Nova Evropa

Evropi}, u komadima koji su na sebe svraćali glavni mferes gledalaca, Poslije ustanka {1830) počinje era progona od strane pobjedničkih Rusa, te se radi njihove budne »brige« za kazalište, silom prilika interes prenosi na glumce, i takovo stanje raje gotovo sve do Evropskog Rata. Ne može se reći, da i u tim žalosnim vremenima nije sa varšavske pozornice progovarao genij poljske poezije. Ali je to bivalo rijetko, Na sceni se prikazuju komedije Fredra, zatim Blizmskog, pretežno djela male umjetničke vrijednosti, u kojima: glumačke »zvijezde« često slave svoje frijumfe, Tim zvijezdama pripada u prvom redu # Helena Modžejevska (1842—1909), jedna od najgenijalnijih- poljskih tragetkinja, koja je pronijela slavu poljskog imena i preko Olkeana, gdje ju je američka javnost naprosto obožavala. Nju su s pravom umporedjivali sa Sarom Bernar,

Od 1868 godine prokrijumčaruje se na varšavsku pozornicu i poneko djelo koje odiše pravom mpoezijom; ali je naprimjer Šilerova »Don Karlosa« cenzura nemilosrdno osakatila, Godina 1873 čini važan datum u povjestii varšavskih kazališta: tada je Trvi pul prikazan, dvadesetičetiri godine nakom pjesnjkove smrti, » Maze pa «, najmanje pogibelmo djelo Slovackog, čije je puno ime zabranjeno na plakatima, nego je samo potpisano: s inicijalima J, S., dok je kralj Jan Kazimir, koji istupa u tragediji kao junak, pretvorem — na zapovijest cenzure — u nelakova kneza koji uopće nije postojao,

Povoljnije su bile kazališne prilike pod austrijskom dominacijom, Dok su u Varšavi zabranjivali da se poljska javnost zanosi velikom umjetnošću, i dok je jedini »Mazepa« reprezentovao Slovackog, dotle je u Krakovu prikazivan cijeli niz djela ovog pjesnika, pa je izneseno na pozomicu i djelo »Barski konfederati« od Adama Miokijevića, o čemu Poljak pod ruskom ili njemačkom dominacijom ne bi smio mi sanjati, Sasvim je dakle prirodno da je, pod ovakim okolnostima, jedino u Krakovu mola ponići velika umjetnost na pozornici, i pojavili se smisao za revizijom dotadašnjh pojmova o pozorištu, Umietnik koji je udario temelj modernoj scenskoj režiji u Poljskoj bio je direktor krakovskog i lavovskog pozorišta Pavlikovski {Tadeusz Pawlikowski), a pjesnik i umjetnik koji je preporodio dramu i polisko kazalište uopće bio je Stanislav Vispijamski (Wwyspiamski},

Moderna režija u kazalištu nikla je svuda kao reakcija protivu prepotentnog glumačkog individualizma, kao bremza i regulator sistema igre pojedinih glumaca, takozvanih »starova«, koji su nejedanput autorove namjere pogrešno imterpretirali ili nivelizirali, Novi režiser javio se dakle poglavito kao branič autorove umjetnosti, da joj prodube a ne smanji vrijednost s pomoću pozornice 1 igre glumačke, ili bolje glumačkog

531