Филателиста

ilaltelidta

Prim dr Mirko Caran

PROVIZORIJUMI DOPISNICA 1919. I 1920. GODINE U KRALJEVINI SHS

Završetkom | svetskog rata I918 (raspad Austro-Ugarske Monarhije u oktobru i kapitulacije Nemačke 11.XI 1918) nastaje znani razvoj događaja, koji je rezultatirao stvaranjem Kraljevine SHS. U ovom periodu, kao i u toku 1919. i 1920. godine, dolazi do izuzetno velikog šarenila u upotrebi dopisnica, koje ima i neka svoja zajednička obeležja, zavisno od dela nove države. Takvo stanje traje do januara 1921, kada stupa na snagu uredba o uvođenju zvaničnih jednoobraznih dopisnica, važećih za teritoriju cele zemlje.

Približno tačno smo opisali stanje početkom l919; na teritorijama koje su pripadale bivšoj Austro-Ugarskoj, u upotrebi su najraznovrsnije civilne i vojne KUK dopisnice sa različitim pretiscima, dok se na području bivše Kraljevine Srbije upotrebljavaju dopisnice kojim se služila srpska vojska (francuske ili srpske), a pojavljuju se i novoštampane dopisne karte koje nemaju uštampane frankture. To je i razumljivo, jer ih izdaju, uglavnom, knjižare, pošto novostvorena državna administracija još uvek ne štampa dopisnice. U istom tom periodu u Sloveniji se pojavljuju dopisnice sa uštampanom frankaturom (verigari).

Ovakva situacija ostavila je trajne i veoma određene posledice, vidljive danas u postojećim katalozima celina. U njima su veoma pedantno registrovani provizorijumi na austrougarskim dopisnicama s pretiscima na području, npr. Hrvatske i Bosne i Hercegovine, dok je taj isti period za izdanja u istočnim predelima države, u potpunosti, neobrađen, uprkos tome, doduše veoma retko, da vojne dopisnice KUK postoje i sa pretiskom „Srbije”.

U pokušaju da se načini orijentaciona sistematizacija postojećeg stanja u istočnoj polovini Kraljevstva SHS, gde je i prisutna ovako velika raznolikost među dopisnicama u opticaju, kao i uvek, problem predstavlja objektivni kriterijum. Čini se najcelishodnije uzeti kao postojan podatak naziv izdavača, koji se, najčešće, nalazi zabeležen uz rub dopisnice. Zajedničke osobine ovih i ovakvih dopisnica su sledeće: na aversu postoji uobičajena podela vertikalnom linijom na levu i desnu polovinu, a desna polovina je označena horizontalnim linijama za ime i adresu primaoca. Poleđina dopisnice je prazna. Na prednjoj strani je prostor za lepljenje frankature, a uz donji ili levi rub nalazi se ime izdavača. Sve dopisnice štampane su uglavnom u četiri boje:crveno, zeleno, crno i mrko. Od teksta na aversu najčešće nalazimo sle-

СРБИЈА

СРБИЈА |. Допнсна нафта

оу PA

под лез па

мем + к

% , ~. «