Просветни гласник

938

ИГЕДЛНЛЊЛ Цј срдског језика

Глаголи, који казују такву радву, која се ради на самом оном, који је и ради, на пр. чешљам се, умивам се, купам се, облачио се, радујете се, склањају се итд. зову се иросто аовратни глаголи Они пак г.1аго ,1И, који казују такву радњу, коју морају радити најмање двојица , и то тако, да се радња коју ради један, врши на ономе другоме, а радња, коју ради други, врши се на ономе првом, на пр. Милош и Никола свађају се; ти и Петар слажете се ; ја и мој брат иазимо се итд., зову се узајмично иовратни глаголи. Б. Подеда глагола по трајању радње По томе што се може радња радити и бивање трајати дуже или краће време, глаголи су : трајни, тренутни и учестани. Глаголи, који казују радњу трајну и непрекидну, којој се време трајања не ограничава, на пр. писати. плакати, летети, горети, ићи, кметовати, војевати, тећи итд. зову се трајни глаголи. Глаголи, који казују радњу, која се за тренутак сврши, или казују радњи почетак, или снршетак, на пр. лупнути, дати, стати, скочити, крочити, записати, запевати, пропевати, потрчати, протрчати испећи. запдакати се итд. зову се тренутни глаголи. Они глаголи пак, који казују радњу, која се више пута једно за другим понавља или учестава, на пр. долазити, пролазпти, ноћивати, дозивати, записивати, издавати, продавати, зашггкивати, закопавати, прогоревати, затварати итд. зову се учестани глаголи. 6. Прилози. — Прилози су речи, које стоје уз глаголе, те казују где се, кад и како се ради или збива оно, што значе глаголи. Према томе они су : а. За место : где, овде, онде, ту, овамо, онамо, тамо, камо, куда, овуда, онуда, туда, свуда, горе, доле, близу, ближе, дадеко, даље, унутра, изнутра, десно, лево, остраг, напред, чак, довде, донде, дотле, одатле, одакле, одавде, оданде, озго, оздо, свукуд, некуд, откуд, отуд, одовуд, одонуд, одасвуд, однекуд, подаље, подалеко, поблизу, поближе, издаље, поиздаље, наблизу, надалеко, надаље итд. б. За време : кад, тад, сад, овда, онда, данас, јутрос, .јуче, сутра, рано, доцне, синоћ, прексиноћ, прекјуче, прекосутра, ономад, летос, лети, ноћас, ноћу, дању, зимус, зими, пролетос, јесенас, одмах, пре, после, пређе, опет, пкад, некад, лане, преколане, преклане, ономлане, нпкад, нигда, свакад, свагда, увек, скоро, тек, истом, кашто, ономад, каткад, дуго, дуже, подуже, задуго, позадуго, покашто, покаткад, наскоро, најпре, најпосле, изјутра. в. За начин : како, тако, овако, онако, као, бадава, узалуд, врло, веома, управо, доста, више, својски, јуначки, момачки, бапски, људски, хајдучки,

лоповски, мучки, навлаш, хотимице, нехотице, посебице, појединце, једва, скуна, заједно, брзо, брже, побрзо, побрже, лагано, полагано, полагацко, лако, тешко, теже, мучно, мучније, поступно, понајлак, хитро, немарно, споро, намерно, натрашке, потрбушке, ничице, стрмоглавце, суноврат, наузнако, испреметано, испрекрштано, редом. благо, оиоро, нагло, изненада, изненадно, марљиво, озбиљно, скупо, .јевтино, прескупо, добро, рђаво, лоше, примерно, обично, необично, чудновато итд. Примери. Где чујете трубу, да затруби, онамо трчите кнама.— Онде расте смиље и босиље. — Љшће жуто доле веће пада. — — Одмах пуче тридесет пушака. — Сунце јарко зашдо веИ одавно %— Позадуго бане гостовао. — — Бејаше јако захдаднедо. Врате се здраво и мирно. — Хитро иду, како који може. Итд. Прилози стоје каткад уз придеве или уз друге придоге, те казују у коликој је мери оно што се казује нридевом или иридогом. На пр. веома оштар, врло брз, — једва довољан, — највише крив, — мадо пажљив, — одвеКо гдадан; — (иде) врло брзо — (пише) веома депо, — ради одвеК споро, итд. Предлози — Оно што значе именице, придеви, бројеви, заменице и глагоди не стоји .једно с другим свакад у једном иоложају иди у једној свези, него сваки час стоји у друкчијем иоложају, у друкчијој свези у погдеду на мест о, на иравац, на време, на узрок итд. Да би се у говору псказивао и тај различити подожај и та раздичита свеза, постоји у језику нарочита врста речи, које се зову иредлози. Према реченоме нредлози: а. Бдизу, до, код, крај, нред, норед, исиред, око, около, иза, при, супрот, против за, на, о по. са казују положај нечега спрам каквог лица иди ствари. На пр. Кад су свати близу двора биди. - Кад буде иоред цркве. — Играли се врани коњи кра.ј Мораве, на обали. б. Више, ниже, врх, над, изнад, под, изнод — казују подожај чега више иди нижс каквог лица, или какве ствари. На нр. Буздован зазуја ваше куће. — И гори јој коса на врх главе. — Пошетао паун тица исиод наранџе — Под брегом град. в. Сред, усред, насред, у, међу. из, између — казују подожај нечега у унутрашшости каквог дица иди ствари. На пр. Дође међу бра&у. — Нек ме иусти из тамнице клете. — Усадих лозц сред вннограда. — Удари га аосред срца жива. — Па га љуби међу очи. чарне. г. Дуж преко, пут, попут к. из, уз, наз, кроз, мимо, поред, од — казују подожај или свезу у погдеду на правац. На пр. Црни вране ирелетео иреко мора дуж-