Nova Evropa

1 опоба kaludjera Josafata, svi su omi bili pobožni, Sa političkom pameću, često svirepom; sa bojovnom energijom, često herojskom, ukrštao se paradoksalno verski zanos, Taj tip moćnih vladalaca srešćete na Istoku i kod naših suseda: taki su na"primer Boris i Simeun, silni carevi bugarski; taki je nada sve onaj moćni Nićefor Foka, voimstveni duh, osnivač slavne atonske kolonije manastira, ı — zaljubljen do ludila u jednu kurtizanku, Milutin Je digao najviše zadužbina i — najviše žena, medju kojima je bilo ı kaludjerica katoličkih, A Stefan Dečanski, pobedivši Bugare na Velbuždu, Sruvao se u prsa od greha što je prolio toliku krv, pa je — da se otkupi pred Bogom — sazidao Dečame.

. No, pored verske uloge, zadužbine su imale i eminenino političkih zadataka, Dok se u zapadnim, katoličkim zemljama, vladar borio na život i smrt o prevlast sa rimskim starešinom Crkve, na Istoku su svuda samoupravne narodne crkve bile Slavni oslonac dinastije, Pop i kaludjer, a naročito onaj u kraljevskim manastirima, slavili su pred narodom vladara nasuprot surevnjivoj i memirnoj vlasteli, — A u spoljnoj politici, zadužbine su svojom velelepnošću imale da pronose u novopridobijenim zemljama kulturnu propagandu, i da svedoče o kulturnoj misiji nacije, nasuprot Sordim Grcima naročito; kao što su posle u ropstvu stalno pevale okupljenoj raji, da je ona bolja nego osvajač-gospodar, Oči starih kraljeva i velmož4 gledale su sa zidova stradalničku pastvu i hranile joj dušu svetom vatrom, |

Nas danas zanima estetska, čisto umetnička, strana zadužbin4, Pa dobro, šta su osnovne vrednosti toga našeg imanja?

U toj drevnoj manifestaciji našega duha mi vidimo, pre svega drugčog, njegov položaj izmedju Istoka i Zapada. Kažu, da je najstariji izvor Hrišćanske Crkve bio mauzolej na grobu mučenik4, okrugao ili poligonalan, pokriven kubetom:; iz njega se, razvijanjem crlovene osnove u obliku krsta, dobio takozvani

centralni tip crkve sa kubetom, koji je postepeno zavladao u pravoslavlja. Drugi praoblik, stara pagamska bazilika, sa apsidama u osnovi, dvojnim krovom, bez kupole, postao je dominantan u katoličanstvu. Srbi su, razume se, primili istočni tip, i njihove srednjevekovne zadužbine u ogromnoj većini sačinjavaju samo jedno poglavlje vizantijskog stila u širem smislu te reči, No primer Dečana, najveće srpske zadužbine, unekoliko nam svojim oblikom kazuje, kako Srbi nisu pristajali da budu mi u umetnosti vazali onih koje mačem mpobedjuju. Kao što su Dečani kombinacija bazilike i »centrame crkve«, tako je umetnost starih neimara srpskih celo vreme oscilirala izmedju Istoka, Zapada, i svoje mladalačke želje da daju neku novu kombinaciju, Ne preterujmo ipak ističući originalnost naših starih stilova! Niti je ta ambicija za origmaWnost bila u

а