Завод за статистику

VI

vuče svoj dohodak, bez obzira na to gde on svoje zanimanje vrši, u kojoj privrednoj jedinici, u drugom slučaju nije važan pojedinac i njegov odnos prema izvoru njegovog dohotka, već su od značaia privredno-tehničke jedinice kao organske celine.

Podaci o zanimanju stanovništva, kao uostalom i svi drugi do sada objavljeni rezultati popisa iz 1931 godine, sređivani su u Beogradu (za banovine Dunavsku, Moravsku, Vardarsku, Zetsku i Upravu grada Beograda), u Zagrebu (za banovine Dravsku, Savsku i Primorsku) i u Sarajevu (za banovine Drinsku i Vrbasku). Nedostatak centralizacije u mnogome ije otežavao rad na pravilnom sređivanju popisne građe, naročito u ovom slučaju, gde su u pitaniu vrlo složeni problemi ekonomske i socijalne strukture stanovništva. Usled toga je bilo skoro nemoguće potpuno obezbediti jedinstvo shvatanja i jednoobraznost postupanja u sređivanju podataka.

Statistički podaci o glavnom zanimanju stanovništva svrstani su u pet velikih klasa zanimanja:

A. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo

B. Industrija i zanati

C. Trgovina, kredit i saobraćaj

D. Javna služba, slobodna zanimania i vojska

E. Druga zanimanja, bez zanimania i bez oznake zanimanja. |

U okviru ovih pet klasa podela obuhvata 29 glavnih grupa zanimania, koje se dalje raščlanjuju na · podgrupe kojih ima svega 152.

Pored klasifikacije po glavnom zanimanju podaci su svrstani i prema položaju u zanimanju. Prvo je ekonomski momenat, kojim se označuje privredna grana odakle dolazi glavni deo dohotka, drugo je socijalni momenat, kojim se ustanovljava u kome svoistvu lica crpu svoje dohotke iz označene privredne grane. Pored podele na lica koja. zarađuju, lica stvarno zaposlena u označenom zanimanju, dalje na lica koja kao kućna služinčad dobijaju svoi dohodak, i na izdržavana lica od onih koja sama zarađuju, postoji i sledeća podela: lica Roja su zaposlena u pojedinim zanimanjima, koja sama, svojim efektivnim radom, sadašnjim ili predaënjim (rentiieri, penzioneri) zarađuju svoi dohodak, odnosno lica kojima dohodak neposredno pritiče, mogu biti samostalni i zakupci, činovnici i nameštenici, radnici, nadničari i sluge, šegrti, ili pak aktivno učestvovati u privređivanju kao pomoćni članovi porodice koji u poslu pomažu starešinu svoga domaćinstva; :· izdržavana lica sa svoje strane mogu biti izdržavana od samostalnih i zakupaca, od činovnika i nameštenika, od radnika, nadničara i slugu, od ostalih lica. | . |

Prva kategoriia lica, koia su lično zaposlena u pojedinim zanimanjima, koja svojim sopstvenim radom zarađuju svoj dohodak, odnosno lica kojima dohođak neposredno pritiče, čine akfivno sfanovništvo.. Vrlo je važno uočiti odnos aktivnog stanovništva prema izdržavanim licima u pojedinim područjima i pojeđinim privrednim granama. Pored privrednih i društvenih momenata koji odlučuju o stepenu efektivne zaposlenosti stanovništva, dakle o udelu aktivnog stanovništva u ukupnom stanovništvu, od značaja ie ovde u prvom ređu i struktura stanovništva po dobu starosti. ·

Za oznaku aktivnog stanovništva, t. j. lica koja zarađuju, kod nas su bila uzeta ova merila:

1) Lica iznad 14 godina života; izuzetak ie ovde dvojak: lice iznad 14 godina, bez obzira koje je starosti i pola, za koje ie u popisnici izrično naglašeno da je izdržavano; obrnuto ako je lice i ispod 14 godina zaposleno u poljoprivredi, ali na tuđem poljoprivrednom gazdinstvu, sa izričnom oznakom da privređuje; učenici na izučavaniu zanata smatra se da zarađuju.

2) Udata žena uzima sće kao izdržavano lice osim u slučaju da ima svoje zasebno zanimanje izvan kuće. Međutim, u klasi zanimanja poljoprivređa, šumarstvo, ribarstvo, ako jie u jednom domaćinstvu više ženskih lica iznad 14 godina, a stavlieno je u popisnim obrascima za sva ta lica kao zanimanje »zemljoradnja«, uzima se jedno lice kao domaćica, dakle kao izdržavano lice, a ostala ženska lica smatraju se kao aktivna (pomoćni članovi porodice). Udovice i razvedene žene, koje vode sopstveno domaćinstvo, smatraju se kao lica koja zarađuju, dakle ulaze u aktivno stanovništvo.

9) Vojnici na otsluženiu vojnog roka smatraju se kao aktivna lica. To važi i za lica koja se nalaze u zavodima (bolnice, kazneni zavodi itd.).

II

Prilikom podrobnije analize cifara o zanimanju stanovništva treba postupati oprezno i ne prena-' gliti u zakliučcima.

Kod svake grane zanimania valja uvek uzimati prvo cifre koje se odnose na celokupno stanovništvo, · bez obzira na podelu po polu, na muške i ženske, odnosno gde ukupne cifre nema, uzimati i muška i ženska lica kao pripadnike jedne iste klase, grupe ili podgrupe, koji se samo posebno iskazuiu po polu. Ni u kom slučaju ne treba uzimati samo ijedan red, bilo muške bilo ženske, i čitati samo te cifre horizontalno, bez. veze sa odgovarajućim brojem lica drugog pola, pošto svi pripadnici jedne privredne grane, bez obzira na pol, čine jednu celinu koja se u pojedinim rubrikama deli na muške i ženske, jer je od interesa imati i podelu po polu.

Kod cifara, koie se odnose na srezove, neće biti nikakvih teškoća u tumačenju. Ali kod statističkih podataka, koji se odnose na srazmerno velike teritorije, kao što su banovine, treba voditi računa o tome, da banovine kao celine ne pretstavliaiu uvek homogena privredna područia. To naročito pada u oči kada je reč o relativnim brojevima. Npr. u Dunavskoi banovini kao celini procenat koji otpada na stanovništvo aktivno i neaktivno, koje spada u klasu poljoprivrede, šumarstva i ribarstva, iznosi 74.71%, dok isti taj procenat za srbijanski deo ove banovine iznosi 85.84%, a za vojvođanski svega 70.11%. U istoi banovini kao celini na stanovništvo u klasi industrija i zanati, otpada 13.47%, u srbijanskom delu samo 7.65%0, a u Vojvođanskom 15.880; u klasi trgovina, kredit i saobraćai procenti od ukupnog stanovništva iznose za celu banovinu 5.19%, za srbijanski deo 2.59%0, za vojvođanski 6.26%.