Нови Пазар

nateritoriji Sandžaka i da se od Sandžačkih partizanskih jedinica formiraproleterska brigada, koja će se nazivati ..sandžačka". Vrhovni komandant je prihvatio njihovu želju i tri mjeseca i deset dana kasnije (5. juna 1942. godine) na sastojcima Five i Tare, odakle počinje Drina, na Sćepan polju, donijeta je odluka о formiranju Treće proleterske (sandžacke) udame brigade. Ova brigada kada je formirana imalaje 958 boraca, pripadnika svih naroda koji su živjeli u Sandžaku. Od njih su 433 poginuli. Kroz ovu brigadutokom trogodišnjeg ratovanjaproslo je око 10.000 boraca. Cetvrta sandžačkaNOU brigada je formirana 1. decembra 1943. godine. Nakon formiranja ZAVNOS-a osnovana je po naredenju Vrhovnog štaba 4. marta 1944 godine, 37. udama sandžacka divizija, u čiji sastav su ušle Treća i Cetvrta sandžačka brigada i 8. cmogorska brigada. U vrijeme formiranja ova divizija je imala oko 2.300 boraca. 37 Sredinom jeseni 1943, u Sandžaku su se prikupile četničke snage iz Sandžaka, Cme Gore, Srbije i Istocne Bosne (ukupno 3.000 cetnika), sa ciljem da tu oblast pretvore u vojnu i politicku bazu za borbu protiv NOP-a. Istovremeno su se italijanska divizija ..Taurincnzc". njemacka 118. lovačka divizija i 83. puk divizije ..Vcnccija" povukle iz Sandžaka, pa su četnici, sredinom septrembra, zauzeli Novu Varoš, Prijepolje i Bijelo Polje i prikupili se u neposrednoj okolini Pljevalja s namjerom da ga zauzmu, a u Priboju su se zajedno stacionirali s italijanskim okupacionim snagama iz sastava divizije ..Vcnccija". U to vrijeme su prividno üblazili stav prema Bosnjacima jer su željeli da ih uvuku kao saveznika u borbi protiv NOVJ. Medutim, ogromna većina pripadnika muslimanske milicije bila je protiv svakog oblika saradnje s cetnicima, iako su istovremeno veoma strahovali od eventualnih novih pogroma nad bošnjačkim življem. Njemacka 118. lovačka divizija je do 13. septembra napustila Brodarevo, Prijepolje, a 18. septembra i cijeli Sandžak, što je, izmedu ostalog, imalo zaposljedicu da je u Pljevimapreuzelavlast muslimanska milicija. 38 Polovinom 1943. godine, Vrhovni štab upućuje svoje jedinice iz Bosne u pravcu Cme Gore i Sandžaka. Sandžak je trebalo da bude operativna osnovica za prodor u Srbiju. Veliki podsticaj za razmah NOP-a na ovom prostoru predstavljala je kapitulacija Italije pocetkom septembra 1943. godine. Stvorenaje stabilna slobodna teritorijaod 13.000 km 2 koja je obuhvatala sljedećagradskanaselja: Pljevlja, Priboj, Prijepolje, Novu Varoš, Bijelo Polje, Berane, Andrijevicu, Kolasin, Zabljak, Gacko i Bileću. Tito je tada imao ideju da Berane postane centar slobodne teritorije i sjedište Predsjednistva AVNOJ-a, Vrhovnog štaba i Centralnog komiteta KPJ. U ovo vrijeme dovrsenaje institucionalizacijaNOP-au Sandžaku. Pored većnabrojanih institucija ponovo se osniva Glavni stab Narodnooslobodilacke vojske i partizanskih odreda za Sandžak, Narodnooslobodilacki front Sandžaka, Ujedinjeni savez antifašističke omladine Sandžaka, Antifašistički front žena Sandžaka itd. 39

37 Treća proleterska sandžačka brigade, Beograd 1987, str. 7; Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941-1945, Beograd 1964, str. 279

38 Četvrta sandžačka NOU brigada, str. 61

39 Dr. Zoran Lakić, Partizanska autonomija Sandžaka, str

24

40/2017

Esad Rallie