Гледишта

Svaki od ovih elemenata pisac je ukratko analizirao, povezujući ga sa pojmom društvene potr e be, inače zanemarenim u marksističkoj sociologiji. Imajući u vidu ove elemente, pisac je i mogao da definiše društvenu delatnost kao „manje ili više svesnu čovekovu aktivnost, tj. proces trošenja čovekove psiho-fizičke energije u cilju zadovoljenja neke Ijudske, individualne društvene potrebe; ovim procesom postiže se određeni efekat, bilo a) na nekom predmetu, b) na drugoj indi\idui ili grupi individua ili c) na nekom delu drušh'ene strukture (organizaciji grupe, ustanove i sl.)” (str. 102). Društveni odnosi i njihova sociološka obeležja predmet su razmatranja treće glave. .Ovo je, po mišljenju pisca, druga osnovna sociološka kacegorija, toliko značajna da neki sociolozi definišu sociologiju kao nauku o društvenim odnosima. Pisac je dobro uradio što je kritikovao gledište mnogih građanskih sociologa ifoji društveni odnos jednostrano svode na međuindi■ viđualnu interakciju, ■ ali je pri tome nastojao da izbegne i gledište istorijskog re-1 lacionizma koji je karakterist. tičan za neke marksističke te> oretičare. U nizu pokušaja da > se iz\TŠi klasifikacija društvei nih odnosa autor se opredelio s za klasifikaciju s obzirom na ? sledeća obeležja: prema sa-3 držaju (tj. prema uzroku I ili razloga zbog kojih se stupa ju odnose), prema obliku ) (tj. načinu na koji se odnosi j uspostavljaju), prema tome 4- ko je Subjekt odnosa ; (pojedinac, grupa ili institucij. ja), prema tome da li su neq.posredni ili posredni, qprimarni ili sekundaarni itd. (str. 133). Pri tome »tje važno napomenuti da pisac nnikada ne zaboravlja strukturnno-funkcionalnu, istorijsku i nantropološku dimenziju drušxftvenih odnosa. UU četvrtoj glavi pisac analizirxra društvene grupe, tj. pojam ii vrste društvenih grupa i njihoye osnovne karakteristike. I/iKritički razmatrajući definiiccije grupe koje su dali neki

građanski 1 naši sociolozi, autor prelazi na klasifikaciju društvenih grupa, pri čemu koristi već upotrebljene kriterijume u klasifikaciji društvenih odnosa. U prvu vrstu spadaju sve radne i druge delatgrupe čiji je glavni cilj vršenje jedne iH više društvenih delatnosti od kojih je jedna obično osnovna (radne grupe, profesije, brak i porodica, političke organizacije, oružane grupe, i različite vrste kultumih udruženja). U drugoj vrsti nalaze se sve gmpe nastale na osnovu zajedničkih uslova života (naselja, klase i slojevi uopšte i etničke zajednice). Najzad, u treću vrstu spadaju sve neorganizovane ili privremene grupe koje nastaju da bi se zadovoljila neka trenutna potreba (razne vrste publike, grupe prijatelja str. 154). Od najznačajnijih osobina grupe autor je razmatrao stepen organizovanosti i način rukovođenja, stepen otvorenosti i način povezivanja s drugim grupama i globalnim društvom u celini. Pisac smatra da je „stepen grupne otvorenosti, tj. mogućnost prelaska iz jedne u drugu grupu, odnosno sloj, jedno od najznačajnijih ako ne i najvažnije merilo za ocenu stupnja izgrađenosti socijalističkih odnosa... Ako su, dakle, profesionalne grupe i društveni slojevi u socijalizmu međusobno otvoreniji nego klase i slojevi u svim ranijim klasnim formacijama, to još ne znači da su danas postojeća socijalistička društva postigla mäksimalnu socijalnu otvorenost i međugrupnu pokretljivost" (str. 162—163). Ovu glavu pisac završava veoma uspelom analizom osnovnih društvenih grupa; brak i porodica, tipovi naselja i etničke zajednice. Svoje zaključke on izvodi na osnovu obimnog poznavanja najvrednijih teorijskih i empirijskih radova u stranoj i domaćoj literaturi. U verovatno najinteresantnijoj, petoj glavi knjige, Mihailo Popović razmatra klase i slojnu strukturu društva. Polazeći od marksističkog stava da su glavni u z r o cd nastanka klasa razvoj sredstava za proizvodnju i podela

483