Филателиста
1943—1945
Dr Ljiljan Kodelja, dipl. ing. Beograd
Prenos pošte u Istri tokom narodnooslobodilačkog rata
U našoj štampi, a pogotovo u filatelističkim časopisima, bilo je više puta prikazano kako su se na oslobodđenim, ili privremeno oslobođenim teritorijama širom naše zemlje narodne vlasti trudili da organizuju poštansku službu. Poznati su probni otisci skica i crteža poštanskih ma-– raka, koji su objavljieni u Katalogu maraka SFRJ (Jajce i Baza na Rogu) a čije su izdanje sprečile neprijateleve ofanzive. Poznati su primeri žigosanja omota pisama u gradovima koji su bili privremeno oslobođeni i sl. U ovom članku opisujem organizaciju, rad i dostavu poštanskih pošiljki na teritoriji Istre od oktobra 1943. do maja 1945. godine kada je istra bila zaposednuta od okupatora, lociranog u 40 garnizona. Priloženi crtež daje prikaz lokacija tih neprijateljevih garnizona, koji su bili tako raspoređeni da su pojedini bili udaljeni i manje od 5 km jedan od drugog. Od neprijatelja su bila zaposednuta sva veća naselja i raskrsnice, ali van žica tih garnizona započnjala je takozvana „.poluoslobođena teritorija”. Cela ta teritorija stvarno je bila slobodna, jer je na njoj vlast vršio Narodnooslobodilački odbor za Istru sa mrežom okružnih, kotarskih, opštinskih i seoskih narodnooslobodilačkih odbora. Kad je neprijatelj svojim kolonama izlazio iz svojih garnizona, seoske straže и7bunjivale su stanovništvo i svi su prelazili u ilegalu. Pošto su takve kolone izlazile povremeno i to samo danju, cela teritorija bila je u rukama naroda, koji, međutim, nije imao tolike oružane snage da se suprotstavi ispadu jačih neprijateljevih jedinica. Tako i nastaje naziv, koji je ušao i u našu istoriografiju (vidi Ailas NOB-a) „poluoslobođena teritorija”. Naspram &okupatorskih garnizona, partizanska narodna vlast organizovala je svoje pozadinske organe pod nazivom vojno pozadinske stanice
(VPS) što predstavlja specifičnost u odnosu na druge delove Jugoslavije, gde su za slične zadatke formirane komande mesta. Vojnopozadinske stanice imale su broj umesto imena, a njihovi zadaci bili su specifični i opuhvatali su sve ono što danas zanvata program opštenarodne odbrane i društvene samozaštite. Iz širokog obima njihovih zadataka, zadržaću se samo na dostavljanju pošte. Svaka vojnopozadinska stanica raspolagala je sa više kurira, koji su odlično poznavali teren i obezbeđivali vezu sa okolnim VPS. Kuriri su po ustaljenom redu od svoje ka susednim stanicama pratili sve one pojedince koji su zbog raznih zadataka morali da idu do određenih ·„partizanskih ustanova, bolnica, jedinica ili da bezbedno dospeju do određenih lokacija. Kuriri, koji su pratili tako formirane kolone, prenosili su i poštu, i to službeno i privatno. Organi vlasti su na tim poluoslobodenim teritorijama nastojali da obezbede mogućnost komuniciranja ne samo između službenih lica i ustanova, već i svih građana, jer je to. s jedne strane, bio dokaz i potvrda stvarnog vladanja prostorom a s druge strane i mogućnost uspostavljanja pismene neposredne veze među dru-– govima razdvojenih zadacima u raznim ilegalnim „organima vlasti, kao i rodbine sa borcima u jedinicama, koje su se kretale daleko od mesta njihovog boravka.
Oblasni Narodnooslobodilački odbor za Istru upućuje na adresu Okružni NOO. Buzet za druga Ljiljana Kodelju službeno pismo, sa oznakom „Službeno” i uputom „preko V. P. Stanice 1 (računajući da će brže stići i biti brže razvrstano). Kurir Oblasnog NOO predao je pismo VPS br 5. koja svojim pečatom potvrđuje da ie isto registrovano pod brojem 177 даna 19. 8. 1944 (pečat vidljiv na desnom gornjem uglu omofa). VPS 5 upućuje ga VP 13 (pečat levo od pret-
28