Свет

BUDIMPEŠTA: КAКО SU OPSTALI SEVERNI SRBI

Robert Čoban

Preteća pisma i telefonska poruke počeli smo dobijati tek kada je srpska vojska u Bosni i Hrvatskoj počola da gubi! Osmolili su ss tada i oni kojima hrabrost niio naiveća vrlina!

а kraju Duvanske ullce u ceutru Budimpešte, па Trgu ruža, nalazi se trošпа dvospratnica sva išarana kredom. Na vratima, zidovima i prozorima ispisana su imena: Marko, Zeljka, Antuu, Sonja, Dušan, Stanimir. Anica. U zgradi o kojoj je reč nalazi se jedina srpska gunnazija u Mađarskoj, a do рге nekoliko meseci u drugoj polovini zgrade (ulaz je isti), bila je hrvatska gimnazija. Kao što se zna. Srbi u Mađarskoj još od vremena Arsenija ПТ Carnojevića koji ih je u velikoj seobi doveo čak do Sent Andreje. Mnogi su tu ostali. kroz vekove najveći deo ih se asimilovao ili vratio u Srbiju, neki su otišli u beli svet... Poslednjih godina, od kako je u Jugoslaviji rat, a Srbija je pod sankcijama, u Mađarsku su stigli i neki novi Srbi, posve različiti od onih Čamojevićevili. Reč je. naravno, pre svega o poslovnim Ijudima koji su zbog embarga odabrali Budimpeštu kao izuzetno povoljni centar za poslovanje - blizu je nama, a iz nje se može raditi sa celim svetom. lina i uešto momaka odbeglih još 1991. zbog rata i mobilizacije u Srbiji. Proceujuje se da trenutuo u celoj Mađarskoj ima oko 5.000 "autoktonili" Srba, čiji su potomci došli pre nekoliko vekova. 1945. bilo ili je duplo više, a рге Prvog svetskog rata na teritoriji današnje Madarskc živelo je 30.000 Srba, ali ih sc \cciua posle Trijanonskog ugo-

vora organizovano preselila u novonastalu Kraljevinu SHS. Broj doseljeniii Srba poslednjih godina nije poznat, pošto riema tačnih statističkih podataka, ali se ргеtpostavlja da ih ima između 5.000 i 20.000. Većina ih je koncentrisana üßudimpešti, Segedinu, Kečkemetu i drugim mestima па tranzitnim putevima. "Koliko će njili ostati u Mađarskoj, a koliko će ih ofići u druge zemjje ili se posle završetka rata vratifi u Srbiju, nije lako proceniti; ipak, verujem da će, bez obzira na sve, u Budimpcšti osfati jedna jaka srpska kolonija, рге svega zato šfo je glavni grad Mađarske postao flnansijsko, trgovinsko i saobraćajno ćvorište Istoćne Rvropc, pa je logićno da dobar deo njili tu i ostane", priča Petar Lastid predsednik Srpskog demok-ratskog saveza u Mađarskoj. JEDAN SASVIM ATIPIČAN SRBIN Prostorije Srpskog demokratskog saveza nalaze se u centru Budimpcšte u Nagymezo ulici br. 49, u zgradi pod čijim je krovom smešleno još nekoliko manjiuskih organizacija: Zajednica Hrvala u Ma-

đarskoj, Hrvatski poslovni centar, Savez Slovaka u Mađarskoj i Udruženje Nemaca u Mađarskoj. Na rešetkama u zastidenim vratima u prizemlju - srpska trobojka sa ocilrina, slavski venac i natpis SDS. Dočekuje nas Petar Lastid, čovek koji deluje prilično atipično za vođu Srba u dijaspori. Srednjeg rasta, plavih očiju, sa evropskom (nrinalo "đeneralskom") bradom, priča tiho, polako i "subotički' 1 akcentirano - više podseča na nekog laloškog ili bunjevačkog pisca ili slikara, nego na vođu, kako su u zapadnim, pa i mađarskim medijiша predstavljeni - Ijutih i opasnih Srba. Na zidovima crkveni kalendari, srpske trobojke, piakat za Teslinu izložbu u Budimpešti, karikature i ilustracije iz njihovog lista - "Srpske narodne novine"... "Posle Drugog svefskog rafa, 1945, n Mađarskoj je osnovana organizacija pod nazivom AntifaSLstićki front Slovena n Mactarskoj, koja je imala dve sckcije, jednu slovačkn i drugu za južne Slovene iz koje je nasfao Demokratski savcz južnih Slovena u Mađarskoj. Га organizacija je okupIjala Srlie, Hrvafe i Sloveuce.

Nasfala je deloin autohtonim огganizovanjem, a delom i pod utiсајеш spoljnog faktora Sovjetskog saveza, koji je nastojao da sve manjine u zemljama kojc je oslobodio ili osvojio, kako vam drago, drži pod kontrolom, a naroćito ove, па bazi "panslavizma" - objašnjava mi Lastid genezu nastauka Srpskog demokratskog saveza. "Sifuacija se шепја паgore 1948. godine, nakon rezolucije 18-a, kada poćinju progoni svih jugoslovesnkrh naroda u Mađarskoj. Tada je ukinuf Savez južnih Slovena i stvorene su nekakve transmisioue organizacije, poput sindikata ili omladinc, koje su hile iskljućivo produžena ruka partije za delovanje među manjinama. Takva jedna organizacija zatekla je i 1990. godinn kada je došlo do promene sistema i višestranaćkih izhora. Savez južnili Slovena fada nije uspeo da sc transformiše i snađe i ušao je u izhornu koalciju sa fzv. Patriotskhn narodnim frontom (neka vrsfa njihovog Soc. saveza), koji je, naravno, izgubio izbore. Poslc izbora bilo je neminovno rasturaпје lakvog Saveza i njegovo pucaпје po nacionahiim šavovima.

Јег, ustrojstvo Saveza je bilo postavljeno tako da ako je, recimo, Srbin bio predsednik, onda je generabii sekretar morao biti Hrvat, a neko od drugih funkcionera Slovenac, po ključu. Ab nisu Srbi birab srpskog predstavnika, ni Hrvafi brvatskog, nego je za sve glasala celokupna južnoslovenska populacija u Mađarskoj. A pošto su Hrvati fu u ogromnoj vccini, procenjuje se da ih ima oko 50.000, druge dve manjine posfale sn "manjina u manjini", a to je i za nas i za Slovence bilo neprilivafljivo. Zato smo se odlućili da stvorimo svoju samosfabiu organizaciju", tvrdi Lastid. OSNIVANJE SRPSKOG SAVEZA I SAMOUPRAVA Osnivačka skupština Srpskog demokratskog saveza u Mađarskoj održana je m junu 1990. godine. Übrzo je počeo i rat u Jugoslaviji pa je, neminovno, došlo do jos vedeg distanciranja između mađarskih Srba i Hrvata. U međuvremenu, mađarski Parlament je 1993. godine usvojio Zakon o manjinama, koji predstavlja jediui zanrin-1 jiv eksperiment na tom polju u Ev-

ropi. Postoje, nairne, dve vrste manjinskih samouprava. Lokalna samouprava, koja funkcioniše uz opštiuske organe vlasti, ima predstavničku funkciju. Recimo, pripadnici neke manjine u mestu u kome ih ima u većem broju izaberu svoje predstavnićko telo, čiji predsednik ima pravo da prisustvuje sednicama opštinskili skupština i ima ргаvo veta prilikom donošeoja odluka koje se tiču kulturnog života i prava te manjine na lokalnom nivou. "Mi smo takvu samoupravu formirali u 19 naselja u Mađarskoj u kojima ima Srba. Ta samouprava па lokalnom nivou ima mnogo problema. Na primer, javljaju se komplikacijc oko prava па upolrebu veta, a nisu rešcni ni osnovni iLslo\i funkcionisanja samouprave, zatim: prostorije, invcnfar, pare - a fo je sve država po zakonu trebalo da obezbedi. Tako da naši organi samouprave moraju da zasedaju po stanovima. Drugo, pofpuno su zavisni od opštinskih budžefa, pošto iz centralnog budžeta dobijaju foliko mi-

PROSLAVA ILINDANA U SRFSKOM SELU ČOBANAC U BLIZINI BUDIMPEŠTE; Episkop Danilo Budimski drži bogosluženjc S

Svet 13. il. 1995.