Nova Evropa

pula, bez oklijevanja i kolebanja, on će žrtvovati sve da poluči efekt, Svijet ga gleda i sluša, — to je glavno, i to je ono što on hoće, svejedno da li mu se divili, ili ga ružili, ili progonili i zatvarali, Pun samoljublja, on uživa sam u svojim tribunskim govorima, i efekt ča zadovoljava potpuno, -

Kad je preležao aps, — prvi od mnogih koji će doći, — tek što je izišao, bacio je, na javnoj skupštini u Bjelovaru — na koju dodjoše i srpski seljaci pod srpskim zastavama —, onu svoju znamenitu krilaticu: »lIko se bude od nas Hrvata drznuo da dirne u srpsku zastavu — toga treba dignuti malo više od zemlje! ,..«

Bio je govornik, i bio je neustrašiv, I postao je popularan, Ta popularnost beše mu kvascem za političku karijeru, Ozbiljni ljudi obratiše pažnju na nj; u drupi svojih drugova intelektualaca bio je svakako najindividualniji .,, Želja i volja da bude prvak, vodja, razvijale se brzo u njemu ; kad mu se učinilo, ili kad je osjetio, da i drugi pored njega imaju sličnih želja i ambicija, ocijepio se od drugih. Izišavši iz »Pokreta«, počeo je osnivati seljačku stranku, istu onu u kojoj će on kasnije postati svemoćan i sve i sva, Doduše, misao da se udje u široke seljačke mase, nije bila tada samo njegova, — nju su imale i gajile sve one mladje generacije s kojima je i medju kojima је оп radio, Da treba saći seljaku, da ga treba podignuti i odgojiti, politički osvijestiti, — to je bila misao-vodilja svih trijeznih i naprednih elemenata onoga vremena, Jer treba priznati žalosnu istinu, da se ogromna većina našega seljaštva tada nalazila u potpunoj političkoj »beslovesnosti«, dajući se zastrašiti od svakog madžaronskog žbira i pandura, ili — pri izborima, na primjer — čekajući da glasa za ono koji bolje plati ,.,, Ono malo boljih i pismenih seljaka što je

bilo u stanju da prati javni rad, učestvovalo je već u strankama

narodnim, ı doprinelo je da se i gospoda zagriju za dio naroda koji iznosi 90 posto svega pučanstva u domovini, „Demokratske ideje stizale su do naše inteligencije iz bratske Srbije i srodne Češke, kao i sa dalje8 zapada, ali se brzo uvidjelo da će sve one ostati puste fraze i gola laž na papiru, ako se seljaštvo ostavi kao što je, zanemareno politički i ekonomski i socijalno, Osim toga, i sa gledišta nacijonalne borbe i uspješnog opiranja Madžarima i madžaronima, to je bio jedini pouzdan put, ma i po starom izbornom zakonu, — zatalasati i zadobiti mase narodne.

Stjepan Radić to je dobro shvatio, i žilavom agitacijom uskoro је postićao male uspjehe, koji su ga ohrabrili na stvaranje svoje rodjene stranke, Postao je vodjom. Tome za ljubav odrekao se malo po malo onog što ga je dijelilo dotle od seljaka po drugim strankama, koje je želeo pridobiti, Medju prvima palo je ovome na žrtvu njegovo tako izrazito srbofilstvo, Zato — uz seljake »slavosrbe«, kao što su bili Gombović, Martinović, i drugi —, ulaze u H, P. S, S. i seljaci dotle starčevićanci, kao Kovačević, i socijaldemokrati, kao Tomo Jalžabetić (docnije upravo više komunista i »boljševik«}, i drugi, Spominjem samo seljake koji su bili politički opredijeljeni još i prije nego udjoše u Radićevu stranku, U to prvo doba našlo se je