Књижевне новине

BROJ 46

—. KNJIŽEVNENOVINE ~

STRANA 1

_ IZLOŽBA LJUBICE SOKIĆ

__ I DUŠANA RISTI

- _— —-––—_—_ ___ ___ __ _____

Ima umefničkih dela, naročito u našem vremenu, čiji se sadržaj gotovo potpuno iscrpljuje u njihovim formal–nim elementima, ali ima i takvih dela koja nose u sebi širi, obuhvatniji sadržaj, nešto što često i ne pripada isključivo području umetnosti u kojoj su stvorena, već zadire u susedstvo njeno, a io je što se slikarstva tiče, najčešće u poeziju i arhitekturu. Ako hoćemo, a u srećnim slučajevima nam se to dešava i mimo naše volje, mi nalazimo u dubini slikarskog delovanja takođe izvesnu ljud·sku polku, nešto što nam sugerira mnogo dalje poreklo samog dela, nego što su ljubav za fofme i poezija prirode, nešto što se nadovezuje za društvo, za sudbinu čovečanstva, za moralne osobine koje je steklo, drugim rečima za duboke intimne misli, tako intimne da često ni sam autor nije sasvim svestan njihovog posrednog prisustva u delu. Kod Ljubice Sokić i Dušana Ristića našu pažnju

~ privlače sva tri elementa, sva tri dubinska sloja njihove umetnosti.

U formalnom pogledu Ljubica Sokić je polako, ozbiljno i istrajno izgrađivala svoj zanat. Njena izražajna tehnika stalno se razvijala, bogaćena dragocenim sopstvenim iskustvom i vezujući se za one primere našeg i stranog slikarstva, koje spaja posebna ljubav za predmetnost, za materijalnu opipljivost. Slojem preko sloja, ona je uvek negovala zvučnost svoga tona više kontrastom ili dopunom sa onim što se nalazi ispod njega, nego li smelim kolorističkim efektom boja koje bi stajale jedna do druge, S tim u vezi njeno je slikarstvo do sada

· više naginjalo ka tonskim rešenjima, sa. snažnim kontrastima svetlo tamnog i naglašenom trećom dimenzijom, a uljene boje pretstavljale su njeno glavno izražajno sredstvo, samim tim što su najzgodnije đa nose teret komplikovanih postupaka.

Ovoga puta Ljubica Sokić nam pretstavlja slike rađene poslednjih godinu dana isključivo u temperi, ili u temperi đopunjenoj pastelom. Do pro= mene u tehnici nije došlo slučajno. Tempera boja ima izvesne osobine koje se bolje poklapaju*sa sadašnjim stremljenjima Ljubice Sokić. Na prvom mestu tempera, svojom neprozirnošću fraži veću jednostavnost i čiSstoću površine, a s druge strane ne podnosi varijacije suviše dubokih tonova kao šlo je slučaj kod uljenih boja. Ona nosi slikara više ka kolorističkim suprotnostima svetlih boja, negoli ka potčinjavanju slike jednom ošnovnom tonu. I to je ono što se odigralo u radu Ljubice Sokić, Njene su slike svetlije, jednostavnije i sin-

tetičnije 60. ranije, što mikako ne _ ide na uštri · njenog: dosađašnjeg sli-

karstva čiji su pikturalni kvaliteti unekoliko bili vezani za drugi sadržaj.

Međutim, ovaj prelaz, makoliko da je logičan i fin, nije apsolutan u ftehničkom pogledu. U veoma uspelom naglašavanju materije (tačnije: sveflosti koja se zadržava na materijalnom tkivu predmeta koji slika) na površinama se još uvek često zadržao suviše veliki teret raznih slojeva boje. Ovu svoju potrebu za materijalnim obrađivanjem površina, koja ujedno || približava njene današnje slike ulje„\|noj tehnici, Ljubica Sokić upotpunjuje veoma duhovitom upotrebom pa|stela na tempera podlozi. Često su NM, pasteli vrlo štedljivo i znalački Uupo-

| Ti crteži, realistički po svome duhu _ |kao čitavo đelo Ljubice Sokić, izatkani 4 od čudnog, skoro magičnog spleta linija, čas finih kao paučina, čas u

čvrstim akcentima. Njena linija u crkonturom predmeta, pa

granicu svetlosti i senke, a bude senka, čas se idenfikuje sa granom šiblja, a čas obežava neravninu površine, Najlepši

|jajem, koji je utoliko jači ukoliko je Ttontakt sa prirodom spontaniji .

| Uostalom, makoliko tehnika bila jažna i pri konačnom zaključku ne'Mvojiva od suštine samog dela, kod „jubice Sokić ona nikad nije bila ono

Žu, O golotinji zemljišta, o i i neba u svitanje nad "Som i radnicima, bilo da se radilo irini Dunava sa neuređenim, divobalama ili o simpatičnim starim | pvovima Sremskih Karlovaca iwnji| crkvenih tornjeva. Slučajno da je talenat Ljubice iC za pejzaže teško nalazio svoj Mržaj u Beogradu u kome je odek živela. Bez vidljivog i trajnijeg Danističkog plana, sa neskladnim njima pomešanih i na dohvat uTih stilova, čas visokim, čas zaostau rašćenju, Beograd teško može pruži slikaru vernom prirodi, a |}i voli tradiciju kao što je voli L,jua: Sokić, kakav svoj širi mokliv. |Bo što je zapaženo u najznačajnijim anima o tome gradu (Uskoković, ianimir Ćosić), njegova draž, njegova specifična poč "3 nalazi se baš !I gde se u brzom ritmu smenjuju "Je novi i novi sukobi jučerašnjeg i ašnjeg. Motiv koji je do sada bio hvalniji za literaturu nego za slijrstyo, bar koliko se rađi o realizmu Dji nas ovđe specijalno interesuje, ~ T,jubicu Sokić ne možemo odvojiti M, MOJ materijalne obrade vi-

|| &.

: # 37 ; i

| |

i» - 088;

oj stalnoj promeni, ~ tom Rovitla- ·

đene prirode. I zato je ona ranije odlazila u njegovu okolinu, ka Zvezdari ili Karaburmi, u Smeđerevo ili Sremske Karlovce, da nađe obuhvaftne i ujedno u svojim obrisima stilski homogene motive koje je tražila njena poezija. Na ta njena slikarska ostvarenja potsećaju nas na izložbi samo nekoliko crteža, rađenih verovatno u isto doba kada i rečene slike. A same izložene slike su dokaz nove faze i novog slikarskog izraza koji je ona

našla u molivu na beogradskom terenu. Da li je primaran neskladan izgled beogradskih ulica, možda i njegove panorame, ili je Ljubica Sokić u SVOme razvoju prirodno, iz same unutrašnje pobude, došla do moliva koji pretstavlja detalj drveta i arhitekture, pa je s novim uzbuđenjem iškoristila taj motiv koji se nalazi noposredno pred njenim prozorom, teško je reći, a nije ni važno. Verovatno su obe činjenice uzajamno delovale. Ograničavamo se da zapazimo njen prelaz sa prostorno širih, na sužene motive detalja iz prirode. Jer makoliko da je svaki realistički predeo isečak iz prirode, ipak možemo zabeleti, ukoliko je reč o novom momentu u njenom slikarstvu, da su, širina i vazduh njenih ranijih predela ustupili svoje mesto uskom i tihom, ali zato slikarski neobično pronicljivom posmatranju manjeg isečka uvek lepe prirode,

Štaviše, Ljubica Sokić odlazeći u detalj, otkriva nam jednu sasvim novu lepotu. Ona se sastoji baš u tom detalju, u njegovom izboru i obradi. Deo stare zgrade i ulice vide se kroz krunu drveta, kroz granje. Onako kao što je slučaj kada nam pred prozorom raste drvo. Vidi se samo gornji deo stabla, a i samo granje ne ulazi do kraja u sliku, nego ga njeni ruboVi prekidaju. Prozor sa koga gledamo nije nigde naznačen, ali ga svuđa osećamo. Osećamo tu poeziju gledanja sa gradskog prozora, nekoliko gra na nam sugeriraju drveće i naš osećaj ide ka polju, ka šumi, kao kad se osećamo zatvoreni u gradskom životu. Od drveta diše i ta kuća preko puta. Tamo dalje je delić ulice, pađa kiša, jedno nagnuto dete u pelerini nekuda žuri, a odrasla osoba ide polako, pod kišobranom. Sve sija u žu-

O JEDNOM DO SADA N TOM DJELU ANDRIJE

Slike starih majstora često imaju čudnu sudbinu. Jedne su još prije Svoga nastajanja bile određene za velike i svečane prostore i odmah zatim zauzimale fu svoja dostojna mjesta; a druge su lutale nepoznate i čekale neće li ih neko otkriti,

Često sam dolazio u dodir sa starim slikama kojima se autori nisu znali. Ležale su prašnjave i napuštene. One su davno imale svoj život, i on je gasnuo iz stoljeća u stoljeće. Naslage prašine smirile su intenzitet boje, vrijeme pomirilo pastuozne namaze i ona žarka rumenila, s platna tek što je palicalo svijetlo, ali škrto, a dubokosmeđe sjene postajale su tam ne, i sve tamnije. Nevješta barbarska ruka često ih je pretvarala u pomodne religiozne slike, Kasnije, kada se sa nje skinu ti slojevi slika ponoVo živi svojim vlastitim životom,

Takvim životom oživjela je nedavno i jedna nepoznata slika našega starog rensanSšnog majstora Andrije Medulića.

Zaista, ako je igdje kod renesansnih majstora boja interpretirala doživljaje, to je kod Venecijanaca. Njihove slike — to su iluminacije i svečanosti sa gustim almosferama i zelenim lazurnim daljinama i brokatnim draperijama. Boja je na njima u svoj svojoj materijalnosti blistava i svečana; gusta na svjetlostima, tekuća i prozirna. na sjenama, ona je zastrta

' lazurama pod kojima svjetluca pri-

gušeni plamen; ona zvoni zvonkošću radosti. To su upaljene lampade u čudnim izmišljenim prostorima.

Te iluminacije svetkovina blješte

tom odblesku, dok tamne grane u prvom planu pružaju svoje čvrste, pomalo zaobljene linije da nas zaštite od gradske monotonije, koja bi zacelo nastala među samim ovim, po sebi nezanimljivim kućama. Slika nosi na– ziv »Kiša« i ona se oseća svuda: na asfaltu, u stavu prolaznika, u difuznoj svetlosti kojom je okupana čitava slika.

Da li tu poeziju osećaju i one žene koje su uhvaćene na nekoliko malih slika, kako melanholično gledaju iz

tame svojih prozora? U svakom slu-

čaju i te susetke spadaju u poetični krug naše slikarke.

Druga slika: Vrh stabla sa koga sc račvaju grane do levog i desnog ruba slike i veliko, svetlo jesenje nebo; dosta dalje horizontalna linija krovova, koja ostaje u donjem delu slike jer je pogled upravljen na gore, ka nebu. Sa slike zrači zreli optimizam. To nije detinjasta radost jakih boja, mada čvrsti kontrasti ne izostaju sa slika Ljubice Sokić, niti optimizam koji može da sugeriše laka izvežbana ruka impresioniste kad beleži treptavu

svetlost sunca. Ima tu čvrstog, ozbilj- ·

nog, takoreći neprolaznog optimizma koji dolazi od otvorenog kontakta s prirodom. U govoru se često jesen upotrebljava kao parabola za označavanje starosti, propadanja, u svakom slučaju bliskog kraja. Ali jesen je isto tako zrelost, punoća osećanja i misli, blagost i retrospektivni pogled na rezultate koje je priroda, ukliučivši tu i ljude imala snagu da proizvede. Taj pogled na jesen može i treba da bude optimističan, Kod Ljubice Sokić on je to u tri maha na tri slike, kao stvarni njihov motiv. A sa ovih, kao da se preliva i preko drugih slika. Na slici »Rovinj« taj osećaj je pojačan njenom uzlaznom arhitekturom. U Ljubice Sokić oseća se ljubav za tradiciju, vezana za ličnost retke ČVTstine. Otkudđa nam to osećanje nemoguće je reći sa preciznošću, jer je ono sugerirano kako razvojem čitave njene slikarske ličnosti, tako i duhom njenih motiva i ulogom koju ona ima u našem umetničkom životu. Ali s druge strane, mada potiče od raznorodnih detalja, ono nije neodređeno, nego odzvanja u nama kao umetnička transpozicija neke patrijarhalne

na slikama majstora Andrije Medulića u najveličanstvenijem intenzitetu. Koliko li je morala biti eruptivna i vizionarska snaga Ovog genijalnog koloriste, koji je sav svijet svojih spoznaja pretvarao u svijet vlastitih priviđenja obasjanih mlazevima rastočenog zlata, voštanih žutila, lucidnih rubinskih crvenila i mlazevima žutosmeđim i zelenim; a sve te svečanosti boja sjedinjuje koprena žuto-zelenkastih transparencija,

Medulić je od savremenika bio vrlo cijenjen kao kolorista ali io je nedovoljna konstatacija, jer njegovo djelo nosi u sebi mnogo više. On je njime rušio kanone koji su i kod Tintoreta značili »Ticijanova boja i Mikelandjelov crtež«; klasična forma kod njega gotovo potpuno iščezava, a boja triumfira u svoj svojoj ljepoti. Kada se usporede njegova platna sa Ticijanovim, vrlo brzo pašće nam u oči da njegov crtež, koji naoko izgle= da da nije perfektan, ipak stoji u logičnom skladu sa zgusnutim mrljama j. transparencijama.

Medulićeva vizuelna snaga zrači iz njegovih umjetnina životom najfinije satkanih ljepota boje, To nije samo misao, td je mnogo više, To je onaj čisti stvaralački akt koji, se pretvara u vizionarstvo. To su ona rijetka dostignuća u historiji umjetnosti koja doživljavamo i sa Rembrantovih platna. To je ona čudna imaginacijska moć koja nam, kad gledamo te nijeme svetkovine, zaustavlja dah, Misao stoji, ali duh je negdje izvan te materijalnosti, to postaje čisti estetski do-

moralne s&igurnosti. Mada u svojim slikama Ljubica Sokić sasvim moderno gleda, ipak ona svuda navodi i na razmišljanje o prošlosti. Ona je sva u transpoziciji, ili bolje rečeno u primeni smirene prošlosti na današnje vreme. Provejava to u tehnici njenoj koja se bez skokova i bez buke, ali ujedno sa nenametljivom i ohrabrujućom originalnošću za naše prilike, uvek inspirisala starim uzorima ji u motivima njenim, koji su najčešće neposredno predmeti u stilu našeg 19-og veka, bilo da pretstavljaju grad, selo ilj šiblje i, konačno, svojom stalnošću, „svojom doslednošću, čitavom svojom ličnošću. I kada takav naš utisak o Ljubici Sokić vezujemo za naše patrijarhalno društvo koje je tek nedavno prošlo, mi tada mislimo na ono što nam je to društvo moglo da ostavi kao sublimirano pozitivno nasleđe u izgradnji individue. U takvom nasleđu čisto moralnih vrlina i discipline, u kojoj se kulturno uzdamo u nas same, leži najdublja i najskrivenija draž rada Ljubice Sokić. Ona se tim dalekim prizvukom svoje umetnosti mnogo više vezuje za našu srpsku sredinu, negoli što je to na prvi pogled uočljivo. Sasvim je različit slučaj. Dušana

istića u krajnjoj emociji i mislima koje sugeriše. Pre svega krug njegoVOg interesovanja je mnogo širi. Njegove slike i crteži imaju molive kao Što su glave dopadliive Parižanke i egzistencijalističkog boema, uz naše folklorne igrače i bule, dok kroz predele prolazi više kao posetilac koji beleži slikarski zanimljive momente, ono što Prancuzi nazivaju »curieux«, nego li što bi mu ovi utisci dolazili sa neophodnog i priraslog terena delovanja. Ako smo kod Ljubice Sokić osetili polagano nicanje nečega iz Srbije, kod Dušana Ristića osećamo evropsku živost, na našem tlu. Za jednu sredinu kao što je naša, nesumnjivo je korisno kada njegovp ljubopiiljivo oko zadire u raznovrsne lepote i senzacije koje su ga zadesile na putu, bilo to kod nas ili u inostranstvu, Dušan Ristić je u svakom slučaju nemirniji po karakteru, širi u svojim traženjima od Ljubice Solić, pa otuđa nema želju ni potrebu da ponire u ono suštinsko, naročito kad je to vezano samo za jedno društvo ili je-

življaj, lišen svih predrasuđa, ali u najdubljoj biti human. To je onaj trenutak kada umje{nost u svojoj društvenoj funkciji postaje najsocijalnija. Pa i u komparaciji sa varonezeovskom svečanom dekorativnošću Medulićeva djela ostaju izolirana; prekoračujući okvire svoga vremena i prostora, ona su preteča impresionista. Među renesansnim majstorima koji stoje na vrhuncu piramide nalazi se sigurno i Medđulić.

Možda samo zato što je njegovo ime Schiavone Andrija Medulić, historija umjetnosti bilježi Medulića uglavnom kao koloristu. Ali se ne smije izgubiti iz vida da je opus Medulićev preistavljao riznicu nadahnuća i za one najveće majstore i da je upravo Medulić onaj koji je Ticijanov kolorizam

" dalje razvio i preveo u čistu kolori-

stičku viziju, a to znači da je on otvarao puteve u savremeno vrijeme.

Kad se uzme u obzir njegovo slavensko podrijetlo, nije čudo što su neki talijanski pisci (Vitaliano Bruneli i Djuzepe Praga) u novije vrijeme počeli da tvrde da je on talijanskog podrijetla, »jer zar bi mogao jedan siromašni i neznani ušljivac sa ovih podjarmljenih obala iz male šibenske sredine stvarati ta djela?« Sam Medulić ih, međutim, demantira time što se na svojim slikama potpisivao »Schiavone«, a s druge strane ta činjenica svjedoči šta je za Medulića značilo u Mletcima biti »sehiavo«: on se tako potpisivao kao iz prkosa. On je time htio da afirmira svoje slavensko podrijetlo, koje je tako duboko

4 JA

dan slikarski krug in:cresovanja, Ipak i tu ima u nečemu izuzetka: dva cveća, verovatno plod onikF trenutaka kađa je slikar u početnoj inspiraciji sam sa sobom u svom ateljeu, odvojen od bleska sveta, deluju kao tišina i koncentracija između dva izleta, jedan u Pariz, a drugi u Makedoniju. Mada sa puta u Pariz nije doneo mnogo radova, Dušan Ristić je u znatnoj meri njime intelektualno inspirisan. U tom pogledu su na njega više uticali pariski muzeji negoli najmodernija umetnost (što je dobro), ali je te muzejske uzore shvatio na savremen način. Uostalom, to je proces koji se gotovo svakodnevno sreće u mođernom slikarstvu, koje se slobodno šeta po jstoriji umetnosti od pećina u Altamiri do naših dana. Slike koje Dušan Ristić donosi sa svojih putovanja sadrže jaku poeisku nolu, koja dolazi kako od samih motiva, tako i načina obrade. Izbor njegovih motiva nije slučajan, odnosno samo instinktivan, kao uostalom ni

7OZNA-

MEDIJLIĆA

osjećao. Dva moliva, tojest isticanje

· SVoga slavenskog podrijetla i preziranje svake servilnosti za talire Mlečića, pravi su razlog što je onoliko stradavao za sve vrijeme svoga života. No jako »schiavo«, Medulić svojim ogromnim talentom ima veliki uticaj u Veneciji, Sam Tintoreto preporučuje svakom slikaru đa ima kod sebe jednu Medulićevu sliku kako bi ga inspirisala u koloritu, a talijanske historije umjetnosti govore da je Tinioreto tako i radio ·

Medulić je morao slikati brzo kako bi sebi i svojima pribavio za živol. No kod njega je brzina bila izraz onog velikog nagona za izražavanje koji imaju Talenti febrilne mašte. To su oni pravi i najveći koji otkrivaju neslučene radosti i duboke tajne unutar naših koordinata, To je ona ljubav prema životu koja otkriva svjetlosti i tmine simbolima boja i oblika, i time izaziva u nama moralne trepete i estetske doživljaje. I zaista, iako zlopateći po Veneciji, majstor Medulić opJevao je svoju vlastitu radost što živi; ali na syojim platnima zgusnuo ji i duboki osjećaj tuge, koja se isprepliće u izrazima, u pejzažu, i obavija sVe stvari i pojave, To je sudbina čovjeka koji u blještavilu mletačke raskoši ostaje usamljen. Na njegovim slikama čita se jasno vlastita njegova sudbina, koja je otkupljena djeli ma izvanredne BOV opus stoji u kompleksu venecijanskog slikarstva XVI stoljeća kao blještavi opus »barbarina« sa naših obala podjarmljenih od Venecije, koji dokazuju još jednom da se naš čovjek mogao izdignuti i do veličanstvenijih figura venecijanskog slikarstva XVI stoljeća u svijetlu boja i ljepote. Rodio se u Šibeniku 1522, prema nepotvrđenim podacima. Međutim, stvarna godina njegova rođenja još nije utvrđena. Umro je u Veneciji 1 decembra 1563 nakon dvađeset dana bolovanja menengitisa, Svu svoju imovinu oporukom je ostavio ·Marini de Ricis, ženi svojoj. Inače, iz te oDoruke vidi se da mu se otac zvao Šimun Meldola (Medulić) i ništa više. (Odio bilježničkih spisa Jeronima Parto, Ba. #783. br, 1187 Venecija). Vjerovatno je ipak (pošto je umro u šezdesetoj godini života) da se rodio oko 1503. „Medulićev autoportret u Galeriji slika (Gemšildegalerie) u Beču govori tome u prilog. Ovaj portret . morao je nastati nekoliko godina prije smrti,' Izbrazdano lice, prosijeda brada, gorčina izraza usana, misaonost i oštrina pogleda, koža očnih kapaka nabrekla i mlohava, kao i čitav izraz blagosti, ali umornosti — sve {o Bovori za fu pretpostavku. 7

Iz opusa Medulićeva značajne su njegove kompozicije religioznog sadržaja, iz mitologije, scene u poejzažima,. bakrorezi i crteži, Najznačajnija djela nalaze se u Veneciji i Beču, a ima n

(Nastavak na osmoj strani) ~

NI,

Ljubica Sokić:

snage i ljepote, Nje=

AUTOPOR'TRHE

kod Ljubice Sokić, nego je on uvek uhvaćen na neki interesantan način, ili sam po sebi neobičan, ili u svom odnosu na. neku misao koja nije samo likovne prirode. To može biti veličanstvena, ali pomalo filmska perspektiva koja se dobija gledanjem odozđo naviše, kao kod slike Staro Nagoričano i crteža sa skopskog festivala, ili odozgo naniže (Ulica), ili pak zanimljivost dolazi uopšte od onoga što kao prizor, sa ošećajne strane ne poznajemo. Međutim, ono što tu ocrtava smer talenta ovog slikara, to je konsekventnost svoje vrste u načinu obrađe, kojom se pažnja privlači baš na ono što je s te, donekle narativne strane, interesantno na objektu. Kod Nagoričana je to arhitektura koja se spušta kao vodđopad, kod Turskog groba bujanje dva ogromna drveta iza malog, nežnog zida groba, kod Muslimanskog groblja- polumračna atmosfera, kod, pastrmke je to utisak kao da je zaklana. Obrada nije svuda jednaka, nema nikakvog manira poteza, već se oni podređuju motivu. Ono što se katkada naziva rukopisom slikara, kod njega se u izvesnim granicama prilagođava potrebi potenciranja nekih momenata u motlivu, koji su više poetske negoli plastične prirode, Ove dve osobine: interesantnost motiva i obrada koja to potencira sa čisto ljudske strane, daje rađovima Dušana Ristića izvesnu · briljantnost, te je usled toga njegovo slikarstvo pr!stupačno i dopadljivo verovatno širokom krugu ljudi.

Nekoliko radova, kao Habanera (iz Pariskog baleta) i Vitrina u Luvru, stoje na ovoj izložbi donekle po strani njenog glavnog toka, više kao reminiscencija na nešto iz umetnosti, nego kao sopstveni izraz. Ali tu ima i nečeg dubljeg i simptlomatičnijeg za rad ovog slikara. Naime, u njegovom slikarskom delovanju postoje dve jasno odvojene aktivnosti: s jedne strane rad na pozorišnom dekoru i ilustracijama, a s druge, njegovo nezavisno, čisto, ili još bolje, intimno slikarstvo. Sa puno razloga je on u prvoj od ovih aktivnosti požnjeo mnogo uspeha, jer sjedinjuje u sebi kulturnu duhovitost sa velikom zanatskom veštinom. On pristupa fome poslu ulapajući se u karakter dela koje ilustruje ili dekoriše, specijalno u epohu njegovu, ne samo po duhu, već još više, a to je ono što želimo da podvučemo, po tehnici ili osnovnom crtežu, po kome tada radi. O tome da ]i to treba da bude sistem, moglo bi se naravno diskutovati, ali je bez sumnje da su ti poslovi zanatski i stilski vanredno izvedeni. (Na pr. ilustracije za Dunda Maroja, dekori za balet Romeo i Julija.) Donekle je to slučaj i kod dve navedene slike, koje su lepe svaka za sebe, ali stilski izlaze iz okvira dosadašnjeg Ristićevog slikarstva. Što se tiče pak karikatura nekih ličnosti iz strane kuliurne prošlosti, Ristićeva crtačka duhovitost došla je do punog izražaja. Marsel Prust (Marcel Prousi) je pretstavljen u stilu 1900, doteran kao monden svoga doba, a sa izrazom lica koji je svojom ograničenošću donekle u kontrastu sa onim što bi očekivali od tako zamašnog i suptilnog pisca, dok je kraljica Viktorija rešena kao potpuno moderna linearna karikatura, takve karakterne jednostavnosti i čitljivosti, kakva se kod nas retko susreće. Inače su ostali crteži Dušana Ristića veoma bliski onima Ljubice Sokić, sa nešto više traženom estetskom koncepcijom. Dok je ona bliže i neposrednije vezana za prirodu, dotle Ristić često potencira ritam prirode, kao što nekada insistira na snazi jedne „boje (zelenilo vode Ohridskog Jezera).

U crtežu, kada umetnik ima u ruci svoje elementarno i najjednostavnije sredstvo izražavanja, koje najčešće koristi za brzo i odlučno fiksiranje suštine onoga što ima da kaže, on pred gledaocem stoji kao ličnost najotvorenije i najjasnije. I tako nam se kod Ristića i tu otkriva virtouznost,

. koja ne dolazi samo od vladanja za-

natom veći od onoga što umetnika Boni da ostvari delo. Prema tome, privlačnošt onoga što je u neku vrstu ljudski i kulturno interesantno, sSpojeno sa ljubavlju i zretko velikim” smislom za zanafsku skranu, bile. bi dve glavne crlie dosađašnjih radova

Dušana Ristića, koji su za našu sre-

dinu značili

ne samo konisnU ala i živost, već oodi-

znatno doprir

zanju zahteva i nivoa n šeg umetničkog života. ; So OJ: \ | Aleksa ČELBEBONOVIĆ

i ”- w KHfE

ia ıP ı