Гледишта

rada, pisac uvodi u analizu jedan zanemaren pojam u našoj sociologiji društvenu m o ć. Socijalna stratifikacija ima svoj glavni izvor u nejednakoj raspodeli društvene moći. Nejednaka raspodela društvene moći u ekonomskom ili političkom obliku je glavni izvor i uslov za nejednaku raspodelu dmgih elemenata i karakteristika socijalnog stratuma (str. 200). Sa sociološkog gledišta, društvena moć je manje ili više strukturisan (institucionalizovan) sistem nejednakih mogućnosti učestvovanja u donošenju relativno značajnih odluka (str. 201). lako se svako korišće nje društvene moći ispoljava kao vršenje uticaja na drugu osobu ili grupu, svaki međuindividualni ili međugmpni uticaj nije manifestovanje društvene moći. Društveni uticaj je širi pojam od društvene moći dok je vlast još uži pojam, jer označava politički oblik socijalno nejednakih mogućnosti odlučivanja. Važno je shvatiti da je društvena moć kao takva uvek do izvesnog stepena socijalno zasnovana i strukturisana, tj. da počiva na trajnim odnosima nejednakih mogućnosti odlučivanja (str. 202). Na primer, privatna svojina nad sredstvima za proizvodnju nije ništa drugo do pravni oblik koji sankcioniše nejednaku mogućnost odlučivanja za sve aktere u procesu proizvodnje. Onaj ko ima društvenu moć taj je, u stvari, i vlasnik sredstava za proizvodnju ... Državna birokratija u administrativnom socijalizmu, iako nije pravno vlasnik sredstava za proizvodnju, stvami je vlasnik sredstava za proizvodnju, jer ona samostalno donosi iste one odluke koje je ranije donosio kapitalist kao vlasnik ovih sredstava (str. 204). Pošto je društvenu mod definisao kao institucionalizovan sistem nejednakih mogućnosti ücestvovanja u donošenju odluka, pisac logično ide dalje u analizu društvenog položaj a, jer mu se prosto nameće zaključak da se društveni položaj razlikuje s obzirom na mesto grupe ili pojedinca u sistemu raspodele društvene moći. Stoga, „društveni polo-

žaj sloja uopšte možemo definisati kao mesto koje određena grupa Ijudi ima u sistemu raspodele društvene moći, materijalnih i drugih vrednosti i ugleda u datom društvu” (str. 206). Imajući zajednički društveni položaj, pripadnici istog sloja obično žive pod sličnim društvenim uslovima i razvijaju neke zajedničke psihološke i kultume karakteristike. Meni se čini da su kategorija moći i s njom u vezi, pojam društvenog položaja omogućili autoru da na relativno nov i osoben način osvetli pojave kaste i staleža. „Hijerarhizovanje osnovnih društvenih (profesionalnih) uloga, povezanih na ovaj ili onaj način sa svojinskim odnosima, predstavljaju glavnu osu za oštro diferenciranje prava i dužnosti između kasta ... Društveni položaj kasta kao specifičnog sloja, tj. njihovo mesto u raspodeli društvene moći, materijalnih i dmgih društvenib vrednosti i posebno ugleda određen je, dakle, neposredno njihovom profesionalnom, društvenom ulogom, tj. značajem koji ona ima u postojećoj hijerarhiji društvenih uloga (str. 213). Staleži se od kaste razlikuju, pored ostalog, po tome što su otvoreniji i što se vrednovanje u odnosu na druge grupe vrši na osnovu ugleda. Kaste i staleži se sociološki odlikuju upravo onim osobinama koje su sa gledišta ekonomski „čistih” klasa u kapitalizmu od sekundamog značaja ili se čak negiraju, i to su profesionalna podela rada, sistem strogo odvojenih prava i dužnosti i ugled prema poreklu (str. 215). Ovu glavu pisac završava pitanjem: ima li klasa u socijalizmu i šta izaziva diferenciranje društvenih položaja i slojeva u socijalizmu. Otkud taj pravac kretanja društvene strukture kad uvođenje društvene svojine treba da pruži uslove za iščezavanje slojnih razlika i značajnijih društvenih nejednakosti? Autor s pravom smatra da se društvenoj svojini, i to kao pravnoj instituciji, pripisivao veći značaj. nego što ga ona stvamo ima. Tačnije, izgubila se iz vida či-

484