Топола

Srx, cis,/. 1. kula, grad, tvrđava, caput arcemque regni. U poslovici arcem facere e cloaca od dlake učiniti gredu, Oie. Odatle * arx caeli nebeska tvrđava; * arces kule igneae, aetheriae; * Romanae arces visine rimske, Rim ; * Diomedis arces = Arpi u Apuliji; * beatae arces Korint; gorske visine, Parnassi arx; * Roma septem nna sibi muro circumdedit arces; * o hramovima, sacrae arces. 2) trop. a) grad kao utočište haec urbs arx omnium gentium (o Rimu); eos (muros) arcem et munimentum sibi, non civitati paraverunt; cui templum illud fuit te consule arx civium perditorum; munite communem arcem bonorum; constituere praesidia defensionis in arce legis. b) glavno sijelo quae visa species arcem eam (Capitolium) imperii atque caput rerum portendebat; übi Hannibal sit, ibi caput atque arcem totius belli esse; glavni dokaz ili razlog , arcem Stoicorum defendis; -j- vrh, vrhunac, cum natura tua in ipsam arcem eloquentiae ferat. as, assis, gen. pl. assium, m. funta (kao novčana jedinica). Najstarija rimska jedinica novčana bio je bakreni as od funte (as librarius), t. j. bakrena močica od 1 funte. Vrijednost mu je bila od prilike 84 novčića, ili 168 filirn. Za punskih ratova (260.), kad je bakar postao sitan novac, spala je asu vrijednost na šestinu: asses sextantarii (14 novčića), 217. god. na 12. dio: asses unciales (7 novčića), 191. g. na 24. dio: asses semiunciales (3 i l j 2 novčića), a potom još i niže. Zato se upotrebljava as u klasično vrieme kao naša riječ: filir ili para. * -J- vilem redigatur ad assem; viatica ad assem perdiderat do pare, Hor.; rumores senum severiorum omnes unius aestimemus assis; non assis facere posve malo cijeniti; -J-assem para. As se dijelio na 12 uncija, a za te su dijelove imali osobita imena, i to: uncia = l /i2 ili duodecima (sc. pars assis); sextans = I l e (= 2 ' 12 ) ili sexta; quadrans = l /i (= s /is) Hi quarta p. triuncis; triens = ’/s (= 4 ia) Hi tertia ; quincunx */ la ili sextans cum quadrante ; semis = V* (= 8 / 12 ) ili dimidia pars assis; septunx = ’/ l2 ili quadrans cum triente; bes (od beas skraćeno) = 2, 3 (=*/ la ) ili binae partes assis; dodrans = 8 / 4 (= 9 / l2 ) ili terni quadrantes, quibus deest quadrans, ut as sit; dextans = 5 / 0 (= 10 /i 2 ) ili quini sextantes, quibus deest sextans, ut as sit; deunx w /i, ili undecim unciae» quibus deest uncia, ut as sit. As su množili sa asom asipondijem' 1 as; dupondius ili dupondium = 2 asses; tressis = 3 asses; (quadressis = 4 asses); quinquessis = 5 asses; sexis = 6 asses; septissis = 7 asses; octussis = 8 asses; nonnussis = 9 asses; decussis = 10 asses; bicessis = 20 asses; tricessis = 30

asses; centussis == 100 asses. 2) Riječ se as uzimala i za „oij elo st“ osobito u baštinama i drugim novčanim poslovima, kao mjera dužine = jugerum ili pes, i o drugim stvarma; -[-heres ex asse nasljednik svega; heres ex dodrante, baštinili triju četvrtina; vhitim diviserunt terna jugera et septunces (3 7 /ij jugera na svakoga); fenus ex triente factum erat bessibus poskoči od ’/s na 2 3 . Ascanius, ii, m. Askanije. 1) rijeka, koja teče iz jezera Askanija u Bitiniji te utječe u sinus Cianus u Propontidi, Verg. 2) sin Enejin i Kreuzin, Verg. ili Enejin i Lavinijin, Liv. ascendo, scendi, scensum, 3. [an-scando, an=«W] 1) mtranz. uzlaziti, uzici, uspinjati se, uspeti se, popeti se na . .; apsolutno, s in; in caelum, in murum, in equum, in rogum; in avem; in triremem, Nep.; in tribunal; in contionem (na govornicu); s ad (rijetko) ad Gitanas, Liv.; ad laevam paulatim. Sali.; s lokalnim adv. * illuc; * quo. Preneseno: popeti se do, uzvisiti se, izaći na glas, uz viti se, apsolutno: ad summam amplitudinem pervenisset ascendens gradibus magistratuum; s in: ascendit in tantum honorem eloquentia; s ad: ad honores, ad majora; s aco. bez praep.: altiorem gradum; summum locum civitatis: sa supra; -[- praeturas et tribunatus et consulatus. 2) tranzit, murum, vallum, equum, navem; mons erat ascendendus. ascensio, onis, f. [ascendo] 1) uspinjanje, Plaut. 2) polet, oratorum, Cio. ascensus, us, m. [ascendo] 1) apstraktno : uspeo e; scalis tentare kušati popeti se ascensum; s gen. templi aditus et ascensus; * superare fastigia tecti ascensu; preneseno primus ad honoris gradum. 2) konkretno: uzlaz, oppidum erat difficili ascensu atque arduo; alio ascensu Aequos mittit; tanto collis ascensu budući da je bilo visoko uspeti se na brežuljak; ascensum dare; u prilici, in virtute multi sunt ascensus (stupnjevi). ascia, a e,/, bradva. Asciburgium, ii, n. Asoiburgij, grad u belgijskoj Galiji u doljnom Parenju, Tao. asclo, 4. [adiscio] znajući primati, primiti, socios, Verg.; asciri inter comites, Tao. ascisco [ad-sc.], civi, citum, 3. 1) primati, primiti, uzeti, k sebi uzeti, plurimos hoihines sibi; asciverunt sibi illud oppidum piratae, primo commercio, deinde etiam societate; aliquem primiti među in numerum civium, in civitatem; inter patricios; * superis (među bogove) ascitus Caesar; aliquem sibi socium ad bellum; aliquem ad hoc sceleris foedus; -j- Ln suum cognomentum ascisci imperatores; -[-

113

as— ascisco