Жидов

ruenta oslabio državni autoritet s razloga, koji ne zasecaju izravno u odnos rada, pa stoga nisu ovde od bitnosti, stvorili su marljivi gradjani unutar bedema svojih gradova cehovske organizacije, koje naliče današnjim sindikalnim organizacijama. Ako se u opšte mogu da povuku paralele iz raznih epoha razvitka društva, onda bi uistinu bile cehovske organizacije najbliže našem shvatanju jedne zajednice. Kod toga nije toliko bitna forma cehovskih udruženja, koja se je razvijala tokom vekova i koja je naravski odraz vremena u kojem su se ona razvijala, unatoč toga, što je i ona vrlo značajna, već u prvom redu motiv njihovog razvijanja. To je ideja okupljanja pojedinačnih faktora u skupne stanice radnoga društva. U provadjanju te namisli cehovi nisu mogli, a da ne podju onim putovima, koji su bili uvetovani životom srednjega veka. Unutar visokih zidina, koje opasoše gradska naselja nije mogao taj zdravi duh koordinacije da prodre do seoske produkcije. Selo u ono doba u današnjem smislu nije ni postojalo. Selo je bilo istovetno s pojmomp robote. Tek mnogo kasnije, u zemljama, gdje feudalnost nije zauzela toliki mah, uostalom to je već vreme pada feudalizma na zapadu Evrope, nastaju jugoslavenska zadruga, ruski mir, te slične organizacije sigurno starijeg porekla u mnogih azijskih plemena. Cehovi su propali, što nisu mogli da zauzmu veću de• latnost, nego je bila moguća unutar gradskog teritorija, ukratko, jer su u svojem nastojanju za ujedinenjem istovrsnih gospodarskih i društvenih faktora ostali osamljeni. Tako je izmedju grada i sela prirodno .morao da se pojavi posrednik. To nije moglo da mnogo pridonaša harmoničkom razvoju života onih društvenih slojeva. Naprotiv protivštine se danomice uvečaše na korist posrednika, koji je iz toga vukao svoju veliku probit. Time dolazimo u doticaj i s jevrejskim čovekom onoga vremena i ako se mora da naglasi na ovom mestu, da to posredništvo nije

bilo potpunoma u njegovoj vlasti. Što više velika posredstva, a to je trgovina onoga vremena, prevladavala su u rukama velikih naroda, kao Taljana i Nemaca. Ali za upoznavnje društvenog položaja Jevreja ove historijske perijode ne može se preći posrednička uloga njihova u odnosu spram izgradnje svojih opština, kao jedinog fakta jevrejske uzajamnosti u diaspori. Posredništvo bila je afirmacija spram vanjskog sveta, a život opštine nutarnji oslon spram često neprijateljske okoline. Do danas još nije istražen, koliko mi je poznato odnos izmedju jevrejskog 5 nejevrejskog konzumenta u doba sredovečnog geta, što bi bilo sigurno zanimljivo. Jer prenesemo li se u ono doba, kad je unutar gradskog zida bio podignut još jedan visok bedem, koji je značio geto, tad mora da se pitamo koji je bio gornji odnos. Kako je jevrejski konzument pristupao cehovskim organizacijama, odnosno vlasteli kao producentima? Logično bi bilo, kao posrednik izmedju njih. Izgleda da je tako bilo na pr. u Poljskoj. Medjutim, treba da si predstavimo teškoće kod prekoračavanja pragova getskih kapija u sredovečna vremena, pa nam ne će biti daleka pomisao, da su opštine, odnosno onako kao u Poljskoj, skup opština, predstavljale stm religijskih ustanova i socijalno ekonomske. U vreme, što nije poznavalo u tolikoj meri kao dianas »apikorsim« (bezbožnike) sigurno je bila opština, koja se je najvećma brinula za dostavu ritualne hrane itd. (Preostaci toga razabiru se još i danas u mnogim opštinama, ponajvećma kod pripremanja za razne blagdane: ritualno meso, vino, macot, šećer itd.) Danas opština u tom pogledu vrši posredničku ulogu neke konzumne zadruge; sigurno je to preostatak nekadašnje važnosti i uloge velike opštinske zajednice. Suženje socijalno ekonomskih zadataka na prigodna, ritualna vršenja, kako se još i danas u nekim opštinama provodi, dokazuje opravdanost teze, da je u getu,

kraj iznešenih okolnosti opština zauzimala mnogo važniju ulogu, nego u slobodi. Kao ni drugde na svetu, tako nije ni u getu bilo klasnog radništva. Bilo je samo siromašnih, vanredno poniženih Jevreja i nekoliko razmernih bogataša, koji upravljahu opštinama. U vreme raspadanja opština, kao narodnih zajednica, za vreme emancipacije, počinje tek klasno diferensiranje unutar Jevrejstva. To se diferensiranje zbiva samo parcijelno na Istoku i vremenski dosta polagano. U isto vreme raspad opština odnosno nestajanje njenih centripetalnih sila prouzrokuje propadanje osećaja jedinstva Jevrejstva. Kod plutokracije postaje mamon posrednim uzrokom asimilacije, a kod siromašnih slojeva nestajanje centralnih institucija unutar Jevrejstva, ponajvečma zbog propadanja socijalnih i ekonomskih ustanova, kakve su bile opštine. Sa socijalnog stanoxišta opštine sigurno nisu više mogle nakon otvorenja vratiju geta da kroče uporedb s razvitkom jevrejskog društva. Oni siromašni slojevi, koji su nekad značili skrb opštinara postali su u moderno doba samostalni faktor, koji je stao samostalno svojom sudbinom da upravlja. Za istok Evrope, gdje je ta preobrazba zahvatila široke slojeve bila je za život opština ta nastala siuacija posve neočekivana. Opštine nisu već bile u stanju, da na te šire, nove slojeve vrše onaj isti, jak utecaj, kao u prošlim stolećima. Nova društvena klasa unutar Jevrejstva postala je pokretnom silom pravoga života na Istoku. To se je u socijalnom, ekonomskom, a često i nacijonalno-kulturnom smislu. Novi je jedan momenat pridošao. A to je momenat nepostojanosti u prostornom pogledu. Počelo je neprestano selenje sa sela u grad, s jedne zemlje u drugu, s jednog kontinenta na drugi, a, sve u tražnji za boljim mogućnostima opstanka. To je veliko selenje jevrejskih radnika i malih obrtnika s Istoka najprije na britansko otočje, a

Pisma iz Palestine. Drugo pismo.

A. D. Gordom

Prijatelji moji! Što može, mislit će tko, da bude jednostavnije i jasnije od misli, da smo mi svi, cijeli židovski narod, jedno, da imamo jednu volju i moramo da težimo za jednim ciljem? A osobito sada u tom teškom času, kad je kod nas sve razoreno i uništeno, te je teško reći gdje je uništenje veće, u galutu ili u Palestini, našemu posljednjemu utočištu, pa kad nema više nade osim na nas same o čemu, mislit će tko, može još da se misli, čemu da se više teži, nego ujedinjenju svih naših volja u jedno narodno htijenje, svih naših sila u jedan narodni rad? Što ima, mislit će tko, ovdje mnogo pitati, razjašnjivati, govoriti? A ipak je to kod nas gorko, duboko pitanje, baš jer jo životno pitanje. A sva naša životna pitanja, i cijeli naš život, jer nije život nije. od nas i po nama stvoren. Naš život nije drugo nego kudjelja iz tudjcga lana, otpadak tudjega života, i tako zapleten u tudji život, te ne možemo da ustanovimo, gdje zapravo počinje i svr-

šava ono, što nazivljem© svojim životom. Nema na cijelome svijetu naroda, koji bi se nalazio u tako tragičnim položaju. Mi nemamo ni one tri osnove, bez kojih ne može da bude niti politički nesamostalan narod: Zemlju, jezik i rad. Mi nemamo ni naše zemlje, ni naš jedini živi narodni jezik, jezik naših duša, ni naš narodnoekonomski rad. (Jer iako mi u zemljama galuta radimo, i radim<3 u velikim masama, naš rad ipak nije narodnoekpnomski, nego socijalnoekonomski, jer ne stvaramo po njemu naš narodnoekonomski život. Kinezi n. pr., rade narodnoekonomski u Kini ; ali ne u Americi. I zato ima kod nas socijalizam veći ugled nego kod drugih, t. j. socijalni ideal djeluje na nas jače od narodnoga}. Mi nemamo ono što je na životu najdublje: narodnu volju, narodno mišljenje, t. zn., nama ne dostaje narodna duša. Ima li što tragičnijega, gotovo bih rekao tragikomičnijega: upravo u vrijeme, kad je naš galut bio najtamniji, kad smo bili zatvoreni u getu, imali smo bar donekle narodnu volju, narodnu dušu. No onda nije naša volja, naša duša imala tijelo, i za to nije imala snage. Mi

smo živjeli u prošlosti, u svijetu naših roditelja, to znači u zraku. Sad kad je kod nas nešto svjetlije, kad ipak počinjemo da osjećamo tijelo, neku snagu, nemamo volje nemamo duše. Mi živimo u tudjim svijetovima, to znači opet u zraku. Naša volja, naša duša je rastrgana u toliko komada, medju koliko naroda smo razasuti i podijeljeni, ili koliko stranaka kod tih naroda ima, koliko ideala i teorija se može iz njihovoga života stvoriti. Kod nas ustupa narodna volja, narodni ideal, svoje mjesto svakoj stranačkoj voljici, svakom idealu, svakoj teoriji. Štoviše mi nemamo toliko sokolosti, da se osjećamo narodom, da pri* znamo, te hoćemo narodno živjeti, dok nam drugi oficijelno ne dopuste naš nacionalizam, to znači, dok ih život ne dovede do toga, da u teoriji izreknu, što je uvijek djelovalo u njihovom životu i radu. Kod nas je na primjer netko mogao da bude cionist, pače, da radi u Palestini, a isto je vrijeme bio antinacionalist, sve dok nije oficijelni socijalizam, oficijelno dopustio biti nacionalistom. Uopće, raditi za naš narod, onako kako svatko živ za svoj narod radi, ili kako su mnogi naši radili pa druge narode

2

»ŽIDOV«

BROJ 40.