Нови Пазар

Тако je u drugoj polovini septembra i tokom oktobra 1943. godine, osloboden gotovo cijeli Sandžak, osim Deževskog, Stavičkog i većeg dijela Sjeničkog sreza. Pljevlja su oslobodena 22. septembra (muslimanski odred koji je štitio grad od cetnikaje dobrovoljno predao Pljevlja partizanima i oko 400 Ijudi je odmah stupilo u partizanske jedinice), Prijepolje 26. septembra, 29/30. septembra Bijelo Polje; tokom oktobra i novembra oslobodeni su Nova Varoš (12. oktobar) i Priboj (29. oktobar). Osloboden je i dobar dio šireg podrucja ostala 4 sreska mjesta - Novi Pazar, Tutin Priboj i Sjenica. Slobodnateritorija (5 srezova od ukupno 8)) obuhvatala je 4.170 km 2 , sa oko 150.000 stanovnika, od ukupno 7.100 km 2 koliko obuhvata Sandžak u užem smislu (bez Berana, Rožaja, Plava i Gusinja), na cijoj teritoriji je živjelo, u to doba, 253.700 stanovnika. U septembru su obnovljeni Glavni stab NOV i POJ za Sandžak, Pljevaljski i Bjelopoljski NOP odred, a u oktobru su formirani Milesevski, Priboj ski i Zlatiborski NOP odredi. U Pljevljimaje organizirana Komanda podrucja, kojaje imalaposadne cete, partizanske i seoske straže. U Pljevljimaje 1. decembra 1943. godine formirana 4. sandžačka NOU brigada, u cijern sastavu su bila 4 batoljana sa oko 600 boraca. Takoder su obnovljeni Pljevaljski, Novovaroški i Bjelopoljski sreski NOO, a obrazovani su NOO i za Milesevski i Pribojski srez. U oslobodenim gradovima, selima i opstinama ponovo su izabrani, ili su prvi put organizirani gradski, opštinski i seoski (mjesni) NOO. Organizacija KPJ u Sandžaku je imala, 17. novembra 1943. godine, 211 clanova Partije, 84 kandidata za clanstvo u Partiji, 40 osnovanih partijskih organizacija (ćelija), pet sreskih komiteta i Oblasni komitet Partije, čiji je sekretar bio Voja Leković, a članovi Momir-Moša Bošković, Komnen Cerović, Dragica Milićević i Milojko Drulović. Postojali su Oblasni komitet SKOJ-a i Oblasni odbor USAOJ-a. 411 Da je Sandžak u žiži interesovanja i okupatorskih vlasti pokazuje i plan о ujedinjenju Srbije i Cme Gore, upravo preko Sandžaka, koji je krajem 1943. godine iznio njemacki ministar Nojbaher. U cilju odupiranja NOP-u, Nojbaher je uspio da ujedini sve kolaboracionističke političke pokrete, do tadamedusobno suprotstavljene pod krilaticom: ..Nijc važno da li će Ста Gora biti zelena ili bijela, nego je važno da ne bude crvcna". Ovaj projekat je trebalo da odobri Hitler, ali on to nije učinio. 41 Bilo je i ideja о stvaranju neke vrste kosovsko-sandžačke države. Nosilac te ideje bio je Džafer Deva, ondašnji ministar unutrašnjih poslova albanske vlade i povjerenik ABVER-a za Kosovo. 42 Njemacki komandant za Sandžak, pukovnik Kempler, je bio zagovomik ideje о formiranju posebne administrativne sandžačke oblasti od šest srezova: Sjeničkog, Bjelopoljskog, Mileševskog, Pribojskog i Novovaroškog, kao i sandžačke vlade. Hasanu Zvizdiću je nuđeno mjesto predsjednika ove vlade, ali je on to odbio. 43

40 Četvrta sandžačka NOU brigada, str. 64-68

41 Zoran Lakić, Partizanska autonomija Sandžaka, str. 51-52

42 Dr. Hakif Bajrami, Izvještaj Plavšića Tasi Diniću, ministm imutr. poslova u Nedićevoj vladi, oktobar 1943, Godišnjak Kosova 1978-1979, 314-315

43 Isto,n.d, 314-315

25

SANDŽAK ТОКОМ DRUGOG SVJETSKOG RATA

40/2017