Анали Правног факултета у Београду

правној природи уговорна казна je првенствено накнада, која се од редовне накнаде разликује у томе што су стране уговорнице одредиле унапред њен износ, уместо да износ накнаде одреди суд, пошто поверилац докаже да je претрпео штету због повреде обавезе од стране дужника. Када наступи случај за који je казна уговорена, поверилац не мора доказивати ни да je претрпео штету, ни колика je та штета. Поверилац има право на уговорену казну и када ни je претрпео никакву штету. Захтев утоворне казне не оснива се непосредно на штети, него на уговору. Клаузула о утоворној казни ослобађа повериоца свих тешкоћа које би иначе требало да савлада ако би морао доказивати да je дужниковим пропуштањем оштећен и колика je штета која му je нанесена. Тиме се трајање евентуалног спора знатно скраћује, те поверилац може брзо и лако да добије накнаду. Да би поверилац имао право на уговорену казну довојвно je да дужник дође у доцњу. За право на утоворну казну то je једини услов. Али тај услов мора бити увек испугьен. А пошто je доцњаг задоцњења без законитог узрока, то дужник није у доцњи ако је| извршење обавезз било спречено неким случајем више силе кривицом самог повериоца. Разуме te, дужник који се позива на* узроке који одузимају карактер доцње његовом задоцњењу и ослобађају га обавезе накнаде мора доказати да je задоцнио из тих узрока. 3. Али ако уговорна казна претставља првенствено накнаду штете, не треба губити из вида да сврха клаузуле о уговорној казни није једино да се одреди унапред износ те накнаде. Уговорна казна служи и као средство осигурања извршења обавезе. Због тога се она одређује тако да буде нешто већа од вероватне штете. Она je, дакле, и средство притиска на дужника, пошто за њега она значи известан губитак ако повреди своју обавезу, и то губитак који je већи од накнаде штете коју би због те повреде требало да плати, према општим правилима о накнади. Утолико она садржи и неке „елементе приватне казне, и знатно појачава позицију повериочеву. О овоме се у решењу Врховног суда не каже ништа, али je то детаљ од значаја за решење питања смањења несразмерно велике, претеране уговорне казне. 4. Раније се сматрало да je суд дужан да досуди повериоцу уговорну казну у оном износу у коме je предвиђена уговором, ако je испуњен услов који даје повериоцу право да захтева казну. Сматрало се да суд нема право да испитује да ли постоји штета за повериоца и да ли je она већа или мања од уговорне казне, пошто je сврха уговорне казне управо да се избегне сваки спор о штети и њеној висини. Стране уговорнице су слободне да у границама принудног права уреде уговором своје односе, а кад je уговор за-

210

АНАЛИ ПРАВНОГ ФАКУЛТЕТА