cjelovitosti. · O O a Druga »dopuna« Černiševskog koju e izvašila savremena &ovjetska estetisastoji se u tome da se ograničava prostrana životna osnova na kojoj se

rađa lijepo, da se duševni život SsO> ·

vjetskog čovjeka učini imunim za manifestaciju stvarno lijepog koje se javljaju van granica sovjetske zemlje, da še dijalektički zasnovana rasprostra= njenošt manifestacije lijepog (koja ne priznaje administrativne granice) nadomjesti proglašenjem estetsicom cjelokupne stvarnosti i života MUmutar jednih granica, đa se, ukratko, stvori po masovnosti dosađ neviđen ambijent lijepog — i to apsolutizovanjem jednog elementa, jednog dijela socijalističkog svijeta. Taj ambijenat ne proističe iz mezultata posebnog razvitka upućenog opštom linijom. humanističkog procesa, nego iz fiktivne antidijalektičlke pretipostavke da. je vrhunac razvitka tu, u Sovjetskom Savezu, da tu i ostaje, i da če se — pošto priznaju dijalelctički zakon o kretanju nov vrhunac materijalističke misli i progresa neophodno razviti ali samo iz ranijeg vrhunca u kome se već nalazi jezgro napretka i opšteg uspona, Zato je potrebno kvantitativno uveća= vanje svoje baze lijepog đa bi se vr= hunac mogao na što širem tlu uzđiza/i, Drug Kardelj o tome kaže slijedeće:

»Bitna je činjenica đa autori teorije ne uglavljuju rukovođeću ulogu sovjetske nauke pomoću njenih konkretnih rezultata za čitavo čooječanstvo, nego pomoĆu nekakvog prava maslijeđa, to jest, po= moću tvrdnji, da samo rukovemeći faktori

:| tav svijet konačna i vna opredjeljenja pojedinih društvenih pojava, bilo gdje na kugli zemaljskoj«. . (Govor druga Karđelja na svečanom

zagjedanju Slovenačke akademije zna-

nosti i umjetnosti),

· Misao Černiševskog o prostranoj životnoj osnovi mije udarila mehaničke zidove i granice za kritevmij lijepog, i nije se &pustila ispod nivoa opštečovječanskog mjerila, Černiševski govori o lijepim predmetima koji su vrlo različiti, »čija vojstva savršeno ne liče jedna na drugo«. Misao Černiševskog sadrži i izražava jedinstvenu životnu raznovrsnost, Zato protivriječi njenom duhu alto se ona (misao) »razvija« tako da se istorijsko-materijalistička suština lijepog izvodi isključivo iz »našeg« života. ||

U novoj varijanti formulacije lijepog neopragmatična odredba »naš« trebalo je da odigra ulogu kvalitativne oznake, koja u kvintesenciji izriče · Wve ljepote sovjetskog života, U tak-

voj formulaciji sadržan je i princip

partijnosti — i utoliko je ona »viša« od poznate formulacije Černiševskog,

u kojoj je »spašeno« racionalno jezgro,

očišćeno od »kosmopolitske« sadržine

- i stavljeno u temelje zvanične estetike, Izlazi da je shvatanje lijepog evoJuiralo, Međutim, nije evoluiralo, nego je mnazadovalo, Černiševaki je argumentovao svoju materijalističku kon-

· cepciju lijepog, nijednog tremutka ne ispuštajući iz viđa čovjeka kome ono

_ treba da služi, T gledao ga je, to smje-

lo možemo zeči, plemenitije, odušev-

ljenije | čovječnije, nego što to rade

'TFadjejev, Tihonov i neki drugi, koji

svoju savjest književnika saobražava-–

ju bilo kakvom kursu svoje vlade, pa blo ori i kontrarevolucionaran, (Padjejev prećutkuje preko milion žrtava

Jugoslavije u borbi protiv fašizma, Ti~

honov se odriče svoje poezije, gazeći

plemenita osjećanja koja je izlivao u

svoje stihove o Jugoslaviji.) Bolesna

savjest Simonova koji je viđio naše nauode i njihovo rukovodstvo u teškim

' danima Oslobodilačkog rata protiv fa- ~

_ Šizma i tražio riječi Sana za tu

- herojsku borbu, danas doživljuje &VO-

je najplodnije »inženjerske« trenutke — u vizijama o vješalima po socijali'stičkoj Jugoslaviji. Takva jc žalosna sudbina »inženjera ljudskih duša«. Tu Bu Oni sivarno pokazali da njsu dostoji sljedbenici ni Černiševskog, ni Gorkog. I dalie, kod Čemiševskog lijepo nije bezoblično, on ga povezuje s nailiričnijim stanjem ljudske duše, 8 radošću, s čežnjom, s onim čemu tre-

"bn stremiti, Černiševski se, osim toga,

rukovodio jednim čvrstim humanističČkim principom, koji, nažalošt, nema-

! je mnogi savremeni sovjetski pisci. | Starstva prosvjete Narodne Ropuike Hr ? | š i · vatske povjerenik prosvjete Oblasnog

»Lijepo — to je naš život! — sve · su to lijepe riječi, ali samo riječi. Ne-

moguće je oteti se utisku snažnog ak- ·

'{uelnog značaja Lenjinovih riječi u · »Materijalizmu i empiriokriticizmu«:

xBooijalno-organizovano jskustvo«, s»kolektivni 'admi proces« -—— sve su to mar.) koističke riječi, ali samo koje prikrivaji ~ idealističku {filozofiju - l za »komplekse e-

lemenata« — osjećaja, 5 1

Baya #

ı Sovjetskog Saveza mraogu da daju, za Čile e ' definiti

i Oi ir a empintosimbola čovječan=

- stvd, fizičku prirodu „kao izvedeno iz

psihičkog itđ. itđ.« n Ž 909ž (Lenjin: »Materijalizam | empiriokr:::-

cizama str, 345 izd. Kulture, Beograd).

Tako i u slučaju savremene sovjetske estetike, »RKomunizam« »partijnost«, »naš život« — sve su to marksi-

stičke riječi, ali samo riječi koje pri-

krivaju „nacionalistička skretanja internacionalističkim riječnikom, reviziju »razvijanjem» marksizma, pragmatizam —-·odbranom interesa čovječanstva, Na, taj način su se čudni elementi spleli u sovjetskoj teoriji li-

' stvarnosti toliko naglašeni

jepog: manksistička terminologija, re

vizionistički metod i pragmatični duh.

Lijepe riječi bez realne podloge ni- ·

šta ne vrijeđe, Naprotiv, one šu izvor mnogih teškoća u evoluciji nauke i umjetnosti, dok ih logika razvitka gtvarnosti ne odbaci kao »glatku formu puste sadržine«, Inače njima za volju ne bi se smjelo: napuštati realno

_ što je to Lukač rekao za.

humanističko gledište, pa odnekud, sa ~

nekog metafizičkog, transcendentalnog terena, uživajući u blistavosti i mudrosšti »velikih riječi« gledati na svijet i opravdavali &va revizionistička izvrtanja. |

3 3.

Navedene slabosti sovjetske estetike odražavaju se i u postavljenju ideala gocijalističke umjetnosti. . Onaj. u kome se prelama cio život, koji daje životu svoju boju, kao i život njemu čovjek — utopljen je u osnovu opšteg ideala sovjetske umjeinosti, A. osnova

: iđeala sovjetske umjetnošti po shvata–

nju jednih „sovetskih ugstetičara je naučni komunizam: po shvatanju drugih — praktična izgradnja komunističkog društva. (Pitanja filozofije br. 5/1948 — Diskusija o projektu progra= ma estetike). Šta stoji nad osnovom toga ideala o tome sovjetski estetičari ne govore, A. te dva mišljenja o: osnovi iđeala zapravo i ne pretstavljaju bitne oprečnosti, jer, ustvari, svako uzeto za sebe je nedovoljno, budući da u životu jedno pretpostavlja drugo i samo u tijesnom jedinstvu i organskoj dopuni — stvaraju cjelinu najopštije osnove društvenog ideala. A pravi umjetnički ideal pretpostavlja cjelinu čovjekova lika kao nosioca društvenog ideala, Iđeal'u socijalističlcoj, umjetnosti treba đa rezultira iz društvenog ideala, da mu ne protivrječi, da sVOjim karakterom i gvojom unutrašnjom izgradnjom pojačava suštinu društvenog ideala, alj ij da kao manifestacija

suštine društvenog ideala dublje za-

hvata i iznosi čovjeka s njegovim realnim avojstvima uvijek datim u razvojnoj Gljci, |

Međutim, time nije iscrpena sadržina lijepog u idealu socijalističke umjefnosti, Samonikkli ideal #u fenomenalni, netipični slučajevi. Cjelovit čovjek. je istorijski proizvod, proizvod mnogih vjekova mprožetih borbama i ielušenjima, U njima su 6e oblikovale i marastale ljudske crte, od kojih 8u

mnoge već postale etičlim normama, |B druge spadaju u estetski iđeal, Pro-

ces vraćanja čovjeka čovjeku je pro-

ces ostvarivanja cjelovitog čovjeka,

proces svestranog i punog humanističkog formiranja individua koje dijalektički teče i nosi socijalno obilježje. Zato je narušavanje već ustanovljenih etičkih normi keie imaju svoju dugu istoriju i važe kao pretpostavka za graditelja socijalizma — anahronizam koji je neminovno razobličavati. Još je po društvo opasnije maskiranje rušenja ošnovnih etičkih mormi nazovi humanističkim, nazovi revolucionarnim ciljevima, čemu treba da plati

· svoj danak i estetika, Čim tako postupi estetika, ona iznevjerava svoj za-

datak đa kao nauka o lijepom ostvarenju cjelovitog čovjeka, ona poataje lažna nauka i ne može davati pravac umjetnošti, · Posljedice takvih estetičkih gledišta nužno su se morale ođraziti i u primjeni metoda socijalističkog realizma. Čim je lijepo kao osnovna kategorija srozano na pragmatične pozicije, mo-

„ mjerilom, a koje su.

ralo je da dođe i do čkog metoda, Č + su refleksi,

·vjeka | čim oni, uslijed toga. druge manifestacije čovjekove sti koje sc ne daju mjeriti ı „vječitog procesa vraćanja Č vjeku — negir n; ai i ea Ja )

_ ces ostvarivanja cjelovitog čc čitavom bogafstvu Oea skih momenata, »u krajnjem raz janju mogućnosti koje su u njima 8 držame«, e :

Kult sovjeteke politike koji zastupa. 2 a

današnja sovjetska estetika

boje i trenutnog raspoloženja koji. sparčava cjelovitost ljudi, cjelovitos objektivne, tipičnosti ljudi i situacija« A to je dovelo do toga da se i sasvim sekundarni kvaliteti čovjeka. koji ispoljavaju i u nesocijalističkom dru:

štvu (razne norme ponašanja itd.) uz nose kao izrazite vrline sovjetskog čo-

vjeka i ulažu u estetski ideal, č Tako je napr, u sedmom broju časopisa »Znamja« za 1949 objavljena pripovijetka M. Teveljova »Sreća Ane Jacine« u kojoj se može pročitati i OVO: [ ; 3 »Lice Anino se razveđrilo. Jer sam #e·kretar kaže da je njem obični i zamorni (»kropotljivija) rad za ovih 25 dama važno djelo, Otkako zna za se oma se

· trudila bez umora, ali je niko nikada nie pohvalio. za to, I

pocrvehj su jo zasjale svjetlošću koja je iz dubine, punim vjere ne samo ı već jeste, nego i u ono Što će biti«,

Udarajući i na najobičnije pojave estetske alkcente pisac je zaboravio da takav mjegov sadržaj mema mi etičkih ni estetskih odlika. Jer kakav je to socijalistički čovjek koji 25 dana zlovoljno rađi, ne osjećajući milcaleve radosti i kome dvije sekretarove riječi izazivaju bogat unutrašnji život, nagao zaokret u njemu, svu skalu osjećanja i neutoljivu želju za radom? I kakav je to komunist — rukovođilac kome ljudi rade toliko dana ne osjećajući rađosšti i zadovoljstva u radu?

Pisac je besummje htio da svoju umjetničku istinu oblikuje stvaramjem eminentnih likova iz takvih ljudi, Umjesto snažnog realističkog postupka koji bi &ve poštavio na svoje mjesto, { sekretara i radnicu, pisac je radio po svetoj i neprikosnovenoj formuli »lijepo to je naš život«, A i gornji odlomak pokazuje da i. u tom životu ima nešto nelijepo, koje se talko uporno prikazuje onakvim kakvo ono nije, a. nije lijepo, Niti je dobro,

Ovakvo shvatanje lijepog đovelo je do talve tenđenmcije socijalističkog realizma u sovjetskoji umjetnosti, u kojoj se sve više čovjek javlja kao »puki zvučnik epohe« (Marks), Socijali_Btički realizam takve tendencije je O'tEšao tu šifinu, obrađujući najviše površinske Životne manifestacije i uzno6&eći sve detalje sovjetske stvarnosti. Čim se poenta životne situacije ne uzima kao podloga čovječnom kontra stu — meminovni su znaci opšte ane= milje realizma u takvom metodu, Tu realizam počinje da se pretvara u 6VO-– ju suprotnost, Međutim, socijalistička

što

etvamošt ne treba da se plaši realize

ma, niti obratno. Jer istinski realizam po svojoj prirodi odražava progresivno, Ono Što se razvija, dakle ono što je stvarno, pokazujući suštinn smjera svih tenđencjja razvojne linije. I zato mu nisu potrebna bezrezervna, aprio-

a joj od toga

: i i

e M ! NOO

. 4

„3! jr

“

ristička priklanjanja vlađajućoj poli-

tičkoj koncepciji, iz kojih #e redovno rađaju šablonski umjetnički procesi, 'Upravo zbog pogreši ske estetike u Sovjetskom Savezu ima mnogo Dpišaca, ali malo pravih umjetnika-realista tolstojevskih razmjera, u čijim bi se djelima ispoljio, kako to Plehanov kaže »lirizam velike duše«.

(raj u idućem broju)

Moyvi makedonski dokumentarni iilinovi |

Pored većeg broja mesečnih fiumskih pregleda, makedonsko pređuzeće za proizvodnju filmova »Vardar-film«, snimilo je u prošloj godini 3 kratkometražna i 2 dugometnažna dokumentarna filma, Kratkometražni filmovi »Radđosno detinjstvoO« »Narodna tehnika« i »Pamulc sa zadružnih polja« potpuno su završeni, tako da će uskoro biti prikazivani po bioskopima u celoi zem1ji, dok se dugometražni filmovi »Pet gOdina Narođne Republike | Makedonije« i »Dolinom Varđara« nalaze u završnoj fazi.

I pored toga što »Vardar-film« spada među najmlađa filmska preduzeća, makedonska mska proizvodnja postigla je lepe rezultate na polju dokumentarnog filma 1 filmske hronike. Mladi makedonski filmski radniol, boreći se uporno sa mnogim poteškoćama i radeći sa doskudnim tehničkim sredstvima, stvorili su dokumentarne f{ilmove, icoji po svome umetničkom kvalitetu i dokumentarnoj filmskih proizvoda ostalih republičkih preduzeća. Naročito iz prošlogodišnjih filmova se viđi da je faza početništva i traženja vlastitog izraza sigurno prevaziđena, tako da oni pnatno otsakaču po vrednosti od proizvoda dz ranljih godina,

Za Sa

wa Bi. MIJO

. „daje istorisko-dolum:'

se | oblasne Mota koje će BO.

snazi ne zaostaju iza

; ROE? i prirođne lepote OVO đela | 4

Kratkometražni dokumentarni! film sRa- .74)

dosno detinjstvo«, rađen po scenariju književnika B, Bojadžiskog, a u režiji Blagoja Drnkova, prikazuje život naših najmlađih, WERE. njihove napore na postizavanju veoi :UO PDA u školama, zatim rađ u Cen-

tralnom pionirskom domu, gde dolaze do.

izražaja sve njihove naklonosti i talenti, obalama

kao i bezbrižni dani letovanja ma Ohridskog Jezera. Film »Narodna tehnika (Scenario i režija Kočo Nedđicov) obrađuje”

delatnost organizacije Narodne tehnike Ma-

keđonije na okupljanju mlađih 1ljubii : tehnike u ličitih . ničkih saveza. konstrukcije sela posvećen je film. Ba zadružnih polja«. U mjemu su prikazati

uv napori seljačkih radnih zađruga u Makeđo-

ji ka preorijentaciji poljoprivređe i roizvodnju pamulka i đrugih indi ı

Ttura. Scenario za ovaj f{ilm ! A. Petrovsici, a režirao ga K, Ne. evi „Na širem planu zahvataju teme iz izgradnje Narodne Republilke Makeđonije đugometražni dokumemtarni filmovi, POonv petogociča ici postojanja Narodne R ike Makeđonije, film »Pet godina. entarni OJ: od njenog formiranja đo D

e |

eći rezultate im narodnog Bota Mia 0 Pežirao bilovski, po scenariju književnika

· Bule. Pilm »Dolinom „Varđaraa ' po

onije 1 kulturna i ekonomska post] a SROVOR stanovništva, Ređite!j fi] rajče Popov, scenario je nap

| Kamberski, a TRBHrU KOB |

- OMLADINSKE BSMOTRE

ya | 1 HERCEGOVINE |___U martu i aprilu održaće se s tre Narodne omladine Bosne! Na ovim smotrama e

DRI fu cK Ti Is 4r:173 y

BRO# »PROBVJETK< =

| IZIBAO JE PRVI U izdanju Saveza ] i

OSRRAVa Bosne 1 Hercego' : ; tampe krajem februara dvobroj"

te«, | za narodno prosvjećivanje.

različi itanju sool e. - way

J 7 E Od * OJI

SC) b4| ed t mjesečno i i ORO aa TAN —Or

nog kursa eovjete

E a 2 bea ~ 23 uiŠ

3: =