Књижевне новине

| BROJ 4

OSVIPEH NA PONOĆI)

BOBI PAHOB:

Baš granične oblasti donele su, u vremenu između dva rata, slovenačkoj književnosti mnogo novih i svežih struja. Tako je oživelo Prekomurje u delima Miška Kranjca, Ferde Go-' dine i drugih, Koruška sa Prežihovom Vorancem, Prlekija sa Ingoličem, Tolminska i Gorička sa Bevkom i Pregeljom, Kras sa Cirilom Kosmačem itd. Nemi su ostali samo Trst sa okolinom i &lovenački deo Istre, gde je odnarođivački pritisak fašizma bio

naročito oštar. Ukoliko je tu bilo liu~ ”

di koji su pisali morali su ili bežati preko granice ili su dospeli u interna= ciju. Tako je nastala u našoj litera>' turi velika praznina, koju je neophodno trebalo popuniti. Wii“ Proces odnarođavanja Slovenaca vršio 6e u Trstu, u manjoj meri, tokom čitavog veka, a fašizam ga Je samo strašno pojačao i ubrzao. Uprko8 tame zdravo jezgro se očuvalo i u samom gradu, dok je iz DOUpunmo slovenačke okoline veštačko stvoreni.;

''italijanizirani šloj otpao posie oslobo· đenja kao ljuska.

Knjiga Borisa Pahora »Moja tršćan= -

ska adresa« (»Moj tržašski naslov«) je u poslednjim decenijama prva zna-

· čajnija manifestacija 6lovenačkogs živ-

lja u Trstu, Pisac je preživeo u sv*'m rodnom građu ceo perjiod fašizma, bio je kao vojnik italijanske armije u Africi, za vreme akupacije bio je u nemačkim MRkoncenmtryacionim logorima, vratio se u Trst godinu: dana posle

oslobođenja i od tada se sve više }laV-

lja u tršćanskim naprednim listovima, u »Primborskom dnevniku, »IL,fidBkom fedniku«, i naročito u mesečnom

. časopisu »Razgledi«a. Pre rata javio se

mekim crticama (n. pr. u »Dejanju«) '

ali zbag fašističkog pritiska nije se mogao jače razviti. Posle osiobcđenja on je sa dvostrukom snagom pregnuo na pošao i sada ispunja u veiikoj} me-

ri onu prazninu u &lovenačkoj lite-

raturi, koju amo ranije pomenuli. U napomeni na koricama knjige. oh kaže o Sebi: »Pisac ove male zbirke crtica ponikao je iz generacije koja je preživela svoju mladost između dva rata i krvarila u ratnom vihoru, O živctu tih mlađih ljudi svih struja 1 svih mi-

* šljenja, o njohovoj ljubavi prema slo-

venačkoj reči na plavoj tršćanskoj obali, pisac priprema zbirku dužih tršŠćanskih novela...«

Neke od tih novela smo zadnjih meseci čitali i čitamo u fršćanskim »Razgledima«. O njihovom Rknjiževnom i umetničkom značaju kritika će da kaže gvoi sud, kađa one budu skupljene. Ali već danas je očigledno da značaj Borisa Pahora prelazi isključivo književni okvir, jer pišac buđi u Wkmjiževnom obliku uspomene iz najernjih dana slovenačkog naroda u "Trstu i Primorju,.i prikazuje jednu

pokrajinu i jedno doba koji u našoj

literaturi došada gotovo nikako nisu bili obrađivani.

Zbirka Pahorovih crtica obuhvata pet značajnijih ciklusa, koje je 'pišac međusobno povezao intermecima štampanim kurzivom, ..

Prve dve crtice »Naslov ma žaganloi« i »Stošestdđeset frupel in cno«, prikazuju dva psihološka duboko zahvaćena i sa neverovatnom šnagom nmapišana momenta iz života u nemačkom koncentracionom logoru, U prvoj je prikazan stari istarskji gostioničar, uvek vedri Tomaž iz Sičola, koji na samrti želi da još jednom vidi svoj rodni kraj i svoje more, i moli pisca za adresu, da bi mu po povratku domeo u Trst svog istarskog vina. Druga crtica prikazuje izgladnečle intarnirce, koje Nemci u povlačenju vuku sa sobom u VoZUu. ; e

Sledeći ciklus obuhvata prve korake i prve susrete oslobođenih inmterniraca u Francuskoj, gdć se oni Oporavljaju i polako vraćaju u normalan tok života. To su bolni trzaji ljudi, koje prelaz u život oslepljuje kao: prejaka sv-tlost, Pisac, čije je duševno raspoloženje centar tih priča, nasmeje se, tu i tamo, gorkim humorom, Tu

Izvođenje Betovenove Devete ,simfo mijć u Beogradu (sa orkestrom filharmomije, horovima Beogradske opere i Radio-Beograđa pod ravnanjem 'Kre• šimira „Baranovića) · povezano je, sa 195 godišnjicom njenog prvog izvođenja, 7 maja 1824 u bečkom pozorištu »Kertnertor«. \ | TĐetovenova Deveta simfonija spada u onaj dio njegovoB stvaralaštva koji je, naročifo jako obilježen revolucionarnošću. U njoj nalazimo i heroiku Treće i ogorčenu dramatsku borbu, tragiku i triumf Pete, u njoj je prodornost i životna radost, životni optimizam Sedme simfonije, i to život“ ni optimizam u svom najvišem obliku — kao opči radosni poklik čovječanstva slobođi i sreći. j

Njen sadržaj karakteriše Betovena T#rao nesalomljivog čovjeka revolucije, njeno mačenje je im veće, što u njoj Betoven sve svjesnije i konkrotnije pokazuje svoj odnos .prema žiVotnoj stvarnosti i jasno se aeklarjira Wao nosilac određenih ideja i kao pretstavnik najnaprednijih · demokratskih težnji SVOg vremena.

Osnove i pripreme za noke elemente Devete simfonije nalazimo već u fajranije doba Betovenovog stvara nja (oko 1798): Iđeje da u jednom umjetničkom dijelu izrazi, u širnkim potezima, sa herojskim elementima i a snažnom triumfu Životni opfimizam, vjeru u pobjedu čovječansiva nađ silama mračnjašiva. je dozrijevala kod Belovena, ostva~

Tajući se u raznim, djelima, pod raznim ·#Ooblicima.,,„A., uporedo dozrijeva i Detovenova misno da sim-

fonijsku „formu proširi i »kru-

niše«. uvođenjem · hora~liudskih \glasova, koji će moći snožnjje naglaziti

montimentalnost, zatim masovnest, po -

demokratičnost, simfoniske

tome i ? hora u Devetu sim-

twrme, Uvođenje

vremenom ·

|} } r:tmN. 0 / | i “XE ja Prib'{

|| —yit? PIM} gz tr? Žiri JOJ (i

f+i U) {fx} im} (i! e. „~ WU KR

1 io

TZDANJE GBBGORCICEVE ZALOŽBMB, TRST 1948

su priče »Postaja Lauina-park« Še en"

črtašti jopič« i »Port Klinjankur«.,

U trečem ciklusu pišać nas vodi u”

ftršćansku Vrevu, među male ljude,

·' kakaV' je i cı sam (»Brezposleni člo'vek in 'žebljiček v Kključavnici«), On '

priča'sa humorom, koji je uglavnom bolno opor, T"jegove crtice liče na pastele, koje su kao dan na, hartiji.

Pisac je mnogo vedriji u. crtici

_»Prešern se drži na. meh« iz četvrtog

ciklusa. '.oji je jedan od najboljih u knjizi, Sa, velikom sugestivnošću opisano je raspoloženje u krA4škom selu prilikom „iščekivanja. „Jugoslavenske armije, u noći pre priključenja Slovenačkog Primorja Jugoslaviji. I »Pismo kraški deklici« može. đa ponese čitaoca, mnogim osećajnim i psihološkim ftananostima.

Poslednji odeljak sadrži crtice »Vrnitev Jepe Vide!« i »Moje mesto Trst«, koje izražavaju piščevu ljubav., prema

slovenačkom „jeziku i slovenačkom ..

življu u Trstu, prema gradu Tystu i prema slovenačkom moru. Crtice su napisane „nešto slabije od. ostalih,

Toliko. o &adržini Pahorove zbirke, koja izgleda na prvi pogled dosta raznolika. Ali kađa pročitaš, knjigu, čini ti še kao đa si pročitao pojeđine odlomke iz jednog te istog romana ili novele, I to možđa ne samo zato. što autor priča.u prvoj osobi, već i zato što je on sam, odnosno njegovo gleđanje i osećanje, jedini pravi junak njegove

zbirke, Nisu. na primer junaci njego-

vih priča stari Istranin 'Pomaž, Poljak Janoš i mali Poljak, kraška dcvojka itd., pa ni njegov "Trst, već je centar njegovih crtica, njegov intenzivni, ponekad skoro bolesni odnos proma tim ličnostima i prema rodnom gradu, njegovo subjektivno gledanje na njih, njegove ljubavi i mržnje, U tim crticama se Boris Pahdr ukazuje kao izraziti subjektivist, lirgki nastrojeni pi6ac, kakav je bilo na primer mladi Cankar iz »Vinjeta« ili Mrzel u »Lučima ob cesti«, Te crtice &u niz toplo proosećanih samoispovesti, iako pisac opisuje rudbine drugih ljudi 1 opeva svoj voljeni Trst.

Značajan je za Borisa, Pahora njegov dijalog. Sve njegove ličnosti govore istim donekle atilizovanim jezikom, &lično kao što govori i sam pisac, tako da se treba često vraćati i iz smisla sadržine utvrditi, šta kaže pisac, .a šta njegov gsabesednik. Zbog

·toga. knjiga ostavlja vrlo jak osećajni

utisak, iako pojedine osobe brzo za boravljaš. Uzalud tražimo kod Pahora jumake, koji žive svoj život van autora i sa kojima bi mogli i posle pročitane knjige razgovaraji, junake, kakvi su Martin Krpan, Hlapec Jernej, Peter Klepec, Kantor ili Martin Kačul, da navedem samo nekoliko tipova iz naše 'književnosti. I sa Borisom Pahorom: možeš lako nasamo da, razgovaraš, da ga pitaš za njegov osšećajni odnos prema: ovom ili. onom li-

cu, da raspravljaš s njim o njemu, ali . sa samom ličnošću ne možeš da raz_govavaš, Jer pisac, ne postavlja pred

tebe žive ljude, koji bi imali svoj sopstveni, tako reći od, pisca nezavisni život, koji bi sami kovali svoju šudbinu; < ih pisac samo nagoveštava

i opisuje svoj lični odnos prema nji-

ma. FPahor zna da napravi dobru, i

| oštru skicu ličnosti sa, lcojima, se sreće; „pred očima, ti, se,mogu za frenutak ja-

viti jasne crte. ali kad osoba,treba da pređe vw akciju i da se samostali i odvoji od pisca, pisac je opet upija

rol sebe. 50 Owgi[ih { Bh Tumtho?f ? - Ono-što važi,ga (njegove ličnosti, va-

ži'i za njegov voljeni i-opevani Trst, Ko je rodom iz Trsta, i o je u nje-

ml proveo svoju mladost, taj će:u Pa-

horovim toplo... đoživljenim _Jlivgkim

„opisima naćkr možda i »svojt Trst. po-

znate kuliče u njemu, ukratko, šaliće se 8n piscem | njesov~m pričom, Ali ljudi koji su jbili.ju, 'T samo na pro-

__ Nikola HERCIGONJA

.foniju ne. smijemo „shvatiti kao. rješavanje jednog. tehničkog, formalnog problema, zbog samog bogaćenja izraza; nego kao Befovenovu težnju da u svom „djelu “dade apoteozu, braisiva sviju ljudi, da kroz nju iznese svoja demokratska shvatanja, svoju vjeru u čovjeka. Deveta simfonija “je grandiozna drama, n. kojoj Su sa velikim potezima,.sa; dotadar neviđenom dub:nom, zamahom i sugestivnošću, sa smionim realizmom pokazane karakterne crte čovjeka toga doba, čovjeka vaspitanog na majsvetlijimtradicijama Francuske. revolucije,

Prvi „stav. prikazuje Betovena kao čovjeka koji nam u sebi daje sliku revolucije — teške i šurova borbe, sa majplemenitijim · ciljem, .a · \protkane uvijek.đubokim' čovječanskim momentima. Drugi stav, buran, neobuzdan, mjestimično prožt thagikom i gorkim sarkazmom, "djeluje w momentima, kao :da „vidimo dice ishvivljeno dubokom duševuom. boli. Intoresantna i impresivna ,epizoda, je sam glavni dio tog stava. Ovdjb Betoven kao utjehu, #ao nešto novo, svježe i'pozitivno, kao gvijetag momenat, — daje. zdravu i či, stu. narodnu. slovensku „melodiju. U trečem stavu Betovep iznosj svu đubinu, plemenitošt, najnežniji · treptaj čovjiečieg duha i konačno u četvrtom stavu; alcatntičnic zanos:zbogpobjeđe i triumfa čovjeka i čovječanskih ideja, Među stavovima Devete simfonije ko ji suykao slike, karakternih osobina čovjeka =, nefovena, razrađeni u,tančime, četvrti stav je neke vrste rezultat koi! proizilazi iz svih dotada postav]jenih nybblema, rezultat do koga je moralo. doći-u-~razvoju -Betoveno» vog mišlienja i shvatanja u,uslovima čitavog njegovog vremena. etvrti

SIMFONIJA

lazu ili;koji ga uopšte ne znaju, više puta &u mi rekli, da ini se Pahorovi opisi čine premalo jasnim. Boris Pahor je u najužem osećajnom, lirskom "odnošu premn svom odnom gradu, doživljava ga Od svog rođenja i poznaje ga do poslednjih pojedinosti. Trst, grad i okolina, a pre svega more, njegov šu element, u kome živi i diše celog: svog Života. Sve mu je u toj okolini „amo: po sebi razumljivo i možda baš zato on ne viđi i ne prikazuje svoj Trst kao nešto objektivno, što bi bilo van njega, Boris Pahar više do' življava i voli, nezoli gleda i zapaža. On tako peć: već pretpostavlja pozna=vahije Trsta i mora, a to znači, da ih u njegovim crHcama može pravilno | osetiti i shvatiti samo rođeni 'Tršćanin. sa Pahorova

literarnog gledišta,

'KNJIŽEVNE!NOVINE

zbirka crtica znači za slovenačku knji- ·

ževnost nesumnjivu navinu. Neću đde- ;

taljnije Ja govorim o primetnim jezičnim i &tilskim napravilnostima, koje su česte i ošetne... Nema sumnje da

je na pisca uticala italijanska i opšte '

romanska sintaksa.

Boris Pabor uneo je u našu literaturu, oscben i heobičan stil, koji je više ili manje očigledno pozajmio ad nekih novih italijanskih pisaca, naro-

čito od Elija Vitorinija, i koji je više ili manje uspešno prešadio u &lovenački jezik, U poslednjim novelama, koje čitamo u »Razgledima« vidi e, da je on ostao svestan tih nehotičnih ' pozajmiđa i da ih se sve uspešnije oslobađa. Uprkos te zamerke mora se priznati Pahoru sugestivnost i snaga Eovora. Pahor zna jasno i precizno da izrazi ono što misli i oseća, Sa skromnim sredstvima on zna da stvari kod

čitaoca naročite vrste duševnih raš- ,

peloženja, Da bi to postigao on se slu“Žži mnogobrojnim i ponekad stvarno

originalnim metaforama i primerima. ”

Među njima nailazimo i na veoma đrsko koje potsećaju na izražavanje naših eskpresionista, Da naveđem s8amo nekoliko primera. Na strani 55 plše: »Zatim zazvoni zvonce u prize= mlju, Neočekivano, kao mlaz hladne vode na čoveka koji spava. Bolesnici se trgnu, kao da su zaspali u čumu, a čun je uđario kljunom u obalu. Oni otvaraju oči kao školjke...« Ili na istoj strani: »Marna se svetli u đaljini, parobrod svetli u daljini, parobrod moli za prelaz, njegov glas je pred branom kao muhkanje krave, sakrivene u Šševaru, a na drugoj obali ima tele u štali i me može preko reke. Ili isto tako? »Dole, u prizemlju, otvorili su radio, Reči dolaze gore kao mehurići u moru, sa dna na površinu...

Još smelija metafora nalazi se na B1 strani: »Poslerafno leto je pored Marne i neobrađeno polje leži kao slepi invalid.« Itd.

_._. U ovoj zbirci -= Pahorov Stil Je uprRos te osobenosti ipak suviše fražen i namešten. Naročito njegovi dijalozi, u kojima se najvišš oseća Vitorinijev utisak, zvuče izveštačeno, Ličnosti za„jedno ša piscem nepreštano ponavljaju &voje »Da,.đa«, bilo đa se slažu jli ne. Često govore kao đeca, bilo da im to dolikuje ili ne. I pisac sam zaJuta pokatkad u svom pričanju u takvu ne uvek ubedljivu jednostavnost. Izzžažava &e stilizovano i u tome je neobično blizak &likaru Lojzetu Spacalu koji, mu je i opremjo Kknjieu. To otstupanje od &loženosti mođernog, naročito velegradskog života u neku ne baš prisna jednostavnost jKkarakterištično je za mnoge pisce i umetnike.na Zapadu. Boris Pahor je:baš kao i Lojze Spachl, živeo uvek i živi 1 danas na pođručju Zapađa, i mora luprkoš svom naprednom ubeđenju i šo-. ·cijalnom „osećanju računati pre svegsa sa. živofom koji stvarno doživljava i 'sa okolinom u koju ie postavljen i u “kojoj mu je suđeno da radi, Zato za njega gornja primedba nije prebaci-

stav je novo, dozrelo osjećanje, nova crta karaktera — to je Betoven kao :građanin sa punim razumijevanjem i ·osjećanjem za kolektiv, za, društvo, za Čovječanstvo. Četvrti stav Devete 'simfonije nije samo rezultat zbivanja u samoj toj simfoniji. On je rezultat i vrhunac razvoja Betovenove, misli „kroz njegovo &tvaranje.

Žan

| | Ludvig van Betoven

Muzička realizacija Silerovog fek'Bta ode »Radosti« — prema momentima koje je Betoven najviše podvukao, (»Svi će ljuđi biti braća« i »Zagrlite se, milibni«) — očito dokazuje :tenđenciju Betovena da se obrati ma-sama, da se njima približi, da sa njima' pođijeli svoj osjećaj radostj i tri-

-_ „umifa. a eiakvaie aga jaaa nezelipi NEE: Sama, melodija, koju on đaje pjesmi je — kako je obično govo”

| »Radosti«,

. e

vanje, Ali ono Što bih od &rca želeo Borisu Pahoru, to je uže povezivanje #a. slovenačkom kulturnom prošlošću

i sađašnijošću, jer'su literatura i kul-·

tura sopstvenog naroda svakom piscu osnovna životna škoja.,i živ izvor pravih narodnih sokova, | Na kraju treba đa primetim i ovo: Boris Pahor je uneo svojom prvom

'knjigem { ostalim svojim 'literarnim delom' u slovepačku književnost Trst sa okolinom 1 naše more, te je time ,

počeo da ispunjava prazninu, koja je

zlapila u našoj literaturi. Pisac ima”

strašt i volju oblikovanja, strast da jasmo i određeno izrazi svoje misli 1

' avoja osećanja, i on je počeo pravim

literarnim sredstvima da uobličava

život, tegobe i borbe slovenačkog čo-

veka na tršćanskoj teritorili. Originalan je i ima sugestivnu snagu gZovora, koja “na da povuče čitaoca za sšsobom,. Kan fakav on je pozitivan. i

možemo se radđovafi ovoj novo pojavi .

u slovennčkoi literaturi. Vladimir BARTOL

„MOJA TRŠĆANSKA ADRESA”

Pvejs MOMe CCP,

Naša publika? toplo je primila »Zastavu, »Zaštava« naišla kod gleđalaca još je jeđanput otkrio kakav se Mmeiscrpni izvor nadohnuća za naše ' umjetnike Wrije u velikoj temi Narodne revolucije i kako se 'kahvalan' materijal za

"um{jetničko 8tvavanje miože iz nje izo Zashuga je hrvatskih filmskih .

stvaralaca u tome Što St, obrađujući detalj te velike feme, bili na visini 'postavljenog zadatka, što su donekle uspjeli da u svome djelu evociraju ve-

! like dane i na panfljiku filma prenesu.

dah revolucije. | |

| To je publika Osjetila, to je ona u . ovome filmu najviše.i pozdravila. Ne-

uništivi optimizam boraca za bolji i sretniji život, za preobražaj društva i čovjeka zrači iz ovog. filma 1.to, Je bOnijelo gledaoce, potšjetilo ih na dane Narodnooslobodilačkog rata, uzbudilo

_ njihova osjećanja i dovelo u stanje kad se ta odjećanja sasvim prirodno izra-

žavaju u·spontanom aplauzu. . Oduševljeni pljesak koji prati prikazivanja »Zastave« upravo u vrijeme kad ne prestaju i postaju sve bezobzirnije monsštruozne metođe pritiska i zastrašivanja koje vrše rukovodioci SSSR | drugih istočnih zemalja još je jedan dokaz više da se ljudi FNRJ iz dana u dan sve čvršće zbijaju, oko tekovina svoje. nevolucije, oko svoga državnog i partijskog rukovodstva. oko Tita. Tdejna zrelost kojom, su se naši fil-

_—O OBDMOB NA HVARU —

Iz sna duboka ispod mrkih hvoja probudila me lopta Nausikaje, i ja zaslijepih od raskoši boja, zanijemih sav od iznenadne graje.

Je li to stvarnost ili svijet kulisa: taj Jarki smop, Što sa svih strana blista

ta plavet mora taj zamagljeni,

i modrina čista, modri dbris Viša?

Ti galebovi, 3to nad srcom kruže, napeta jeđra iz đjetinje mašte, – te zlatne trave, srebmaste ruže, haluge na dnu morske vilin-bašte?

Je li to java: ova vitka lasta,

što prhnu ljetos prvi put iz gmijezla, ta sjenka hitra, mutno-ljubičasta,

taj račić žustri, ta šarena zvijezda?

Kraj hvarske hridi to je žubor va]a. Mrmori more pjesan žarkoy ljeta. Prašina žuta sa vrijesova vijeta treperi povrh uvala i žala.

Pučina plava mreška se i ljulja. Jutarnje sunce prede prve niti.

Otvara ljeto riznicu dragulja i grivnama se od bisera Miti,

Daleko bijeli parobrodi' plove... Je li ta san, taj bujni bokor slika?, Ne! To 'e java! To se:slanas zove: Počinak ljetni, odmor irudbenika.,

O zemljo naša, velika; i jaka.

ne treba tebi pretjeranih. hvala.

Ljubav bi za te bila podjednaka } u orahovu ljusku kad bi atala, ,

Jer đođe doba, te sav svijet vidi

8 koliko danas ljubimo te žara, ' prkosni, snažni, čvrsti kao ihrirli,

ko ove hridi našeg drevnog, Hvara,

I sad, kad nebo blista, more bruji, kad ljeto pruža punu-pregršt draži, mi znamo, da smo dorasli oluji

i svakoj buri kleveta-i laži.

Mi znamo Šta je java, šta su snovi, a šta ie bura usred čaše vode;

Mi znamo: brod naš kroz oluju plovi u luku mira, sreće i slobode.

Iz ana duboka, ispod anrkih hvoja, prenuh se vedar u sunčanu sate, 1 O draga zemljo, đdomovino mojea,

i kada sanjam, ja sam budan za te!

(1940)

rio naš muzičar F. Dugan, — »melodija namijenjena milionima«, Ova melodija nosi karakteristike . masovne pjesme tog doba, u kojoj še nalaze svježe crte pučke pjesme i dostojan stvene crte korala. Njena, kao iz granita forma dvodjelne pjesme tipa svečane narodne himne, šadržava elemente triumfalnog: marša u kome »stalno nadolazeći nastupaju čitave armije« (Romen., Rolan).

Zbog: izvjesnih momenata, bilo u Šilerovom fekstu ili u Betovenovoj „muzičkoj realizaciji tog teksta, zbog spominjanja boga, božanstva (»Dobri otac koji. stanuje iznad žzvjezdanog 'svođa«) nastojalo se katkada čitav triumf četvrtog stava tumačiti kao neku religioznu ekstazu. Cak i Roeomen Rolan u svom djelu o Betovenu na'ginje ki tome. No sama razvojna linija Betovenovog stvaranja, sama razvojna linija Devete simfonije i mjena idejna sadržina pobijaju to tumačenje. Moramo znati. da crkva i religija uto vrijeme nisu, neće i ne moght biti nosioci pa ni inicijatori nekih'rađosnih, optimističnih i u suštini borbenih težnji. A u pogledu eventualnih zaostataka nekih religioznih primjesa “koje bi mogao netko tražiti u maestetičnim i svečanim momentima, neće bi ti na odmet đa navedemo jednu Engelsovu primjedbu o pojavljivanju religloznih momenata u borbenim pjesmama pokreta čartista: >»... poezija prošlih revolucija... da bi djelovala na mase. mora da odražava i predrasuđe masa tog doba. ·Otuda | religiozna buđalaština kođ čartista«« A kađa bi mi i gledali u nekim momentima Devete simfonije, crtu religioznosti (koja je vrlo lako mogla đa: postoji kod Betovena) treba da znamo. đa u jednom” vremenu, u stvaralaštvu jeđnog čovjeka nije bitno ono što, je zaostatak prošlosti, nego, ono što u njegovom „djelovanju ukazuje na budućnost, -

„jj „Osvrnimo. se sad na beogradsko ize vođenje Devete simfonije (30 IX, 2

isklesana čvrsta i jednostavna:

Gustav KREKLHC

s i, 14 X). Krešimir Baranović je u svojoj interpretaciji Devete simfonije osnovnu atlmosleru pojedinih stavova donio u krupnim potezima ili, u razr rađenim »plohama«, (»blokovima«). Međutim, simfonija. u cijelosti, a ne pojedini stavovi nisu sačinjavali kompaktnu cjelinu, niti je postojala, poiebna ravnoteža između glavnih lini·ja djela i mase detalja, Linije pojedinih stavova nisu bile cjelovite ni,posve jasne a, mnogi. važni momenti nisu bili dovoljno „podvučeni. Ipak, prije nego što pređemo. na. detaljniju „analizu, treba da. kažemo, da „8u OS'tvarene njene :naosnovnije, karakteristike kao na, primjer — dramatičnost prvog stava, burna atmosfera, drugog stava i. triumf. četvrtog stava, Tako su ipak konture ovog velikog djela slušaocima “bile vidljive, a osnovna almosfera, čitavog djela. bila im je pristupačna. Ali to,nije dosta, Deveta simfonija nije djelo koje freba naprosto: ostaviti impresiji kao kompleks raznih — heroičnih, . tragičnih, Jlir„skih, triumfalnih raspoloženja. Deve·'ta, simfonija. treba da povezano i jedinstveno djelujerwisokom idđejnošću, granđioznim linijama, bogatstvom ji loikom muzičkih misli, nepreglednom skalom: psiholoških nijansa i — povrh svega snažnom. heroikom i revolucionarnošću, dubokim humanizmom, ·

U pogledu kompozicijske strukture, kod :Befovenovih simfonija »Eroika« nagoviješta epohu nove tematike i novog “tipa motivičke razrade; Peta simfonija. produbljuje. jedno i drugo, 'Sedma simfonija ih proširuje i osvjetljava 8a novih strana, a Deveta s:mfonija fh i proširuje, prođubljuje i "učvršćuje, a daje Im sve konkretniju primjenu. U Devetoj simfoniji viđimo weć dosljedno proveđen 'ealisfičli princip muzičkog izlaganja; razvoj muzičkih misli, u vrlo živom, moti„vidom tkivu. odvija 8 kao ispreplitanje. zaznih-ideja i karaktera. Jasno fiaiena „njihovo previranje, sukob-

'ijavanje i rađanje novih misli iz th

FILMU „ZASTA

itiplorias Prre·a6t0: RASPOR: E 59% +

sedmo đjelo domaće filmske . umijetnosti: Srđačan prijem na koji je .

Vog

| STRANA 3

movi 'odlikovali od Orvjia svojih 'kora–

ka — neosporni je kvalitet i »Zasta-

ve« dini pito: 160 Poznato je da je na inicijativu mar-

' šala Tita Vrhovni štab NOV i POJ 1942 godine donio odluku da &e.par- ,

tizanskim smagama u Pođtravini, Za-

gorju i u sjevernoj Hrvatskoj pruži

pomoć da bi se narodni ustanak što snažnije razgorio i u srcu TIrIrvatske;

wnažhom partizanskom uporištu u. sje' vemoj Hrvatskoj, Kalniku, upućeno "je tada pojačanje iz Banije. U ljeto

iste godine otišla je u partizane veća grupa hrvatskih kazališnih umjetnika,

"To su historijske činjenice koje su

hrvatskom književniku Joži Horvatu, istaknutom partizanskom rukovođiocu

' na Kalnjiku, poslužile kao svježa + in-

feresantna ideja za filmški scenario.

Mikelanđelo je tvrdio da u svakom bloku mramora već postoji gotov kip — 8Bamo freba znafi skinuti naslagu. Historijski događaji naše Narodne revolucije već sadrže u šebi gotove drame — samo ih freba pronaći. Joža Horvat uspic Je da nam jednu. takvu dramu približi i prikaže, Dok se u dosadašnjim našim filmovima pokušavalo veliki motiv Narodnooslobodilačkog rata obuhvatiti u cjelini manjeviše hroničarskim nizanjem događaja (»Slavica«, »Živjeće ovaj narod«, »Na svojoj zemlji«), autor &6cenarija »Za-

stave« uspio je đa temu obradi u dram. ski čvršće konstruisanoj radnji. Horvat je smelije od drugih pisaca sce-

narija koje smo do sada imali prilike da upoznamo preko bioskopskog. platna, zakoračio putem dramskog konstruisanja materijala. Ali taj ispravni metođ on nije sproveo do kraja pa..je — u poređenju sa spomenutim filmovima — suzio i samu temu, odnosno, onako kako je u'njegovom dijelu prikazana, ona je ispala manje ozbiljna i manje teška nego što jest i nego što je ona to u ostalim filmovima. Na razvojnom putu naše kinematografije »Zastava« preistavlja onu etapu kad se naša filmska umjetnost već uputila ka stvaranju velike i snpžne drame o velikoj temi. ali kad još, podvrgavajući se zakonima dramskog sažimanja, ne uspijeva da se uhvati u koštac sa temom u cjelini, ne uspijeva da je Obuhvati u njenim centralnim i najvažnijim manifestacijama i likovima, ne= go — i to samo donekle — u sporednijim i bizarnijim. Pođ tim Rkutom treba gledati i na dostignuća i na slabosti domaćeg filma »Zaštava«, ;

PS neospornim smislom da otkrije i

'da dA tipično u nesvakođnevnom i jnferesaninom, poetski intoniranom. Joža Horvat je uspio da narodnu borbu osvijetli sa nove, dosađ neobrađene strane. Lik male DIĆSHRIce koju vihor revolucije susreće kao slučajnu prolaznicu na ulici jednog provincijskog gradića i đaje joj u ruku zastavu narodnih boraca, može da bude povod za kazivanje jednog interesantnog dramskog zbivanja. Horvat je to uočio i u centar glavnog dramskog sukoba, borbe partizana, protiv. okupatora, on je stavio preobražaj Marije koja od skromne balerine zagrebačkog kazališta postaje borac i narodni umjetbik. Ali u preplitanju tih dviju glavnih komponensta drame, pisac, scenarija nije do kraja isrpio dramske mogućnosti, koje njihovo kombinova– nje pruža. Marija je u redovima naYrodnih boraca doživjela, preobražaj, ona Se razvila u narodnog umjetnika, ali kad god se pred našim očima 0dvija glavni dramski sukob — partiza-

'ni-okupator, mi je gubimo iz vida.

Veza između glavnog junaka drame, Marije, i same drame vrlo je tanka i sa lako uočljivim šavovima. Upravo zato što ta veza nije čvršća, zato što

fe dwije komponente fabule nisu sna'Onije isprepletene i teku prilično ođd-

vojeno jedna od druge — upravo zato, ha primjer, briga komesara i komandira đa Mariju vrate umjetnosti, djeluje neubjedljivo i nešrazmjerno veliča, a i sama Marijina križa i njen preobražaj odvijaju se prebrzo, olako

'i spolja, S druge &trane i utjecaj nje-

čne umjetnice Marije na borce, oplemenjujući djelovanje koje ona izaziva

(Nastavak na četvrtoj strani)

zapleta, Bad sa motivima u, Betove-

novim simfonijama, a posebno u Devetoj, znači pravi preokret u sistemu razvijanja muzičkih misli muzičkom stavu, (To kasnije Berlioz upotrebljava. i kao ilustrativni elemenat, a Vagner »mehanizuje« sa svojim principom lajtmotiva.) |

Zato svaki motivički fragment, ava=– 'ki melodiski i ritmički.detalj, svaku dinamičku nijansu, svaku finesu ;agogike treba tražiti, iznalaziti, neumorno studirati i potpuno akceptirati. Ne „smije u partituri poštojati nijedna sporedna dionica, ili manje važna ritmička figura, ili samo. nabačena dinamička nijansa, ili od tog ostvarena agogika..Ne smije, biti ni na 'jednom mjestu bezličnog, »objektivnog«, golog muziciranja kao što se to na primjer pojavljivalo u epizodi 8a drvenim duvačima (takt 138 i dalje na analognim mjestima). U prvom „stavu sve. ono Što nije izrazito dramatsko, treba da ima sjenku duboko čovječanskog bola, treba da ima + topline. Dinamička skala prvog stava i čitave simfonije ima mnogo nijansa i vrlo,je osjetljiva. Ne zbog nekog slijepog -i "krutog stilskog puritanstva, nego radi pravilnog realizovanja čitavog motivskog sldopa, čitave. tematske strukture, radi samog tumačenja sadržaja djela, treba u Devetoj simfoniji biti

' vrlo obazriv prema dinamici. Trcba

izbjegavati grube i nemotivirane akcente, a isto tako i nepotrebhe slobode u dinamici, tempu, i agogici; jer one tada prestaju biti slobođa u interpretaciji i postaju strani „elemenat u strukturi eamog djela, mehanički prenesen šablon iz nelog drugog stija, ili izgledaju naprosto Tcao površnost u interpretaciji (na primjer neka kroeščenda u frećem stavu, cemure U četvrtom stavu — na Što ćemo „se osvyrputi posebno malo knspj!"). \ U olkviru čitave razvojne linije prstava (osim isprekljanosti-između motiva) nije se dosta jasno [0 } mila kulminaciona tačka prvog stava

KO a ura sa, LL AJ,

aaoTedd