СРЂ

БИЉЕШКЕ — BILJEŠKE

Sveta Gora u prošlosti i sadašnjosti, D. Anastasijeviia. (nastavak) Još u prva vremena monasi su živili ili po manastirima, ili usamljeni. Oni su bili pod vlašću svojili starjeSina. Pored toga bila je i uprava za cijelu zajednicu na Atonskoj gori; to bješe protat s protom. Pod njegovom dircktnom vlasti bio je velik broj ćelija, mjesta bez gospođara i zapušteni manastiri. On je iinao i sudsku vlast u odnosima između manastirića. Pored prote bio je i sabor starješina manastirskih i naj ug-lednijih kaluđera za krupnije stvari, koji se s protom skupljao u protatu. Ali je uticaj protov bio osudan i u saboru. Atonska gora je bila pod zaštitom Vizantinskih careva. Carigradski patrijarh nije nad njom imao nikakve vlasti osim crkveno-kanonske; nad njom nije bilo nikakve biskupske vlasti. Tek od XIV. v., povodom borba između manastira, patrijarh carigradski i episkop jerisovski počeli su se miješati u Atonske stvari. Život pocjepkan na sitne manastiriće i njihove filijalke, a sa jakom vlasti protivom traje do u drugu polovinu X. v. Od tada do konca XIV. v. je druga perioda, do pravih upada turskih. Njena su obilježja. 1. Velike lavre, pod zaštitom carskom, oslobođene svake protine vlasti. 2. Pored prote i sabora sad se pojavljuje i vlast starješine lavra i tako nastaju dvije stranke. 3. Manastiri su uređeni komunistički sa stiješnjenom slobodom

pojedinca a sa neograničenom vlasti starješine. Ovu drugu periodu otvorio je sv. Atanasija osnivanjem svoje lavre sv. Atanasiju. On je bio u naj tijcšnjem prijateljstvu s carem Nikiforom Pokom i prvi iguman svoje lavre. Uveo je zajedničko žiće, zajedničkubogomolju u crkvi, zajed. trpezu i zajedničku svojinu. Foka i njegovi posljednici pobrinuše se za lavru darovima i potporama i zlatnim bulama, te im zajemčiše slobodu od protine vlasti. Tako je lavra mogla imati već za Atanasija preko 100 kaluđera, a poslije preko 700. Po ugledu ove lavre postadoše i drugi veliki manastiri u drugoj polovici X. v. Tada se atonska gora proču kao Sveta gora. Množenje monaha i manastira bješe veliko u XI. v. (180 manastira) a do XIII. v. bilo ih je 300. Krajem XII. v. niče i velika srpska lavra Hilendar. Svi veliki manastiri bjehu slobodni kao lavra sv. Atanasija i jednako su bili uređeni, a carevi i privatni ljudi ih podariše imanjem i dobrima. Ove velike lavre bjehu država u protinoj državi. Tako, protino dostojanstvo dolazaše u zasjenak a sabor spočitavaše njegovu vlast. Ali u toliko prote imađahu stvarnu imovinu u kraju gdje je bilo mnoštvo ćelija. Tu su prote bile neposredne starješine. U XI. vijeku ćelije su bile tako guste oko protatskog hrama da je ličio na ogromnu lavru, koja se nazvala „Karejska Lavra". Tako prote