Гледишта

onoj kritici koja pogađa u srž stvari i koja, prema tome, nije samo izraz individualnog nezadovoljstva i verbalnog gneva kritičara. Drugim rečima, ako stari svet traje i dalje, i pored najoštrije kritike, to znači da kritika ne pogađa srž stvari i da, ako i nađe izvestan broj svojih pristalica, ovi neće stvoriti ništa drugo do stari svet u novom ideološkom i verbalnom ruhu. Drugo, pravnim ukidanjem privatnog vlasništva, socijalističko društvo još nije stvoreno. Naprotiv, reč je samo o „jednostranom ostvarenju socijalističkog principa”. Ergo, socijalističko ili samoupravno društvo ne stvara se iz dogme niti ovim ili onim dekretom, nego „kritikom”, tj. revolucionisanjem onog društva koje već u klici sadrži nagoveštaje novog društva. „Obličje procesa društvenog života, tj. procesa materijalne proizvodnje, skinuće sa sebe mistični magleni veo samo kad kao proizvod slobodno udruženih Ijudi bude stajao pod njihovom saveznom planskom kontrolom. Ali ovo zahteva takvu materijalnu osnovu društva ili takav niz materijalnih uslova egzistencije, koji su i sami opet j samonikao proizvod dugog i bolnog istorijskog razvitka” (Marks, „Kapital”, Fetiški karakter robe i njegova ta jn a, podvukao B. P.). Zašto je potreban tako dug period da bi se stvorilo društvo „slobodno udruženih Ijudi”? Razmatrajući fenomen robe, Marks je konstatovao da se : „tajna izraza vrednosti, jednakost, i jednako važenje sviju radova... može odgonetnuti kad pojam jednakosti Ijudi postane čvrstom narodnom predrasudom. A ovo je moguće tek u društvu u kome je robni oblik opšti ; oblik proizvoda rada, gde su, dakle, i uzajamni odnosi Ijudi kao proizvođača roba vladajući društveni odnosi”. Aristotel nije mogao otkriti ovu jednakost, jer ona faktički nigde nije ni postojala. „Grčko društvo je počivalo na robovskom radu" i zato je Aristotelu „nejednakost Ijudi i njihovih radnih snaga bila pr i r o d n a 0 sn o v a”. Kasnije, Trocki je napustio ovu važnu tačku Marksove filozofije istorije, pa je tvrdio da se socijalističko društvo može izgraditi jedino svesnom organizovanom političkom akcijom, usmerenom najpre na rušenje političkih institucija feudalnog društva zatim na formiranje institucija socijalističkog društva 1 celokupne ideološke nadgradnje koja bi trebalo da . odgovara socijalističkom društvu, takvom kakvo je u ideji, u glavama relativno malog broja protagonista revolucionarne akcije. Dok je za Marksa politika bila samo jedan od izraza ili refleksa ekonomije, odnosno određenog načina proizvodnje, za t Trockoga i Staljina taj odnos je obrnut. Stoga nije čudno što je na taj način stvoreno socijalističko (

1660

DR BRANKO PAVLOVIC