Годишњица Николе Чупића

ГОДИШЊИЦА 625 човеку дати згодна земљишта као прве позорнице историјског живота његова; кад се човек први пут уздигао над природом толико да је у неколико био кадар да и сам буде творац своје судбе, поред апсолутне превласти природе, — једном речју оријентално доба јесте онај моменат људског историјског живота, кад је дрво људске историје почело први пут цветати и доновити плода. И кад се тако појме оријентални народи, кад им се тако место у историји одреди према примитивном животу и потоњој историји, кад се цела историја човечанства појми као једна велика целина, која је свој примитивни облик добила још у примитивно доба природе и која се први пут почела кретати на истоку; кад се свима народима и свима друштвима, свима вековима и свима столећима, скину све њихове партикуларне одлике и сведу на праву меру своје вредности, коју могу имати само као делови једне велике целине — историје човечанства; кад се булу ухватили конци свих стања и доба у историји, те тако схватио општи процес историје човечанства, онда ће се друкчије гледати на садашњост, прошлост и будућност. И кад се садашњост буде појмила као једна врло ниска тачка гледишта, која ће с напретком цивилизације бивати све нижа, као један атом, који се губи у океану прошлости и с које се не може провидети кроз маглу будућности, онда ће се све више увиђати да само историја, али историја целог човечанства, може бити највиша тачка за посматрање људских ствари, са чије се висине истина не виде оне ситне и таште борбе, тежње и жеље људске, али се тим боље виде оне светле пруге истине и законитости историјске; историја, чија ће правда збрисати све темпорарне од_ лике и локалне преваге, и чија ће светдост само, продирући до најдаљих времена живота човекова, продрети и у дубоке долине магловите будућности. И охватив тако историју, лако ће се схватити и значај и место оријенталних народа у историји човечанства: они су почели |а почетак је увек најтежи) одвијати оно клупче, чији се конци и данас одвијају, и који ће се још за дуга времена одвијати, клупче, заокругљено и довршено у примитивно доба, чији ће последњи конци

ТОДИШЊИЦА ХХУТ. 9