Гледишта

nja i kriterijumima odnosa prema radu” (str. 218). Neposredni uzrok tako formiranih odnosa raspodele „leži u neadekvatnosti sistema planiranja i doslednosti društvene mobilnosti da se izrade, objektiviziraju i trajno primene objektivni kriterijumi u odnosu prema radu svake radne zajednice” (str. 219). Usled ovih institucionalnih momenata dolazi do prelivanja novostvorene vrednosti između različitih nosilaca raspodele, a time i do eksploatacije „između neposrednih proizvođača-trudbenika socijalizma” (str. 220). jCada se u ovom obliku teorijski i praktično postavi problem raspodele prema radu, onda se dobija utisak da u njenim okvirima nastaju različite forme odnosa eksploatacije. Međutim, autor je u analizi neopravdano zanemario problem robne, vrednosne kvantifikacije odnosa raspodele, pri kojoj se i uz prelivanje dohotka neposredno ostvaruju odnosi socijalističke raspodele prema radu. Umesto da se utvrde teorijski okviri kvantifikacije odnosa raspodele u sistemu robne privrede, navode se uzroci devijacija u odnosima raspodele, zbog kojih i postoji fenomen prelivanja stvorene vrednosti. Zašto bi razlike u individualnim i društvenim uslovima proizvodnje, neiskorišćeni i predimenzionirani kapaciteti i nejednako vreraensko osposobljavanje radnih organizacija za privrednu aktivnost uvek predstavIjali sraetnje za primenu principa raspodele prema radu? Upravo to kvantificiranje sadržinski znači krajnje objektiviziranje odnosa raspodele. A svako objektiviziranje odnosa prirnarne, sekundarne ili drugih oblika raspodele dohotka ne protivreči principima raspodele prema radu. Usled nepnhvatanja te činjenice se i dolazi do krajnje subjektivizaci je odnosa raspodele u smislu da ona zavisi od naviknutosti radnih ljudi na taj sistem odnosa, dobrih ili loših propisa i dinamike njihovih izmena, dobre volje i nećije rešenosti, moralno-političke doslednosti i slionih kriterijuma (str. 118, 157, 159, 194, 199). Slcdeca primedba odnosi se

takođe na sadržinsku stranu studije. Teško je ustanoviti prave razloge zbog kojih se nejasno ili, pak, pogrešno formulišu pojedini pojmovi, kategorije, zakoni i odnosi. Na takve slučajeve se desto nailazi pri čitanju knjige, ali radi elementarnog uvida u njih, neka to ilustruje nekoliko primera. Pri pokušaju određivanja „sociološkog aspekta produktivnosti rada” (str. 154) i u drugim slučajevima (str. 167) poistovećuje se pojam tehničke opreraljenosti rada sa organskim sastavom kapitala. l ) Međutim, pojam tehničke opremljenosti rada i organski sastav proizvodnih činilaca treba razlikovati, jer su to dva različita pojma, koji se u sferi regulisanja odnosa primarne raspodele novostvorene vrednosti ne rnogu poistovetiti. Da bi se istakao značaj i uloga proizvodnih snaga za društveni razvitak, one se tretiraju kao sadržina proizvodnih odnosa koji, s druge strane, prema shvatanju dra Raškovića, predstavljaju oblik ili formu proizvodnih snaga. 2 ) Pošto je reč o proizvodnim odnosima, onda treba dalje obratiti pažnju na način njihovog definisanja. Prema autorovom mišljenju, u proizvodne odnose u širem smislu ulaze, pored odnosa koji nastaju na bazi prisvajanja sredstava za proizvodnju i drugih materijalnih dobara, ~i sva kompleksnost nacionalno-istorijskih odnosa... porodični odnosi (raspoloženje ili brige u porodici koje iz tih odnosa proizlaze), ideološko-politićki odnosi (progresivnost ili reakoionarnost pogleda) i t. sl.” (str. 43). lako se za ovakav način određivanja pojma proizvodnih odnosa autor poziva na marksistička shvatanja, odmah treba ukazati da Marks

*) ~Uz to dolazi odnos izmedu Mr i žr, koji se obično izražava u pojmu tehničke opremljenosti rada organskom sastavu kapitala'’ (str. 154). ~U privredi na osnovu različite tehničke opremljenosti rada (organskog sastava kapitala). . (str. 167). 2 ) ~Zato su materijalne proizvodne snage sadržina u odnosu na proizvodne odnose kao formu" (str, 14). ~Ako su, kako je rečeno, proizvodne snage i proizvodni odnosi u dijalektičkoj vezi, to istovremeno predstavlja odnos sadržine i forme, pri čemu, po pravilu, primat pripada sadržini, tj. proizvodnim snagama” (str. 27).

491