Филателиста

Сао ва

Vojin Višacki

PREKID U SAOBRAĆAJU PUTUJUĆIH POŠTA NA PODRUČJU TZV. NDH ZBOG DIVERZANTSKIH AKCIJA 1941 – 1945.

Koliko mi je poznato, do sada su o putujućim poštama na području tzv. NDH objavljeni ovi radovi: u „Hrvatskoj filateliji”, br. 1-5/42, па str. 28 „Žigovi hrvatskih putujućih pošta” u kojem je objavljen vozni red za sezonu 1942/43. sa promenama u nazivima i brojevima i u priručniku sv. 47, „Kroatien” 1941-45, Keln, 1985, u kome je dat spisak pošta bez posebnih prikaza. U vezi s jubilarnom godišnjicom od ustanka naroda Jugoslavije daću hronološki analizu rada tih pošta, koji se odvijao pod uslovima diverzantskih akcija. Posle sloma Kraljevine Jugoslavije u aprilskom ratu 1941, okupatori su formirali kvislinške tvorevine. Između ostalih, uspostavljena je 10. IV 1941. tzv. Nezavisna Država Hrvatska. Aktom o kapitulaciji od 17. IV 1941, između ostalog, bilo je predviđeno da „sva uređenja i postrojenja vojne sile i privrede”, uračunavši i saobraćajna sredstva, imaju se predati neoštećena. (1) Tako je železničku mrežu gotovo neoštećenu preuzeo okupator u svoje ruke. Već krajem aprila 1941. god. železnički saobraćaj je za potrebe okupatora proradio na svim glavnim prugama. Okupator je osobito obezbeđivao centralnu magistralu od Trsta do Ljubljane preko Zagreba i Beograda od Atine.

Međutim, već na početku ustanka sistem mera obezbeđenja pokazaće se nedovoljno efikasnim da bi onemogućio diverzantska dejstva partizanskih jedinica.

O tome govori karakterističan izveštaj Ministarstva prometa i javnih radova od 11. VIII 1941, upućen Ministarstvu hrvatskog domobranstva: „Prema izješćima ravnateljstva pošta, brzojava i brzoglasa u Splitu i Zagrebu, te brzoglasnog izvješča poštanskog ureda Prijedor, ne može se ustanoviti gde se nalazi putujuća pošta Knin-Prijedor 114 od 27. VII 1941. /vlak M.11/” (2)

Prema izveštaju oficira za transport kod nemačkog generala u Zagrebu, na železničkim prugama na teritoriji tzv. NDH od 13. VII do 25. VIII 1941. god. izvršene su 52 diverzije. (3)

Na teritoriji Bosne i Hercegovine u toku 1942. partizanske jedinice su izvele 469 diverzantskih akcija na železničke pruge i postrojenja. (4)

U toku 1942. na teritoriji Hrvatske sistematski je uništavan saobraćaj na prugama: Ogulin-Sušak, Zagreb-Karlovac, Zagreb-Beograd i Bjelovar-Daruvar-Pakrac. (5) Železnička direkcija Sarajevo saopštila je 15. Ili 1943. nemačkom oficiru za vojnu privredu u Zagrebu, da će prekid pruge Sarajevo-Mostar trajati jednu godinu. (6) Prema izvorima različitog porekla, u Hrvatskoj je u toku rata 1941 — 1945. izvedeno 4155 akcija kojima su pruge oštećene na 6163 mesta u dužini od 200 km i 186 m. (7) Na osnovu tih podataka može se zaključiti da je saobraćaj putujućih pošta na teritoriji Hrvatske bio često u prekidu, pa je zbog toga dolazilo i do potpunog paralisanja poštanskog saobraćaja u kraćem ili dužem vremenskom periodu.

Da bi se to dalje izbeglo, doneta je odluka da se poštanske pošiljke dostavljaju avionima. Tako je iz Glavnog stožera domobranstva 26. VI 1942. naloženo, zbog nastale potrebe; da se sva privatna i službena pošta upućuje za Bihać avionima pošto bi prethodno bila sakupljena u Zagrebu. (8)

Na taj način upućivana je pošta i u pravcu Like, a predaja je obavljana u Gospiću. (9) Zbog čestih prekida železničke mreže u 1943. godini, Glavni stožer oružanih snaga 29. X 1943. izdao je naredbu da dok se ne uspostavi prevoz pošte železnicom, sva službena pismonosna pošta prenosiće se avionima za sledeća mesta: Varaždin, Bjelovar, Viroviticu ı Daruvar. (10)

њиви alana ca la al JA i una OM Un u nu ji „POM U

13