Књижевне новине
Moša Pijade: SREMSKA MITROVICA, 1936
OGNJEN PRICA,
možda da ih istorija ne demantuje, igjavljivali su da mi danas nemamo merila za sud o savremenom muzičkom izražavanju, da svako vreme donosi novine koje se u prvi mah ne mogu razumeti, a ono što je dobro ostaće za Sva vremena i — fime su oprali ruke.
Prostorno ne mnogo veliko mesto u referatima zauzelo je pitanje nacionalizma i internacionalizma u muzici, što je bilo takođe jedna od predloženih tema. Govorilo se pritom o bogatstvu folklora pojedinih naroda, govorilo se kako su veliki kompozitori kao
:o su Betoven ili Hajdn i zbog toga veliki i internacionalni što su se služili austriskim, mađarskim i ciganskim foklorom, ali nijedan od tih referenata nije spomenuo da je jugoslovenski, pogotovu hrvatski folklor %aj koji je inspirisao i kojim su se služili ovi velikani. Sasvim pravilan zaključak je bio da se ovaj problem ne može postaviti alternativno (nacionalizam ili internacionalizam) nego i jedno i drugo, a iznad svega humanističan sadržaj.
U oblasti prak*ičnih pitanja muzičara današnjice ispoljio se niz Dproblema koji su zasad skoro nerešljivi. Pre svega ono oduvek akutno pitanje štampanja muzičkih dela: autor mora da bude već renomiran ako želi da mu poznata izdavačka kuća štampa kompozicije, a kako će postati renomiran ako mu kompozicije nisu već štampane „što znači dostupne i izvođačima i publici? Prema tome, jedam circulus vitiosus kome je jedino rešenje da nepoznati autor sam plaši izdavaču troškove izdanja. Međutim, praktično i mudro rešenje našlo se u Holandiji. Institucija »Denemdus«, subvencionisana od države, pristaje da »reprofotografijom« iz rukopisa umnoži u pet primeraka svako novo i nepoznato delo koje je primio umetnički savet te insti“ucije i tek ako se jave izvođači u većem broju da traže to delo i ako ono na javnom izvođemju dobije svoju afirmaciju, tek onda se ono štampa ı većem broju primeraka. Ustvari jedna probna prenumeracija.
U oblas*i praktičnih potreba istaknuto je i nedovolino međusobno poznavanje muzičkih tvorevina i nedovoljna međunarodna Tazmena literature, notnog materijala pa i ljudi, kako umefnika izvođača “ako i muzičkih maučnika. No pošto je sve to uslovljeno privatnim kapitalom odnosmo profitom ili gubitkom pojedinih impresarija, menadžera ili izdavača, razume se da nema izlaza. Zao nada da će se jedno obuhvatnije razmenjivanje kulturnih vrednosti moći 8&provesti polaže se jedino u — UNBESKO.
Problemi muzičkog školstva su takođe zanimali kongresiste i tu su se pojavile izvesne strane problema koje su i nama poznate i bliske. Ponavljalo se ono uvek na dnevnom redu pitanje nastavnih planova i programa, reforme muzičkog obrazovanja, usmeravanja ins*rumentalista više ka teoriskim predmetima, uvođenja novih predmeta koji bi dopunili muzičko obrazovanje i ukiđanje starih koji VIše nikome ne koriste. Iznosili su se pokušaji i iskustva iz pedagoške prakse koji su svedočili o tome da muzička pedagogija stalno issražuje puteve i načine ne samo za stručno Owladavanje muzikom nego i za buđenje ljubavi prema njoj.
Nizu problema koji su tretirani ma Kongresu svakako nisu mogla biti data odmah i zadovoljavajuća rešenja. Ali da je “aj sastanak neke pro bleme jasno postavio a neke čak 1
" otkrio, to je izvesno i samo po sebi ne
beznačajno. Međutim, da li i ukoliko će to sve doprineti onome što su sazivači Kongresa želeli *j. poboljšanju muzičkog života u najrazličitijim slojevima svih naroda sveta — to će se moći sagledati tek u daljoj buđućnosti, o BOE
otuda, daj sad probaj...
kad u životu, ne znajući sam šta da se odluči.
čaj, četnicima.
Kekićima i OvVIm raznim ..
planinu, uvale? šisti!l.. Neće, ne boi se
d Kkrilu i '
ju čičica već kao ovo naše, a i OVO kažnjava, šalje ce”
je ranije zaista bila vlast, ali je n malo i zaboravio i navikao še na
je ipak vlast: naređuje, zapovijeda, ; dulje! Šta da sad čovjek radi između te dvije vlasti, koju mu valja slušati? Daj se drži na
u, izgubljen kao ni-
i snije TI tako je čičica dubio u snij PO. TDI PR KOBN
Savin zet Bikan ništa nije pitao nit se našta žalio, samo je ispodmukla sijevao svojim zelenim prateći pogledom Stojana Kekića i sam se u Bebi grizao što zajedno sa Savom nije makao tamo u Mra-· Ovsko ga, hoćeš-nećeš, čeka kakvo strađanje, a možda i ružna smrt zajedno 35 ovim Uh gadan posao.
Jovandeka Babić, čija je kuća izgorjela još u pro
šlom mapadu, nije mnogo hajao za ono što će nepri jatelj urađiti u selu, ali se bojao njegovog prodora U
— Stojane, brate. da se Turkesnice ovamo ne — Kakve Turkesnice?! — otresao se Stojan — Fa-
— m, vašisti!, Krsti ti njega Kako ti drago, on Je opet lijepi repati Turko! — gunđao pa pošto bi prikričao babi da pripaz đa pronjuška gdje se u blizini pije rakija.
Tako se činilo đa u selima Podgorine ima rakije samo ai ip | a u zbjegu D renca, ovići, ploske i boce pune ; domaćini široke ruke zivkali Stojana na čašicu mučenice, komšija je častio BO a kumu, a POD.E0
j Rolibom, uz vatru, kuniala roierta IDI a kolu tolko, bar zakralko, zaboravljala i
i kolibu, kretao je
okazaše čitava buTalzije, bocom ora | ofanzivu i planinu, i svoju obeskučemu tužnu starost.
BROJ 59
M
DOLIIIIIIIIIIIIIIUI III} . obedvveevvee ebeveosbesesee08900660098W869969 990996 9 eee Bee BBB eee eegee eeee epoebgevoeoeovoVe U
OJO O RZA C)
KNIŽEVNE. NOVINE
KI Pp. RR
OTIIIIIIIIIIIIIIIIIILIXIJXI abeveeeteveee ITU III ILI ITITOTIOIIIII ...... ateveseseooanebeoaoobaeeeooooopos o eee! ..”
E G L
DOJMOVI SA MUZIČKOG FESTIVALA U BEČU 1952
Boris PAPANDOPULO
I opet je Beč jednom stajao u znaku svečanih muzičkih dana, koji su ponovno potvrdili staru umjetničku i kultumu +trađiciju ovoga građa. Nižu se priredbe ma priredbe. Svako veče po nekoliko zamimliivih solističkih, kamer-muzičkih i simfoničkih koncerata. Državna opera, koja još uvijek nema svoju vlastitu zgradu — a Do svemu izgleda da je još dugo meće imati! — igra svakodnevno u dvije zprade: u bivšem »Theater am der Wiem«, pdje je nekada cvala klasična bečka opereta, i u »Volksoper«-i, Sve su priredbe krcate i teško je doći do ulaznica, isto tako, kao što je teško čovjeku da stvori odluku, kudđa bi na večer pošao, jer u isto vrijeme i ma raznim mjestima imađe toliko vrijednog, raznovrsmog i interesanimog za slušati, da izbor zaista postaje težal... Publika je veoma šarolika. Pored samih Bečlija sakupilo se slušalaca iz čitavog svijega. U bečkoj se štampi mnogo pisalo o pravom smislu i zadacima tog muzičkog festivala i jedne su novine lakonično konstatovale: »Tačno je, invazija stranaca 'je uslijedila, ali ne na muzički festival, nego na neobično napetu nogometnu utakmicu Engleska—Austrija u kojoj su Englezi ostali pobjednici sa 3:2!«
Na koncertnim programima bila su
' većim dijelom nova djela, koja su u
glavnome i kod šire publike naišla na srdačan prijem. Publika je jedino spontano olfklonila bila Petu simfoniju Johana Nepomuka Davida. koja je pod ličnim dirigiranjem autora doživljela potpuni neuspjeh. To je djelo pisano bez invencije i inspiracije, pravi prodđukt jednog muzičkog teoretičara i profesora, koji piše oporu muziku za pisaćim stolom, muziku samo za oko, ali ne za sluh. Poslije svakog stavka ove tvrde, dekadenine i formalističke muzike, publika je u masama i demonstrativno ostavljala dvoramu.
Paul Hindemith, jedan od vOdećih njemačkih kompozitora, jaka umjetnička ličnost univerzalnog značaja: kompozitor, pjesnik, filozof, teoretičar i dirigent, stajao je kao produk= tivni i reprođuktivni umjetnik u središtu interesa ovog festivala. Upoznao nas je prije svega sa koncerinom izvedbom 5., 6. i 7. slike njegove opere »Slikar Mathis«, te nizom više ili manje uspjelih i pristupačnih kamermu-– zičkih djela. Umjetmik će sudjelovati i na ovogodišnjim svečanim igrama u Salzburgu, a iza toga se vraća u Ameriku, gdje će na univerzitetu u Yale-u opet otvoriti :katedru' za teoriju kom=pozicije. 7,a čudo: bečka je publika, koja je pomata kao prilično konzervativna i teško pristupačna modernim djelima, Hindemithove i druge kompozicije savremenih autora primila sa velikim interesom.
*
Vrlo su uspjeli komcerti simfonijskog orkestra italijanskog radija iz Turina pod vodstvom Mario Rossi-ja. On dva koncerta naročito je bio interesantan drugi, koji nas je upoznao sa »Koncertom« za guđdački orkestar, klavir i udaraljke Alfređa Kazelle (1888 1947), Tri stavka rađena u jednom beskompromisnom linearnom muzičkom stilu, sa vrlo efelzinim i originalnim piamisimo završecima u svakome stavu. Neobičan po svojoj muzičkoj formi i strukturi bio je Koncert 23 klavir i orkestar Borisa Blahera (rođ. 1903). Bela Bartok (1881—19045) bio je zastupam 5VOjim »Divertimentom« za BU dački orkestar. To je djelo puno dinamike i ritma, sazdano na osnovi živopisnih folklora, gdje osjećamo 1graće i melodičke elemente madžarske, slovačke, rumunjske, pa mjestimično i jugoslovenske pučke muzike. Sve je to Bartok obradio svojom poznatom i majstorskom tehnikom.
Sva tri djela (Kazella, Blaher, Đartok) nastala su u poslednjih deset EOdina, a koncipirana šu U jednom linearnom polifoničkom stilu u kojem
o g,jL _e——
Plavišast hladan suton rastao je neosjetno u jeliku i čovjek bi se tek odjednom, naprečac, trgao iz kakva razgovora i s čuđenjem opazio da je šuma već izmijenjena, puna modrog mračka, vatre sjajnije, a glasovi ljudi potmuli i prisni kao svečera kad se u složnoj
še, ubiše oni porodici sprema
S padđanjem
Preko dana slilo, ali uveče, ima
bogzna
vatre i ježio od kav mučenik.
je glavati starac,
Odasvudsu.
izbjegličkih sno
s leđa, pa se nel
horizontalno vođenje dionice često đovođe do vrlo oporih i tvrdih harmoničkih sukoba, koji baš me »gode« ušima slušaoca. Međutim, pored svega toga možemo da konstatujemo jedmu utješnu činjenicu: svi ovi moderni i ekstremmo orijentisani kompozitori u glavnome se opet vraćaju melo GH Ji, Već se jasno može zamijetiti tendencija, da linearni slog, u kojem znalačka motivička obrađa i zammršena polifonija stoje u prvome planu, ustupa svoje mjesto pomalo melodičkoj koncepciji i invenciji. To je očito i razlog, da su sva tri djela i kod šire publike naišla na razumijevanje i odobravanje. Odlična je bila interpretacija Debisijeve simfonijske svite ili poeme »Iberia«. Neobično šarolika, živopisna i ubjedljiva kompozicija sa svoja tri blještava i bravurozna stavka u kojima Debisi muzički prikazuje svoje impresije iz Španjolske, u izvedbi italijanskih gostiju došla je do punog izražaja. Dirigent je više naglašavao španjolske igraće elemente od impresionističkog šaranja zvukovnih boja. *
Duboki dojam ostavili su koncerti lajpciškog hora cTrkve sv. Tome, koji svoju horsku tradiciju vuče još iz godine 740, a naročito iz vremena dok je tamo bio kantor najveći majstor muzičkog baroka Johan „Sebastian Bach. Pod vodstvom prof. dr. Ginter Ramina ovaj je hor dao matineju a cappella kompozicija starih i modernih kompozitora. Tu je izvedba Bahove dvostruke fuge u savršemoj tehničkoj i stilskoj imlerpretaciji toliko oduševila publiku, da je morala biti ponovljena. Koncert je osim toga imao jedan vedri incident: za vrijeme pauze dirigent se obratio publici sa izjavom, da je stigao u Beč na festiva] sa sVojim dječacima, ali da nekom greškom za članove hora nije bio osiguran smještaj! Dirigent je apelirao na nazočnu publiku, da bi se zauzela za smještaj njegovih pjevača i za kratko vrijeme javilo se mnoštvo ljudi, koji su odlične dječake-pjevače prim!lli pod svoje gostoprimstvo. Ovaj je događaj naravno u bečkoj štampi pobudio žestoke komentare.
U drugom koncertu pjevači iz TL,ajpciga, bečki simfoničari i niz solista izveli su Bahovu »Muku po M a teju« u savršemoj stilskoj, dotjeranoj i umjetničkoj intepretaciji. Hor crkve Sv. Tome sastoji se od muških
i dječačkih glasova, koji su vanredno ~
ujednačeni. Njihov je stil veoma strog, gotovo bi rekli: asketski, Interpretacija odgovarala bi otprilike slikarskoj tehnici crno-bijelo, t. j. čitava se dinamika sastoji samo u nasuprotstavljanju forte-a i piana.
Bah i Stravinski, — dvije krajnosti u koncepciji i stilu, dva kamena međaša u razvoju muzičke historije kroz dva stoljeća (Bahov »Magnificat« nastao je 1723, Stravinskijev »Kralj Bdip« 1925. godine). Bio
je to svakako jeđan od najinteresantnijih i najuspelijih koncerata u okviru ovog muzičkog festivala, Izvedba je postala još atraktivnijom, jer je kao tumač u Stravinskijevom djelu nastupio lično sam njegov libretista, poznati framcuski pisac, slikar, pjesnik, esejista, filmski reditelj itd. ita, Žan Kokto, koji je naravno čitavo veče stajao u središtu interesa. Kokto, jedan od vodećih kulturnih ličnosti današnje Francuske. Čovjek pun duha, pun onog prirodnog francuskog »esprija«, razgovorljiV, neobično Rkultivisan, za remutak je uspio svojim ležernim načinom da »šarmira« publiku, koja je upravo prekrcala veliku dvoranu »Koncerthauza«. Žan Kokto bio je pravi »konferansje«: sa nekoliko srdačnih riječi kombinovanih čas u lošem njemačkom dijalektu, čas opet u elokventnoj francuštini, uspio je da oduševi publiku i da stvori onaj osnovni »štimung« i kontakt između sebe, dirigenta, svih izvodioca i brojnih slušalaca. »Pariz je grad očiju, Beč grad ušiju« — bila je jedna od prvih njegovih uzrečica.
Žan Kokto kao spiker tumačio je sadržinu djela i tok radnje na francuskom jeziku, u jednoj divnoj i melodičkoj dikciji, dok su hor i solisti pjevali na latinskom jeziku na kome je djelo i komponovano.
Muški hor bečke »Singakademije« majstorski je svladao svoju neobično teško pisanu dionicu. Svi solisti na visini. U prvome ređu Helmut Krebs kao Krali Edip (vratolomne kolorature, skokovi u intervalima i intonacije!), a zatim naša Marijana Radev kao Jokasta. Izvanredno zvučao je njen glas u prepunoj dvorani, a dala je zaista jednu veliku pjevačku i muzičku kreaciju ove nadasve teške i komplikovane uloge, koja je bila puna izražajnosti i prožeta elementarnom snagom ,koja je svojstvena samo snažnoj umjeničkoj ličnosti Marijane Radev. Pored ostalih solista istakao se ugodnii topli glas Miroslava Čangalovića. Sve u svemu, bio je to umjetnički doživljaj prvoga reda, zahvaljujući impresivnoj interpretaciji dra. Karla Bohma, koji je čvrstom i šigurnom rukom vodio čitav ansambl. U Bahovom »Magnificatu« uspio je da dade vanrednu gradaciju, koja je rasla od prvih taktova svečanog orkestralnog uvoda, preko svih dueta, terceta i horskih fuga, do veličanstvenog završetka.
Svako umjetničko djelo treba da proživi svoje vrijeme. Njega će vrijeme ili potpunoma baciti u zaborav ili će ga podignuti i približiti slušaocima, Stravinskijev »Oedipus Rex« pobijedio je vrijeme, on je danas 25 godina nakon njegovog prvog izVOđenja — došao do svoje prave umjetničke rehabilitacije.
Izvedbom Šenmbergovih »Gurre-Lieder«-a, jednog monumen=
Živan Vulić: DRVENI MOST
20
konak. noći, na utišani logor navaljivala se,
poput more, moćna i podmukla napast — studen
se na hladnoću nije naročito ni mikad se čovjek primiri i zima ojača,
svemoćna studen sa svih strana stezala se oko njega. Ona se lopovski pronalazila svaku rupu na odjeći, svaku mokru čarapu i tajni prolaz ispod pokrivača. Slabo je tu pomagala i najbolja vatra, n
moćni čovjek u isto vrijeme prljio od zime posađen između dva zla kao ka-
šuljala uz leđa i drvenila cjevanice.
jer je studen ustrajno navaljivala
U kolibi, pod pokrivačima, bilo je još gore. Ispod tvrde prostirke od jelove četine tijelo je u leden oklop okivao mrzli dah gvozdene zemlje, odozgo Je pritiskivao biljac, ukrućen i hladan, kao .da je limen, za
·' oči je štipao mraz. Sklupčan tako u tami, sav od nesavladljive cvokotavice, čovjek je ostajao Sam, opkoljen i zavijen sa svih strana „nevidljivim studeni, i više Dile ?žnao kako od nje da Se brani ni čime da se pomogne. .
35 O; OR mila, šta će se! — djetinjski nemoćno, već na granici su?a, uzdisao je klonuli pomotenik već savladan zimom.
Od studeni se nije moglo pobjeći ni u spasonosni san koji čovjeka zaštiti od mnogih briga i nevolja Ona ie čak i tamo prodđirala i miješala se u strahote
viđenja, pa je za čovjeka pravo Ooslo-
bođenje bilo to kad bi kroz ulaz u kolibu opazio mo-
drikast sjaj osvita.
strujama
1 CO TI ____ ___________________—_—___—
— TT —
S prvim znacima dana oživljavala je i borba u selima pod planinom. Na mitraljesku i puščanu vatru izbjeglice su već bile prilično oguglale, ali kad bi se oglasili topovi i negdje blizu ispod šume, oko Marjama i Pijevčeva Dola, odjeknuo lom granata kao da se brdđa ruše, po zbjegu bi nastalo uplašeno muvanje i ženska
kuknjava. — Ajme meni, čuješ li, kumo! — Kuku, ljudi, šta će sad biti?!
Pucnjava je obično prestajala s prvim sutonom i noć je bila mirna, sve dok neprijaetlj ne stiže do Marjana i s ceste opazi obnoć razliven magličast otsjaj
___ ___ _____ ___- _——
talmog i impszantinog djela, koje še baš radi svog golemog izvođačkog aparata veoma rijetko izvodi, završena je bila serija velikih simfonijskohorskih koncerata, Na povećanom podiju muzicirao je jedan zaista impozamtanm kup ljudi: oko #00 pjevača, golemi sastav bečkog simfonijskog orkestra (20 prvih violina „drveni duvači po 4 ili 5 u svakoj grupi, 10 rogova, 6 trublja, 7 pozauna, oko 7 ljudi na udaraljkama itd. itd.)
Upoznali smo djelo, koje je nastalo 1901. godine, djelo 26,-godišnjeg mladiča, djelo Arnolda Šemberga, koji je postao jedan od najekstremnijih modernista, koji je čitavu muzičku teoriju prebacio za 180 stepeni. Beskompromisni propagator 192-tonskog sistema, kasniji propagator atonalnosti, u ovom je mlađenačkom djelu, koje je puno poleta, puno ljepote i poezlje, prezasićeno zvukovnim bojama, puno nježnih osjećanja i žarke strastvenosti, još vjemni sljedbenik njemačke romantike. Kolike li razlike između Šenberga od 1901. godine i Šemberga od 1914. pa ma dalje, koji je stvorio svoj novi muzički sistem i koji se kasnije sve to više ograničio na komponovanje za sasvim male, apartne i neobične kamermuzičke sastave.
»Gurre-Lieder«-e mogli bi nazvati posljednjim | izdancima njemačke novo-romantične škole, koja je počela negdje sa simfonijskom poemom Tranca Lista i muzičkom dramom Riharda Vagnera. Poezija danskog plsca Jens Jakobsena, koji je ispjevao te čudnovate pjesme, romantična je, sanjarska i simbolična. To je natura– lizam i ateizam zaodjenut u osobito subtilan pjesnički govor, to su Ppjesme o ljubavi ,o smrti, o nadi, o žalosti i radosti, to je poezija mistična i simbolična, koja se kreće u nekom Tristanovskom raspoloženju, — daleka od svake stvarnosti ,a prema tome i daleka od našeg savrememog Sshva– tanja, osjećanja i gledanja na realam život i njegove probleme.
U takvom je »štimungu« koncipiyYana i ova Šenbergova muzika. Nema sumnje, da je Vagner sa svojom muzičkom dramom »Tristan i Izolda« neobično jako utjecao na Šenberga dol je stvarao svoje »Gurre-Lieder«-e Tristan, Izoldđa i Brangena u Vagnerovoj muzičkoj drami, to su ovdje Valdemar „njegova simbolična i vječna ljubav Tove ,te gllas šumske grlice. Ovo djelo u cjelosti djeluje spontano i može slušaoca da zanese, iako je po svojoj ideologiji i koncepciji mnogo udaljeno od nas, a naročito od naš Slavena i od naših osjećanja i prihvatanja jednog umjetničkog djela. To je njemačka romantika dotjerana do majperverznije krajnosti.
Ali ovo je djelo u svakom slučaju radila ruka jednog velikog majstora, koji je ušao do u srž ove čudnovate poezije, đajući joj duboku muzičku sadržinu, neobičan unutrašnji intenzitet, formalnu izgradnju, a iznad svega monumentalnu muzičku liniju, koja raste od poetskog i lirskog OTkestralnog uvoda, preko demonskoskercoznog srednjeg dramatskog djela, u snažnoj gradaciji do veličanstvenog i sjajnog finala, gdje se u blještavim i jarkim bojama do pune svoje zvučne ekspanzivnosti ispoljavaju guste horshke i orkestralne mase.
Izvedbom je ravnao Paul Klecki, koji je sigurnom i čvrstom rukom. držao u svojoj vlasti čitav taj gloma– zni i teški aparat od nekoliko stotina izvodioca.
Razumljivo je, da Amold Šemberg, koji je lami umro u Los Anđellosu, poslije svojih »Gurre-Lieder«-a, poslije ove epsko-lirske kantate sa baladnim primjesama, u tom kompozitorskom pravcu zaista više mije mogao dalje. Sve je tu iscrpljeno do krajnjih tonalnih pgpranmica i majstor je hoćešnećeš morao da tu prekine i iz temelja da promijeni svoj Stil i način izražavanja. Trebalo je bez kompromisa i nemilosrdno da prekine sa prošlošću i da traži nove puteve u harmoniji i u čitavoj muzičkoj konstrukciji.
povisoko u sklopovima sniježne planine. Bio je to
odbljesak izbjegličkih vatara iz Stojanove Uvale, Te iste noći, dok su po Stojianovo:
i praskale vesele vatre i ljudi se grijali još se ne odlučujući na spavanje, ispod planine se začu potmuo pucanj kao da neko udari u bubanj, a odmah zatim, naglo se bližeći i sve snažnije zavijajući, liva granata i zagrmi negdje u šumi poviše zbjega. itav se logor strese i za tren oka poskaka na noge. Iz mraka se začu oštar ženski vrisak i zapomaganje:
— Ajme meni do boga mooog!
Bubanj ispođ pianme ponovo dumnu. oštro zujeći, grunu negdje s lijeve strane uvale, iako se činilo da će tresnuti posred zbjega. Po drveću za-
zvoncaše geleri.
— Joi, kuku, tuče našu kolibu! Bježi Todore!
— Ajoj, majko moja, šta ćemo?!
— Ajme, eno ga jopet! Djeco, “wamo k meni! U suludđoj trci, kroz vrisku žena,
vao Stojanov glas:
—a Vatru trni! Trni vatru, narode!
Gonjeni stravom ljudi se baciše na vatre. Ugarci poletješe na sve strane crčeći u snijegu, Uvala začas upade u tamu punu svjetlomrcanja s rasturenih ognji-
šta i pojačanog mirisa smolava dima.
i Uvali buginjale
sve je nadviša-
dosvira nevid-
Granata,
____--——-——. RK _—-— — _—. –- —- \—Č Cc—T———
— Ne bježi, narođe, neće u dolinu!
Pored sve Stojanove vike pola zbjega prsnulo Je štokud po šumi, a ni ono što je ostalo nije se moglo smiriti. Mnoge žene mijenjale su svaki čas kolibu misleći da top tuče baš ze. Jedino je Jovandekina baba mirno sjedila kraj svoje rasturene vatre, slušala huku i tresak granata i ne vjerujući da se od toga može poginuti, kliktala je poslije svake eksplozije:
— Aj-haj! Pukni u neku stvar, ćaću ti turskog!.. O, đavole, dje li se ovo zavuče moj stari? Stračljiv li je ovaj narod, ko se bogu moli. .
Dragan Savić: CRTEŽ
STRANA 5
E D
OKO ČLANKA „NARODNA MUZIKA NA BEOGRAD-
SKOMRADIJU«
Na članak Mihaila Vukdđragovića »Narodna muzika na beogradskom rađiju«, objavljen u prošlom broju »Književnih novina« stigao nam je odgovor pod naslovom: »Profesor Vukdragović nije u pravu«, Pošto smatramo da je to pitanje za širu diskusiju, mi taj odgovor 1 objavljujemo.
Profesor Vukdragović smatra da su moguća samo dva vida narodne muzike: originalne, kakva se javlja na svome izvoru ili umetnički obrađene: Po Vukdragoviću reći vid me postoji. On ne priznaje za jedan od vidova narodme muzike fakozvanu improvizovanu marodnu muziku, koja u našem životu (a ne samo u programima radio stanica, pogotovu ne samo beogradske) ima daleko majveće maesto. Po njemu ,to dakle mije vid marodne muzike, već »praksa koja vuče svoj koren iz kafane«, to je »kobna deformacija naše, narodne pesme«, koju su vršili »cigani-muzikanti«.
Pošto je dao »karakteristiku« naše narodne muzike, Vukdragović se obara na Radio Beograd sa tvrdnjom da pre*erano favorizuje takozvanu improvizovanu narodnu muziku na račun umetničkih obrada. To je prava tema Vukdragovićevog članka, jer je po njemu ono što radi Radio Beograd »besprincipijelna programska politika«, »kulturno nazadnjaštvoć, zadovoljavanje želja »obožavalaca malograđanskog sevdalisanja«.
(U zagradi: Vukdragović sasvim proizvoljno *vrđi da se Radio Beograd na sektoru narodne muzike »kreće favorizovanjem jednoga umetnički nezamišljenoga i neodrživoga žanra, jedinstvenog u Evropi«. On podjednako proizvolino uzvikuje: »Ja zaista neznam za sličan slučaj ni u jednoj evropskoj radio stanici«. Moramo da ga posetimo na činjenice koje on, ustvari, zna — da naime, pored Radio Beograda, improvizovanu narodnu muziku daju i sve ostale jugoslovenske radio stanice, a da, isto tako, ovaj vid narodne muzike veoma intenzivno živi, na radiju i inače, u još nekoliko zemalja. Kod onih naroda gde se aj vid muzike ne upražnjava, narodna muzika se uopšte, u procesu razvitka, skoro sasvim izgubila).
Da 1]i stvari ovako stoje?
Pođimo od prve postavke. Vukdra=" gović piše: »Jer, valjda, i Radio Beograd, bar načelno ako ne iu praksi, stoji na s*anovištu da su moguća samo dva vida narodne muzike: originalne, kakva se javlja na svome izvoru u sirovoj, primitivnoj formi „ili umetnički obrađene, od jednostavne stlilizaci- je (pa čak i najpopularnijeg viđa harmonizacije) do složenijih oblika. Ili, možda, neko od stručnjaka u Radio Beogradu raspolaže argumen*ima koji dokazuju postojanje i nekop trećeg vida, poređ ova đva? Sem, ako samo postojanje toga trećeg viđa u programima Radio Beograda treba da znači i argumen*«.
Pustimo na stranu zaista čudnu logiku ove teze, po kojoj su potrebni argumenti da se dokaže postojanje nečega što — postoji. Pustimo i »pretpostaku« da je Rađio Beograd načelno za jedno, a u praksi — valjda iz Opor*unizma? — za drugo shvatanje. Vukdragovićeva teza znači da bi takozvanu improvizovanu marodnu muziku frebalo odmah i potpumo izbaciti iz programa Rađio Beograda i njeno mesto u po“punosti ustupiti Obrađama. (Nastavak na šestoj strani)
— gB8—
onu u kojoj se one trenutno nala-