Филателиста

|]

Prof. dr Milan Radovanović

BRITANSKE MEDICINSKE MISIJE U SRBIJI 1914-1915

Tako je iz prve ratne godine izašla ne samo kao neporažena, već i kao pobednik, Srbija Je bila iscrpljena zbog ogromnih ljudskih gubitaka i zbog razaranja njenih najplodnijih oblasti. Teškoće su bile višestruko uvećane pojavom zaraznih bolesti. Naročito su katastrofalne bile razmere epidemije pegavog tifusa, koje su prenele austrougarske trupe iz Bosne. Prilikom premeštanja ratnih zarobljenika iz Valjeva u Niš, epidemija se proširila po celoj zemlji. Epidemija je suzbijena tek u proleće 1915. godine, nešto zbog poboljšanja vremena, a najviše zbog pomoći medicinskih misija iz savezničkih i neutralnih zemalja. Epidemija je pokosila 35.000 vojnika i preko 100.000 civila, a umrla su ı 132 lekara.

Prema podacima srpskog Crvenog krsta. Srbija je 1914. godinu dočekala u težim medicinskim uslovima nego što su bili 1912. godine. Crveni krst Srbije se obraća Međunarodnom Crvenom krstu koji, zbog rata koji je zahvatio celu Evropu, nije bio u stanju da iskoristi svoj autoritet, ali moralno podržava srpski Crveni krst i upućuje ga da se direktno obrati Crvenom krstu pojedinih zemalja. Kao odgovor, formiraju se medicinske misije, sastavljene od medicinskih stručnjaka i dostavlja pomoć u lekovima i potrebnoj medicinskoj opremi. Tokom 1914-1915. godine, a posebno u prvoj polovini 1915. godine, u Srbiji je bilo više misija i to: Velike Britanije sa 370 članova od čega 64 lekara, Rusije sa 111 članova od čega 12 lekara. SAD sa 44 člana od čega 12 lekara, Francuske, koja je bila najbrojnija sa čak 97 lekara (7,3). Grčke sa 16 članova od čega 7 lekara. itd. Prema podacima srpskog Crvenog krsta u ovom vremenskom periodu je u Srbiji bilo ukupno 543 člana medicinskih misija od kojih 100 lekara. (prema 7, 3)

Januara 1915. godine britanski Crveni krst šalje medicinsku pomoć Srbiji, poznatu pod zvaničnim imenom Englesko-Srpska bolnica (Anglo-Serbian Hospital Unit). Englesko-Srpska bolnica u svom sastavu imala je 12 muškaraca i 42 žene i bila je pridodata Rezervnoj vojnoj bolnici u Vrnjačkoj Banji, ali je kontrolisala i pomagala još šest bolnica. Istovremeno je postala glavna bolnica za hirurške intervencije u celom regionu (4). Veoma značajnu ulogu u to vreme odigralo je stvaranje Srpskog potpornog fonda (Serbian Relief Fund) u Velikoj Britaniji, za medicinsku pomoć Srbiji. Njegov pokrovitelj je bila engleska kraljica Meri. a članovi odbora su bili istaknuti političari tog vremena Lojd Džordž, Vinston Čerčil, kardinal Bor i dr. Na teritoriji Srbije nalazili su se u ovoj funkciji pored ostalih i misija Udruženja škotskih žena, misija udruženja "Mladi farmeri”, misija udruženja "Ranjeni saveznici”. (7,2)

Prva jedinica Srpskog potpornog fonda - bolnica sa 600 kreveta stigla je u Srbiju sredinom novembra 1914. godine i smeštena je u blizini Skoplja. Na njenom čelu nalazila se ledi Lejla Pedžet (Louise Margaret Leila Paget— sl. 1). Supruga engleskog diplomate u Srbiji gđa Lejla Pedžet, prolazeći niz iskušenja (tifus. dizenterija, pegavac i dr.). gde je ı sama bila žrtva, nije htela da u jesen 1915. god. napusti Srbiju, svoje osoblje i bolesnike, već je sa osobljem sačekala Bugarsku vojsku. 1 pored relativno tolerantnog stava Bugara, dolaskom Nemačke vojske, morala je da se evakuiše. Druga bolnička jedinica Srpskog potpornog fonda, nazvana po ledi Korneliji Wimborn, koja je dala sredstva za njenu opremu, bila je smeštena u Skoplju, a treća, na čijem je čelu bila gopspođa Stobart (Mabel Anne St Clair Stobart), stigla je krajem aprila 1915. u Kragujevac.

Jedna od ključnih osoba Udruženja škotskih žena bila je dr Elsi Inglis (Elsi Maud Inglis – sl.1), koja je 1886. godine završila medicinski fakultet i postala hirurg za žene. Pored borbe za ženska prava, dr Elsi Inglis organizovala je i ženski dobrovoljački odred, a po odbijanju njene ponude od strane britanske vojske, ona je ponudila pomoć Srbiji, što je od srpske strane sa zahvalnošću prihvaćeno. Maja 1915. postala je nadzornik svih bolnica Udruženja škotskih žena u Srbiji. Leta 1915. godine u Srbiji su postojale četiri bolnice u okviru Bolnica škotskih žena: u Kragujevcu, Valjevu, Lazarevcu ı Mladenovcu.