РТВ Теорија и пракса

koji nisu samo zahvati anticipacije novog, nego treba da deluju kao vrlo autohtona i koherentna celina.

IGOR MANDIĆ:

Šta omogučuje te dokumentame radio-drame? Jedan naizgled mali izum, koji je nešto najrevolucionamije što je dalo stolječe. To je magnetofon. Prema tome, dokumentarna radio-drama jeste drama magnetofona. Gotovo niti jedan umjetnički čin ne raspolaže sredstvom kao što je za radio-dramu magnetofon. A magnetofon je relativno svjež izum; on je pronadjen i ostvaren kao tehničko sredstvo u svom savršenom obliku tek prije neku deceniju. Dakle, to je granica koja djeli stolječa i milenijume, koja označava jedan fin-de-siecle. Praktički je tada ostvarena jedna temeljna revolucija u svemu: u svakidašnjem životu, u drami i filmu, i u svim ostalim oblicima umjetnosti. Magnetofon je postao ono što su papir i olovka u svakidašnjem spisateljskom radu. Naime, pojevtinjenjem tog tehničkog proizvoda оп postaje sredstvo masovnoga registriranja, a vi znadete da se magnetofon u svim svojim varijantama - od golemih studijskih, preko prenosivih, do onih najmanjih koji mogu doslovno stati u džep i koji su i kod nas u svakidašnjoj upotrebi - pretvorio u sredstvo registriranja isto onako kao što su papir i olovka za pismo. Na primer, filmska karaera to još nije. Prema tome, film, premda je mnogo ranije postao i tehnički medij i umetničko sredstvp, zaostaje za magnetofonom. Registriranje slike je strahovito skupo i još nije dostupno čak niti holjim amaterima, Baratanje filmskom kamerom, zatim razvijanje filma je neobično složen tehnički proces. Magnetofonsko registriranje zvuka revolucioniralo je, dakle, radio, a specijalno muziku. Zašto to govorim? Zbog toga što je jedan od inženjera na pariškom radiju, na pariškoj Radio-televiziji, glasoviti Рјег Šefer (Pierre Schaeffer), koji je šef

studija za istraživanje, prvi u Evropi uočio revoludonarnu važnost magnetofona. On je njega učinio sredstvom tzv. konkretne muzike, koja se u mnogome i u nekim stvarima približava ovome što su Bajsič i Jurjević i ostali autori kod nas postepeno proširili pod vidom dokumentarne radio-drame. Prvo glasovito Šeferovo ostvarenje je Simfonija га osamljenog čovjeka, koja već samim rječnikom, već samim nazivom govori o čemu se radi. To je, takodjer, jedna vrsta dokumentarne radio-drame, kolaž šumova, zvukova koji su takodjer raontirani u jednu suvislu cjelinu da bi dali logički presjek odredjenih emotivnih duševnih, „intetektualnih” stanja osamljenog čovjeka. 1 kad su hili prvi put reproducirani u Jugoslaviji - a to je bilo 1961. gođine na prvom muzičkom bijenalu, - tada je naša javnost doživjela apsolutni šok i otkriče, otkrovenje. Naime, pokazano je kako zvuk sam po sebi može pulsirati, živjeti i kako on sam po sebi može biti sadržajan, kako više nije iiustracija, instrument, nije samo tehnički dodatak. On ne ilustrira koračanje, hodanje, odnosno zvuk hodanja, već jeste dramski čin, To se u Šeferovoj Simfoniji za osamljenog čovjeka prvi put vidi, odnosno čuje revolucionarnom jasnočom. I od tada do danas magnetofon je u neobično širokom spektru svojih akcija osvojio čitavo čovječanstvo, od toga kada ga parovi upotrebljavaju za svoja vlastita privatna i intimna iživljavanja, do ovako kompleksnih kolektivnih ostvarenja koja mogu biti raznovrsna. Kad sam prvi put slušao Staroličku patetičnu, o tome sam napisao par redaka. To je bilo Upravo u vrijeme završetka poslednjeg bijenala moderne muzike u Zagrebu - učinilo mi se da je bijenale propustio upravo konkretnu rauziku, upravo ono gdje se muzika kontaminira dramom, odnosno gdje muzika jeste drama u radiofonskom smislu riječi, kojeg smo upravo večeras čuli. Bijenale je ostao prikračen za

169