Београдске новине

g r> 66. BEOGRAD, petak 9. marta 1917.’

Izlazi:

dnevno u jutro, ponedjeljkom poslije podne«

Pojedinl brojevi: U BMfrtU« 1 « knjtitai« od «. 1 kr. ft eljinl o« . . . . 1 httau U HnritikoJ-Sltiui|l, Benl - H*re»|«rliri

Mjetočifa pretplata: U BeegraBa 1 « kreleiliM lepeaJedMUai M «. 1 kr. Beta u bcjM 1 .tepne peBta . . 1 rU Beegrad. u dettirom . kai« . . . . ( r» U Hrratakal-SlaienlJI, Beenl - HareasatM 1 OelmietJI ■ f-M

Iztu oieg pedruBJa pa djcnl ot. ... « heler«

U eitallia kr.Jeilma Aiutra-aganka menartd|a I r-i U InoitranBtiu ......... g (K

Oglasl po cljinlku.

Urodnlttvo: BEOGRAO, Vuka Karadžlća ul. broj 10. Talafon broj 83. Uprava I prlmanja pretpiata TopliEln venac broj 21. Talefon broj 25. Primanja oglaaa Knaza Mihajla ul. broj 38.

Godina III.

Rutnl izu]eštu]i. Izvješta] austro-ugarskog glavnog stožera. Kb. Beč, 8. marta. f Istočno bo]ište: U šumskim Karpatima sjeverozapadno od tatarskog klanca otjeran je neprijatelj sa jednog visa. Jugozapadno bojiŠte: U glavnom neznatna borben# djetatnost. Napadne patrole 32. ug. domobranskog puka Jzvukoše iz talijanskog potožaja zapadno od Kostanjevice 15 zarobljenika. v “ Jugo-lstočno bojlšte: Nepromijenjeno. ZamJenlk glavara generalnog stožera pl. HOfer, podmaržal.

lzvještaj bugarskog glavnog stožera. Kb. Soiija 7. marta, " Maćedousko bojišt^: , Na cijeloin irontu slaba topmčka djelatnost i vatra iz mašinskih pušaka. Jedna je engleska četa, koja je pokušala nastupiti protiv naših predstraža zapadno od dojranskog jezera, bila rastjerana našom vatrom. Riimunjsko bojište: . ' Zapadno od T u I č e približila se jedna ruska četa na ledti kanala Sv. Gjorgja našim predstražaina, no bila je rasturena našom puščanom i topničkom vatrom. V. v Mo ]e omnlzovm rafna prluretla u SrUij!. U viijenie, kad je poslije pobje'donosnog pohoda četa saveznih srediŠnjih vlas !. Srbija zaposjeina’a l kad se ustalio borbenl front. kad ’e Ualie Vojna uprava ponovo uspostaviia ne samo iniovnu bezbjedno^t, nego I pristupila teškoin zadatku, da iz nova podigne lazvaljemi narodnu privređu zemlje, — razvlo se već u pozadini jedan od gazainstva u miruo do^a različni r.’ivrcdn! sisteni, zavladao privreJn! etatizani koji sc već od ranijili godina smatrao kao utopUUSua za* nijsac. '.r 1 ' Liberalizma i inldividualuog rada bil > je već ncstalo. na njihovo je mjesto s'miia državna svemoć, najdalekosežn'je miješanje državnc vlasti u sve granc privrednog živoia. Pod pri'i' , 'nri velike borbe produkcija I

Umro grof Zeppelin. — Slaba borbena djelatnost na svim frontima.— Potopljen francuski razarač u Sredozemnom moru.

razdijđjivanje r be, ind= strija i trgoviha morale su biti stavPjoe rrd državni nadzor, te je iako uastao cijeli niz središnjih orgauizacija, sve sami sastavni dijelovi velikog državnog aparata. Samc se sobom razumije. da je u ovoj fazi privrednog razvitka u okupacijonim oblastima Srbije morao biti priveden u život jedan analogni sistem kao i u inonarhiji. Za ovo je pored drugili razloga bila mjerodavna 1 okolnost, što je velikl dio srpskih trgovaca ostavio zemlju, a mnogl dijelovi privrcdnog aparata morali biti na novo izgrađjeni. Prije liego što se pristupilo korialiom privrednom radu. morao se tiajprije konstrulsati inventar zauzetih oblasti. Biiješke o tom, koje sn poticale još iz vremena prijc rata, nijesu sc mogle poipuno upotrijebiti. pošto je rat smanjio zalihe i pošto-rat liije svc dijelove zemlje pogodio u podjednakoj mjeri. Sastavljanje inventara blo je dakle prvl liajvažnijl zadatak novoosnovanog statističkog ureda, kojt je sa primitivnim sredstvima u relativno vrlo kiatkom vremenu sastavio roželjnu sliku o privrednlm prilikama zemlje. Srbija je u mirno vrijeme u dosta znatnoj injeri izvozila životne nainirnlce i sirovitie. Najprirodnija potrošačka oblast za ove produkte bila ie motiarhija, te se baš uslijed geogralskcg položaja i privredne strukture cbiju oblasti u godinama prije carinskog rata razvio izvanredno srdačan o-dnos izinedju monarhije i Srbije. Iz okolnosti, što se oko središnjih vlasti povučena frontna linija protegia i prcko Srliije, t da je srpska okupacijona oblast postala sastavni dio velikog prlvrednog područja središnjili vlasti, sljedovala je nužda življe izmjenc produktivnog viška srpske agrarne oblasti i industrijskog viška monarliije. Uvaj se promet razvio u mirno vrijeme u formi slobodne trgovlne. Zbog ratnih dogadjaja iinala bi medjutim slobodna trgovina da se borl sa velikim teškoćama te ne bl bila u slanjti, da zadovoljl velikim privrednim zadatcima, koji su se inorali izvršiti u ovoj fazi svjerskoga rata. Morali su se stvoriti slični privredni organlzmi

kakovi su u isto vrijeine dielovali već u monarhiji. Tako> su nastaia: središte za iskoriščavatije žetve za žito t voće, te’ srcdište za iskorišćavanje sirovina za nabavku raznih sirovih inaterijala. Dok su višci poljoprivTeduih prodtikaia 1 sirovina bili na gore navcdeni način izvoženi iz zemlje, inoraio se bliže pristupiti i uredjenju avoznog. prometa. Ako je u vrijeine inira bita potrebna državna potiiora u formi unapredjenja izvoza i ako je piaciranje v'ška monarhijskih industrijskih produkata zadavalo brigu za to pozvanim fak'orima, — morala je pod promijenjenim prilikama i s obzirom na sveopšti nedostatak robe, koji se sve to 'iše osjećao, u mjesto ranijeg unapredjivanja eksporta stupiti u snagu nova držav11 a djeiatnostr pravedna podjela za izvoz dozvoljenih kontingeuata robe. Monarhija je kupovala viške u životnim namirnicama i sirovinatna, a u % isto vrijeme davala izvjesne količine za konsum neophodno potrebne industrijske proizvode. kojih u zemiji nije bilo. Prepuštanje takvih koiitingeuata robe od straue monarhije bila je u ne- i ku ruku protivusluga za to, što je Srbija svoje viške stavila na raspoloženje monarhiji. Uredjenjem cijeloga uvoza I to dobijanje izv’oaiili kontiugenata od »adležnih ministarstava financija, izdavanje izvoznih certifikata te razdijeljivanje robe, koja je stajala na raspoložsnju, rukovodilo je sreJište za promet robe. 'koje je stupilo u život 1. juna 1916., jeđnisratno-privredm organizacijska fbrma za nadzor nad spoljnom trgovinom. U isto .ie vrijeme sa stuiianjem u život središta za promet robe razriješena jedna od do ,;ada postojećih organizacija: središnje skladište robe privrcdne gnipe giavne vojne gubernije. Ovo je središnje skiadište robe uredjeuo za prvili mjeseci okupacije, kada još privatnom pronietti nijesu stajale na raspoloženju nl pošta nl željeznice i kada je trgovačko djelovanje bilo moguće samo u forml vojničke organizacije. Središnje skladište robe kupovalo je na svoj vla- i stiti račun onu robu iz monariiije, za koju je fcio dozvoljen izvoz, te jn pro-

davalo srpskim mušterijaina. Sa otvorenjem pošte 1 željezničkog prometa. postala je ova organizacija sa vlastitoin režijom suvišna, te Je na njeno mjesto stupilo središte za trgovačke poslove, t. j. jedna forma organlzacije za nadzor nad trgovinom: središte za promet robe. Središte za proniet robe nastojaio je uvijek, da sa oniin kontingentom rohe, kojl joj je stajao na raspoioženju, zadovolji najprije one firine, koje su se i u mirno vrijeme bavile dotičnom strukom. Trebalo je uzdržavati , na snazi stare trgovačke odnose, a ne podupi: ati nove tipove ,,trgovaca“, koji su se bavili trgovinom samo zato, jer im se za to pružiia zgođna prilika. Time, što je središte za prornet robc u Beogradu uredilo u zajednici sa središtima za proinet robe u Poljskoj i analognim institucijama u Crnoj Gori i Arbaniji, jednu zajedničku ekspozituru u Beču 1 BudimpeŠti, bilo joj je moguće. da u mnogo slučajeva importne irgcvine u inonarhijl direktno predane i orerie podupire i dovoz robe svede n povoljniju kolotečinu. Privredni su organizacijski oblici ; u Srliiji nastali pod pritiskoin 'stvarne poirebe I ratnim položajem uvjetovaliili sveopštih odnosa. Osir.i njiliovcg djelovanja za vrijenie rata mogle su se tim crganizacijama povjeriti 1 one zadaće, koje će u prvoj fazi gazdinstva ođmah iza rata biti od najvećeg znaČenja. To su pitanja za pripravu i provedenje prolaznog gazdinstva. koja danas zanimaju cijeli svijet i kojima se već bave svi mjerodavni faktori. U srcd velikih borbi bilo bi — uaročlto što se iiče srpskog okupacijonog područja — preuranjeno, raspravljati vcć sada bilo o lcojem konkretnoin radncm programu. Ne manje niora se pravom predmnijevati, da se zadaea organizacije prolaznog gazdinstva inora izvršiii na način, koji če voditi računa o interesima obiju đavnim vezama spojenih i privredno jednu na drugu upućenih oblasti monarhije i Srbije, na bazi postojećih i za vrijeme rata tako aklivnih privrednili središta. A. pi. S.

BjemačKa 1 Kino. Sve se čini da sile sporazuma ve'u neko vrijeme spremaju, da navale središnjim vlastima na ledja i Kinu. Prvi plod ovih uastojanja bio je sve&tni protest pekingske vlade protiv poo.štre* nog pothnorničkog rata, i ako ovaj proto*it vrijedi toliko koliko uišta. Poznafo je, da se čitavo brodarstvo Kitajaca ograntčava većim dijeloiii na obale njihove velike držkve i do sada se ni jedna njemačka ili ausiro-ugarska podinornica nije pojavila u Tihom okeami«Prcma tome, Kina neče trpiti nikakove štete od nijera pooštrenog podinorničkog rata. To se naravuo zna u Londonu i u Washingtonu ali gospoda diplomati iz obih država misle postići sasvim ncšto dru« go. Njima je do toga, da u Kitaju izigraju potjnmo Njemačku, da unište cvatuće njemačke trgovine i bauke t na taj liačin odstrane još za vrijento rata svaku njentačku kotiicurenciju. Ali ne samo Njemačke, nego i Austro» Ugaiske se tiču ovi dogadjaji, ier i>oslije svladanja bokserskoga ustanka u goditii 1901. i monarhija je pod tadanjim minisfrom za spoljne poslove grofom Goluhovskiin zadobila kao oslonu tačku svoje Istočno-azijske trgovine jedan ,,setilemen : ‘ na kitajskom zemljištu. U konžekvcntnom provadjaliju svoje politike jačega, nastoje dalde anglo-amerikanski veliki kapitalisti da monarhija i odande istisnu. U Kilaju bez suinnje vlada raspoloženje simpatično središnjim vlastima, pošto je Kitaj u prkos svojilf ogromnili masa u Ijudstvu potpuno nelnoćau, tako da je upućen da traži pomcć kod središnjih vlasti, pošto je no može naći čalc ni kod svoga sroclnika po krvt — Japanca. Baš i Japau jeste onaj faktor, koji se ne može dovoljno visoko uzeti u obzir za prosudjivanie političkog položaja na daljnjem istoku, s obzirom na nedostatak. Bez sumnje državimici u Tokiju potpomognuli u tome cijelim japanskim javnim mnijenjem, rade na tome, da uz isključenje svake evropske konkurencije osnuju jednu svjetsku imperiju žute rase. Ako bi im to pošlo za rukom, to bi Engieska i Sjedinjene Države izgubile pijacu od upravo neizmjernog značaja.

Podlistak. Dr. Boža S. Nlkolajevlć: Sposobnost Srba za kuituru. Za sto godiua, od kouačnog oslobo« ćjjenja pod MUošem Obrcnovićem (god. 1815.) do tragičnog sloma u 1915. godinl, imala je Srbija da prekuži čitav niz unutarnjih kriza. Ona je za ciglo jednu stogodišnjlcu moraia prevaliti istl put, kojtm su srečni narodi na Zapadu vekovima putovali. Srbija jo g. 1456. postala turski i>ašaluk. Nejač, starci l ženskadija ostadoše na milost i neinilost pobediocu, a ljudi se odmetmiše u hajduke. Srbtje više ne beše kao države. Prost narod, kome je uvek najiakše, brzo spazl da mu je došao nov gospodar i poče sve navike okretati drugojačije. Kojl su imali zemije iil imanja, tražili su kako da se izniire s novim stanjem stvari. te da što bolje sačuvaju svoje ititcrese. Crkve su se po gradovima sve više sklatijale u prisenak, tako da nije mnogo prošio a da je spomen, predjašnjeg života i državnih predanja jo$ jedino prian.iao oko zabačenih manastira. Tako je trajalo stotinaJiia godina, dok nije Miloš kod Takova razvio zastavu oslobodjenja. Sada je trebalo od višestolećnoga turskog pašaluka stvoriti mođernu državu. To je bilo nemogućno; upravo, to beše Jedan a^psurd. Otud je sasvim pojmijivo, što je ceo javni život Srbije. od oslobodjenja do poslednjrh dana, iuiao nečega nenormalnog u sebL Ta ie nenonnnlnost neminovna posledica one

čudtie, sociološki vrlo interesantne mešavine ukorenjenih nagona i savremenih institucija, koje moderna država nosi sobom. Samo zato mogao se u savremenoj Srbijl zacariti jedan specialan, s r p s k i đemokratizatn, koji je združio u sebi zvučnu frazeologiju evropskili naiprednih struja i ćud seljačke" rase, koja ima puno dobrih osobina, ali koja je dugo bila ugnjetavana. Dinastija Obrenovića, a naročito kralj Milan osećao je instinktivno svu štetnost takvog domokratizma; sarno ni Miian ni Aleksandar nisu bili dovoljno istrajni i dosledni, te su uz prkos vladalačkirn dobrim osobinama podkgli u toj borbi. Tu, cto, leži uzrok, što smisao za državu nije mogao uhvatiti dubljega korena u srpskoin narodu; a zato je i srpski parlamentarizam, koji je samo po spoljašnosti evTOpski, bio u samoj stvari prosta sigračka u rukama scljaka, ili srozavan do slepog poslušnika jedne grupe ljudi, u kojoj se pojedincima ne može osporiti pamet i rodol.iublie, ali koja u celini nije tačno znala šta hoće. lzvanredno bistar i prijeinčiv, srpski narod ipak nije mneo da se nadje u toj promeni iz krajnjeg ropstva u potpunu slobodu; a niie umeo zato, što ova pro‘ mena nije vršena polako i temeljno, već se iz dojučerašnje podjarinljenosti strmoglavce srljaio u švajcarske i belgijske slobodel Zbog toga nije srpski narod imao vremena, da stvori jasno obeleženu, naclonalnu kuituru, ma da je, prema svojim duševnim odlikama, imao sve usiove za ■ potpuno originalno kultumo delovanje. Što je, pri svem tom, izbijaio iz duše na| rodne, nije stiglo da dobije savršen oblik,

osim narodne poczije i donekle crkvenoga neimarstva, koje je pod ukršteniin uticajiina vizantijskog i romanskog stila dalo nekoliko izvrsnih spomenika. Sve drugo pak, što je srpska inteligencija stvarala i podražavala, bilo je 1 nenacionalno i u osnovi svojoj nesavršeno. Ovde je reč o n o v o j inteligenclji srpskoj, koja ne može da izdrži poredjenje sa starijim kolom srpskih trudbenika na književno-umetničkom i poiitičkorn polju. Evolucija srpske inteligencije u opšte je negativna. Starija generacija imala je K a r a d ž 1 č a, tvorca srpskog književnog jezika; genialnog pesnika N j e g o š a, oštroumnog filologa D a n i č i ć a, velikog prirodnjaka Pančlća. umnoga i svestranog poznavaoca narodnoga života N ov a k o v i ć a. estetićare i književue istoričare Svetomira N ik ol aje vić a, Vulovića i Nedića, inislioca Božidara Kneževića, 1 dr.; liiju Garašanln a, R i s t i ć a i Piroćanca u politid. Kad se s delima ovih ljudi sravne književno-umetnički proizvodi i državna politika posledniih dccenija, uvideće svaki laik, da najnovija srpska dubovna elita izostaje iza starijega pokolenja. Ta najnovija generacija, što luta još uvek, inspirisana ie s beogradskog univerziteta, koji je, kao i tolike druge kulturne ustanove savremene Srbije, bio zbeg jedne povlašćene i iavorizirane koterije. Uredništvo „Srpskog Književnog G!asnika“ predstavljalo je neku vrstu filiaia ministarstva prosvete. Preko ujcga dolazilo se na katedru i ostale položaje u prosvetnoj struct. Iz redakcije toga lista i sa univerziteta odredjivan je pravac svemu kuUurnome kretanju savremcne Sr-

bije. Razmaženi, steriini kritičar Bogdan P o p o v i č i tesnogruđi kompilator Jovan S k c r 11 ć, koji se bar naročitim stilom izdvajao iz gomile književnih Šupljoglavaca d Ia Branko L a z a r s- v i č, Milan C u r č i n, Dimitrije M i t r i n o v i ć, Milan P r e d i ć, Nikola A n t u 1 a i dr., uspeli su di knituru i progres nilade, neobradjene, s i r o v e Srbije sveđu na jedno izveštačeno, lažno i nesvarljivo podražavanje francuske modeme književnosti i na uzaiamr.c, sasvim providno satnohvalisanje i preporučivanje. Zao udes srpskoga naroda liteo je, da ti nesposobni Ijudi budu saradnici na ide.ii kulture zajediuce jugoslovenskih naroda. I l.ao što su sve u životu pogrešno shvatili, fako su oni i misao o jugoslovcnskoj uzajanmosti preneli na rovito političko zemijište, sasviin suprotno nazorima znainenitih jugoslovenslcih zatočnika Ljudevita G a j a, S t r o s s m a y e r a i kneza M i li a i 1 a. Saina pak kulturna vređnost mcdernog jugosiovenstva, kad se uporedi s nioćnim Zapadoin, ne ztiači mnogo. To su novi pobornici jugoslovenstva smeinuli s uma, kao što su zaboravili i to: da jugoslovenstvo nije dovoljno samom sebi i da njegov kuiturni prinos daleko izosfaje iza onoga,.što su opštcčovečanskoj kuituri drugi evropski narodi privrediii. Nije se uvidelo, da jugoslovenskim narodima nedostaje još dosta e v r o ps k e š k o 1 e, i da treba još uvek ići u vehku, duliovnu Evropu, pa se napajati na njetiin izvorima i crpsti odande jedno dublje siivatanje sveopšteg progresa. Umesto toga, jugosioveuski novi pobornici beliu do guše ogrezli u jednostrani kult novome Parizu i odonud impor-

tovali sve moguće fraze za svoje skroz pogrešne ideje. Tada se u Nauci počinju da iznose sušte apsurdnosti. S k e r 1 i ć, na primer, progiašnje, inače zaslužnog samouka Dositeja za racionalnog filozofa, a u srpskom manastirskom pokretu od g. 1848. gleda odjek francuske revolucije! Drcgi jedan pisac (Miian M a r j a n o v i ć) ističe potrebu, đa se od Srba i Hrvata stvori n o v a naciia, kao da stvaranje narođa bi\a po neč’ioj dobroj voi.ii! Pri tom se gube iz vida sve sociološke činjenice f doteruje se dotle, da se ne uvidjaju ni najprostije naučtrc istiue. U lepoj kn.iiževnosti gubi nađonalni clemenat svaku cenu, a podražavanje franctiskom savremenom pesništvu postaje upravo jedna književna zaraza. Sve se bacilo na.veštu i!i neveštu imitaciiu francuskog rnodernizma. Srbin iz Zaječara (Milutiii J o v a n 0 v i ć) i Hercegovac Jovau D u č i ć pevaiu sada memiette, male princcze, krizanteme i orhideje, allegro i nocturno, iepezc, plave legcnde i t. d., a srpski pripovcdači pronalaze u svojtni juuac'nna ueka naročita, nemogućna duševna stanja (Svetozar Ć o r o v i ć). I sve te praznoslovne, bezkrvne stvari liferuju se lako, bez studije, na brzu ruku. Nigde se ne oseća istinitost i dubina. Daroviti niladji ljudi Iutaju i povode se za opštom strujom. Isti proces vrši se i na polju umetnosti. Dok je u starijih srpskih slikara bilo tipičnosti ‘(Dimitrije A v r am o v i ć, Djura J a k š i ć, Djordje K rs t i č, Paja J o v a n o v i ć), dotle mladji nisu sredjeni, tumaraju po raznim pravcima slikarskim. neanaju karakterističnog obeležja. Srpska muzika hnala je takodje ranije nekoliko izvomih predstavnlka (crk-