Jugoslovenski Rotar

Godine 1594 na potstrek Erdeljaca počeše stanovnici Banata sa ustancima da bi stresli turski jaram, ali bez uspeha.

Tom prilikom nastradao je vršački vladika Teodor Nestorović koga je temišvarski paša, koji je bunu ugušio, dao živog oderati.

Suveren Erdelja Batori zauzeo je 1595 g. posle Bokšana i Vršac, te je za kratko vreme Vršac pripadao kneževini Erdelju. Ali veé u 1605 g. vidimo tvrdavu opet u turskim rukama.

Turski svetski putnik Evlia Celebi doSao je 1666 g. u Vršac i opisuje ga ovako: »Vršac je vojvodstvo i sudsko mesto, u njemu je jedan konjički kentura i janičarski serdar. Njegov grad je nazidan na bregu u obliku bedema, a sa istog se može videti sedam konaka daleko (sedam dana putovanja). Na jugoistočnoj strani od grada nalaze se 300 većih i manjih lepih kuća sa krovovima od dasaka, a same kuće su prostrane i sa baštama. Ulice su slabo kaldrmisane jer ovde nema blata. Istočna strana od varoši sve do grada zasađena je vinogradima, vazduh je prijatan, stanovništvo zdravo, gostoljubivo i predusretljivo. Plavo grožđe je ukusno ali mu je sok opor, u varoši vlada jevtinoća a mesto je bogato«.

Krajem XVII veka mir je bio narušen ponovnom ratnom grajom. Knez Evgenij Savojski potisnuo je znatno Turke. U okolini Vršea svet je živeo u kolima uvek spremam na begstvo. Već krajem 686 g. carske su trupe zavladale celom okolinom i uvele su svoju administraciju. U to doba spada ponovno osnivanje Srpskog pravoslavnog vladičanstva.

God. 1717 organizacijom Tamiškog Banata postao je Vršac sresko mesto u koje su zajedno sa vojskom došli prvi Nemci.

God. 1733 pored starog srpskog mesta, koje je 1717 g. imalo 70 kuća, bilo je obeleženo posebno mesto za nemačke vinogradare iz doline Mozera, koje je za razliku od starog srpskog mesta dobilo ime Nemački Vršac.

Oba mesta imala su posebnog načelnika. Načelnik srpske opštine zvao se knez a nemačke kmet.

Prvi nemački stanovnici, za koje je određen brdoviti predeo, bili su vinogradari. Na tom brdovitom predelu oni su pored starih mogli da sade nove vinograde.

Tada je osnovana Rimokatolička crkvena opština a 1728 sazidana je i crkva od kamena. Tako se uskoro razvio jedan marljiv Život. Sresko mesto je privuklo mnogo zanatlija a još su u prvim danima odobreni i vašari što je doprinelo podizanju i cvetanju trgovine.

Uskoro je došlo i vreme iskušenja. U t. zv. turskom ratu 1738 g. morali su naseljenici da beže, a rumunjski pobunjenici iz okolice njihova mesta su oplačkali i pretvorili u prah i pepeo. Ovom se pridružila i kuga koja je imala isto dosta žrtava. Radi uspomene na emigraciju sazidali su oni koji su se vratili 1740 g. kapelu sv. Rokusa.

Sledeće godine pokazuju nov razvoj. God. 1749 Vršac je utvrđen definitivno za srpsko pravoslavno vladičansko sedište. To je doprinelo da su se naselili mnogi Srbi. God. 1759 sazidan je vladičanski dvor, a 1761 mala srpska crkva i najzad 1783—85 velika srpska crkva.

Vršac je imao 1792 g. 5212 pravoslavnih, 3140 katoli¢kih i 5 evangelističkih stanovnika. Ukupno 8402 stanovnika.