Naša stvarnost

PRIMJERI DEMOKRATIZACIJE SRPSKOG EPOSA

Srpski epos ponikao je, kao tipična poezija feudalizma, na dvorovima vrhova srpske srednjevjekovne vojne aristokracije. Njegovi pjesnici živjeli su kao dvorsko osoblje kneževa i vojvoda i pjevali o dvorovima i za dvorove*). Njegov dalji razvoi i njegovo raspadanje i preobražavanje vezani su za razvoj i raspadanje srpskog feudalizma, kao i za borbu srpskoz gradjanstva i seljaštva protiv turskog feudalizma.

Srpski feudalizam počeo se raspadati ranije nego što je došao u odlučan sukob sa turskim feudalizmom. To raspadanje, koje je iznosilo na društvenu površinu nove društvene činioce i njihove zahtjeve, bilo je uslovljeno „rastom (istina neobično sporim) zanatstva, uticajem trgovačkog kapitala dubrovačke i mletačke republike, nastupajućim valom medjunarodnih sukoba i seljačkih pokreta (haiduštva), zaoštravanjem etničkih antagonizama na mnogonacionalnon Balkanskom poluostrvu”... Najzad, u sukobu sa višom formom turskog feudalizma — apsolutizmom, srpski feudalizam -—/ koji je bio jako pocijepan borbom vojvoda sa apsolutizmom Djurdja Brankovića, srušio se, i srpska feudalna država postala je 1459 godine turski pašaluk.

Raspadanjem srpskog teudalnog društvenog stroja pojavili su se u srpskom eposu elementi koji su značili početak raspadanja pravog feudalnog junačkog eposa i početak njegovog pomjeranja ka nižim društvenim klasama. „S raspadom osthova srednjevjekovnoga života u slovenskim državama Evrope, palo je, prirodno, i značenje pjevača, koji su bili prinudjeni da traže sebi slušatelje i poštovatelje, učenike i sliedbenike u sredini seliaštva. Tako je postepeno dvorska poezija postala seljačkom”” Žašto su srpski seljački i zanatliski slojevi primili, očuvali i nhastavili feudalni epos, nije teško razumjeti. S padom srpske feu-

* Da st pjesnici statijeg srpskog eposa živjeli na vlastelinshim dvotovima, da su imali dužnost da proslavljaju i objevaju svoje gospodare, hao i pisci letopisa, rodoslova i biografija koji su takodje živjeli na dvorovima, vidi se po tome što je „izmedju sfare Rnjiževnosti naše, pisane i usmene — bilo uveh uzajamnih uticajnih veza i to ne samo u pravcu od pisane ha usmenoj, nego i obrnuto...“ (D. Kostić : „Statost epshog pesnišiva“); što se ua žitijama pominju guslari na gosbama — Domentijan u Žiliju sv. Simeuna govori o ljudima boji „svetim duhom naučeni, pjesni smislivaše“ o begstvu „bogomudrago junoše“ Rastha u baludjere. Jedan zapis iz 1579 godine rečito govori o tome, da se o feudalima pjevalo još

za njihova života: „Dresftavi se tab božji Ostoja Bajaković po guslom (ij. po guslarskom opjevavanju) Ugarčić istodnih bralja Marha, zet župana Gtope ...“ (citirano hod D. Kostića),

1 N. Kravcov: Srpski epos. > Halabinskij, citirano kod Kravcova.