РТВ Теорија и пракса

raspoloživih izvora prcma sopstvcnim kritcrijumima izbora. Tok ovih promcna postajc toliko brz da se osetne razlike mogu utvrditi i u toku životnog vcka jedne generacijc, pa i u kraćim vrcmcnskim razdobljima. Društvcna sadržina ovih promcna sastoji se u izvesnom pomcranju tcžišta izbora informacija. Istorijski posmatrano, uzimajući izvcsnu slobodu uopštavanja i prcdviđanja, možemo da razlikujcmo tri osnovnc fazc karaktcrističnih odnosa korisnik - informacija. U prvom pcriodu dominira ncposrcdna komunikacija. Sistem orijcntacijc u svctu i svojc oblikc ponašanja čovck gradi pre svcga na osnovu informacija kojc sc razmcnjuju u ncposrcdnom kontaktu (facc-to-facc). Budući da jc ncposrcdna, komunikacija ima simultanu povratnu sprcgu (fccd back), koja obczbcđujc prilagođenost proccsa svakom učcsniku, pa prcma tomc i vcliku cfikasnost. Ograničcna je na rclativno malc društvcnc prostore (mikro-srcdine), a učešče tchničkih srcdstava u komunfkaciji je minimalno. Istorijski primcr dominacijc takvih odnosa možcmo posmatrati u društvima antičkc dcmokratijc (sofisti, „sokratski mctod’', pcripatctika, govorništvo, polis i agora, antičko pozorištc). U mikro-srcdinama, na području ncposrcdnog delatnog iskustva pojcdinca, ncposrcdna komunikacija ćc i daljc zadržati izuzctan značaj. U drugom pcriodu, uporcdo sa konstituisanjcm vcćih društvcnih prostora, formiranjcm globalnih struktura, dominantnu ulogu prcuzimaju moćni posrcdnici u proccsu komuniciranja. Za izgradnju sistcma orijcntacijc u svetu i spccifičnih oblika ponašanja čovcku višc nijc dovoljna ncposrcdna komunikacija. Javljaju sc sistcmi posrcdnika, koji uz pomoć tchničkih srcdstava ~u imc” vcćih ili manjih aglomcradja anonimnih korisnika (publika, auditorijuma) vršc izbor informacija, prcrađuju ih i proslcđuju. Proces prilagođavanja šircm ili užcm proscku nijc individualizovan, ncma ncposrcdnc povratnc sprcgc, pa jc stoga i manjc cfikasan, pružajući vclikc mogućnosti dclovanju „scmantičkog šuma . S drugc stranc, budući da takvi posrcdnički sistcmi zahvataju široka područja informacija koja su van okvira ncposrcdnog, dclatnog iskustva korisnika, oni postaju potcncijalno moćno oruđc manipulacijc, jcr korisnik zavisi od izbora i prcradc informacija, kojc ncko vrši u njegovo imc. To jc vrcmc konstituisanja moćnih sistcma štampe, filma, radija i

7