Филателиста

15

MENZULSKI SAOBRAĆAJ U CRNOREČJU

Miodrag Vučković

Doline Timoka, Crnog, Belog i Svrljiškog Timoka i njihovih većih pritoka, odavnina su predstavljale značajne prirodne saobraćajnice Istočne Srbije. Poznato je da u periodima rimskih osvajanja ovih krajeva i utvrđivanja istočne granice carstva na Dunavu, sa razvojem rudarstva i druge privrede ceo regiona dobija na značaju. Jedan od glavnih putnih pravaca vodio je od Niša dolinama Sviljiškog i Belog Timoka do Dunava. Timočka Krajina je bila gusto naseljena, a veliki broj puteva čiji su ostaci do danas sačuvani, rađeni su od solidnog materijala sa čvrstom podlogom, popločani većim kamenim pločama sa najnužnijim objektima (mostovi, zaštitne kule, miljokazi i dr.).

Krajem XIV veka Timočkom Krajinom su zagospodarili Turci. Zauzeti stalnim osvajačkim pohodima nisu bili mnogo zainteresovani za privredu, posebno ne za trgovinu. Stoga i njihova nebriga prema postojećim putevima, mada ih koriste.

U pojedinim periodina turske uprave Timočki predeli su skoro sasvim opusteli. Surovost pojedinih turskih upravitelja primoravala je narod na seobe prema severu. U ovakvim istorijskim i ekonomskim prilikama nije ni malo čudno da su nekadašnje Timočke saobraćajnice postepeno zarasle u korov. Pa ipak i u doba Turaka saobraćaj se odvijao, mada ne tako živo kao nekad. Puteve koriste vojne trupe, glasničke službe, povremeni karavani i retki putnici, ali sa brojnom oružanom pratnjom. Pravci komuniciranja usmereni su ka Dunavu, naročito prema Vidinu koji je u vreme Turaka bio glavni vojni, upravni i trgovački centar celog regiona. Može se zaključiti da je krajem XVIII veka stanje puteva bilo veoma loše, bez čvrste podloge i objekata na njima, da su stari drumovi nestali, a postojeći zbog slabijeg saobraćaja suženi šumama i korovom, zapušteni i nesigurni.

Od saobraćajnih ustanova u doba Turaka poznat je tzv. Mezul ili Menzul (od arapske reči Menzil – vrlo brzo nošenje pošte, odnosno brzo jahanje).

Menzulom putovati označavalo je putovanje konjima od jedne do druge “relejne“ stanice – menzulane, u kojima su se mogli dobiti odmorni konji, konak i hrana ili pratioci za dalje putovanje. Najvažnije menzulane u Srbiji bile su one duž “Carigradskog druma“ između Beograda i Niša. U Istočnoj Srbiji najpoznatije su one na putu Požarevac – Vidin (u Poreču, Kladovu, Brzoj Palanci i Negotinu). Ove dve važne linije povezivale su menzulane duž doline Timoka i Crne Reke i to: jedna u Vražogrncima (danas selo Vražogrnac na magistralnom putu Zaječar-Negotin), za pravac prema Gurgusovcu (Knjaževac) i Sokobanji, Aleksincu i Nišu, a druga u Valja Konji (danas, selo Valakonje na magistralnom putu Zaječar-Boljevac-Paraćin) za pravac prema Jagodini.

Menzulana u Zaječaru organizovana je nešto docnije, najverovatnije oko 1824-