Филателиста

jezični natpis »Provinz Laibach — Ljubljanska pokrajina« sa nemačkim natpisom na gornjoj a slovenskim na donjoj ivici marke.

c. Anektirani deo Slovenije (severni deo današnje Socijalističke Republike Slovenije) — nije imao posebna izdanja budući da je tretiran, kao i Austrija, sastavnim delom nemačkog Rajha i tu su bile u opticaju redovne marke Nemačke. |

O markama za teritoriju Istre, Siovenačkog primorja i Trsta, opširnije je pisano u posebnom poglavlju**).

SRBIJA —Od pojave prve srpske marke (1. maja 1966. godine) pa sve do 1980. godine, kada su se pojavile marke sa natpisom »Srbija«, marke te jugoslovenske zemlje su bile označavane različito: »K.S. pošta«, »K.srbska pošta«, »Pošta« uz oznaku vrednosti u parama. Sve oznake i natpisi su ispisani ćirilicom a sve marke, sem prve koja ima za motiv grb Srbije, imaju kao centralni motiv lik vladara. Od 1. novembra 1880. godine srpske marke se redovno označavaju rečju »Srbija«, sem u dva navrata (1911. i 1914. godine) kada se na markama stavlja oznaka »Srpska kralj. pošta«.

U toku | Svetskog rata, posle povlačenja srpske vojske preko Albanije i dogovora sa Francuskim ministarstvom pošta o korišćenju francuskih maraka za potrebe srpske vojske, izdate su marke sa pretiskom »postes serbes«. Za to su korišćene francuske marke u tečaju. Često su korišćene i marke bez pretiska ali sa žigom srpske pošte sa Ćiriličnim natpisom »Ministarska poštanska stanica«. Pored francuskih, mogu se naći i neke vrednosti grčkih maraka sa istim pretiskom ili žigom. Za to vreme, u okupiranoj Srbiji, Austro-Ugarska je izdala marke za frankiranje poštanskih pošiljki poslatih sa teritorije okupirane zemlje. Za to su korišćene marke austro-ugarske vojne pošte za Bosnu i Hercegovinu sa pretiskom »Serbien«.

Isti natpis, samo od strane nemačkih okupacionih vlasti je korišćen i u I| Svetskom ratu za marke namenjene frankiranju poštanskih pošiljki na teritoriji Srbije. Ovog puta su to bile zaplenjene marke bivše Jugoslavije. Kasnije, kada je formirana kvislinška vlada Milana Nedića, emituju se marke sa natpisom »Srbija« ćirilicom.

JUGOSLAVIJA — Posle sloma Dvojne monarhije u | Svetskom ratu, u septembru 1918. godine u Zagrebu, novoformirano Naradno vijeće proglašava Nezavisnu državu Slovenaca, Hrvata i Srba stvorenu od krajeva koji su ranije bili pod vlašću Austro-Ugarske. Odmah zatim, isto veće ističe zahtev za ujedinjenje sa Srbijom a u novembru iste godine to čini i Crnogorska Velika Skupština pa je tako 1. decembra 1918. godine proglašeno najpre Kraljevstvo a zatim Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Prve marke sa tim nazivom države pojavile su se 16. januara 1921. godine. Nazivi »Kraljevina Jugoslavija« a zatim samo »Jugoslavija« pojavili su se prvi put 1931. godine· Ovaj drugi se održao sve do sloma bivše Jugoslavije u aprilskom ratu 1941. godine. Prvi put, kao sredstvo kojim su se obeležavale poštanske pošiljke, poštanska marka sa natpisom »Jugoslavija« (ustvari crtež marke urezan u drvetu i otisnut na hartiju) se ponovo pojavila na oslobođenoj teritoriji aprila 1944. godine. U međuvremenu su korišćene marke ili gumeni otisci sa raznim natpisima ili simbolima***). Posle oslobođenja, upravo po meri oslobođenja pojedinih krajeva naše zemlje, pojavljuju se pomoćna izdanja (Senta, Split, Cetinje, Mostar, Ljubljana, Maribor, Murska Sobota, Zagreb, Sarajevo, Istra i druga) sa pretiscima koji nose naziv »Demokratska Federativna Jugoslavija« i »Slovenija — 9. 5. 1945«. Od tada, sa manjim izmenama u nazivu, reč »Jugoslavija« postaje sastavni i nerazdvojni deo svake naše marke. Ta reč, toliko puta ranije u našoj istoriji iskrivljavana i zloupotrebljavana, postala je još jedan simbol našeg bratstva i jedinstva iskovanog u teškoj, vekovnoj borbi za slobodu i nezavisnost, krunisanoj našim slavnim Narodnooslobodilačkim ratom. | eto, već decenijama mi i putem maraka i tog malog dela marke — natpisa imena zemlje iskazujemo svetu svoju odlučnost da istrajemo i budemo svoji na svome.

Veliki deo naše istorije i istorijske borbe za ono što imamo danas može se naučiti i prostim proučavanjem naziva zemlje na markama, proučavanjem pretisaka na njima, proučavanjem oznake vrednosti...

Mada je članak namenjen mladim filatelistima, nije rezervisan samo za njih. Mislim da će pomoći i iskusnijim filatelistima u njihovim istraživanjima i pri komponovanju zbirki, tema i izložbenih listova.

**) O detaljima vidi članak »Slobodna Teritorija Trsta — posebno filatelističko područje jugoslovenskih zemalja«, Filatelista br. 180 /79.

i ++») Fočanska partizanska pošta 1942. godine koristi pretisnute marke NDH preko kojih stavlja pretisak u obliku petokrake zvezde, Glavni štab NOPO za Crnu Goru i Boku koristi gumeni otisak u obliku zupčane poštanske marke sa natpisom »Partizanska Pošta Crne Gore i Boke«, u Hercegovini se koristi žig u obliku poštanske marke sa natpisom »Partizan« i slično.

LITERATURA:

— Godišnji kompleti časopisa »Filatelista« 1970—1979,

— Le timbre, cet inconnu..., Yvert et Tellier, Amiens 1960,

— Članci francuskog filateliste Claude LARUE u francuskoj specijalističkoj štampi. — Katalog poštanskih maraka jugoslovenskih zemalja za 1980. godinu.

46