Борба, 07. 01. 1993., стр. 17

BORBA ~ “7 ут У Ж 4 ЈЕ СЕТУКТАК 7. 1. 1993.

Istorija

Медигаћи Веодкс

“

Реда J. Marković: „Beograd i Evropa: 1918 — 1941", „Зарremena admihistracija DD“, Beograd, 1992.

· Mladi bcogradski istoričar Peđa Marković (1965) prcdstavio sc svojom prvom knjigom kao moderan istraživač u pravom smislu te reči. Primcnom tcorijc modernizacije na proučavanje mcđuratnog Bcograda, napisao jc sociologizovano istoriografsko delo koje pleni specifičnim pristupom i sadržajem. Bcogradska svakodnevica je, na taj način, ne samo savesno opisana već i objašnjena, odnosno teorijski 05mišljena. Ova knjiga je proistckla iz misaone radionice Andreja Mitrovića (mentor) Која се, nadajmo se, prerasti u istOriOgrafsku školu, ili svojevrsni trend u domaćoj istoriografiji. Da bi se na moderan način pisalo o modernoj istoriji, zahtevi nisu mali: potrebno je, s jedne stra„ne, biti solidno teorijski i metodološki obrazovan u oblasti društvenih nauka i, s druge strane, poznavati istorijski zanat. Peđa Marković jc ispunio OVC zahtevc. On dobro poznaje sociološke i srodne teorije moderniзасјје, ус5Е је 1 заторгевогап 15traživač vcoma brojnih i raznovrsnih dokumenata o Beogradu.

Modernizaciju ovaj autor nc svodi ni na evropeizaciju ni na

amoerikanizaciju, odnosno VCSternizaciju, već jc shvata kao globalni preobražaj tradicionalnih, odnosno stagnatnih društava u dinamičnc sistemc, tj. kao proces koji znači usmcrcnc strukturalnc promcnc u političkom, privrcdnom i kulturnom podsistemu globalnog društvcnog sistcma.

Odgovarajući na pitanja modernizacije Bcograda, Marković nas najprc na ubedljiv način obaveštava o рготспата u društvcnoj strukturi ı društvcnoj pokrcetljivosti Bcograda, o ženskom pitanju, porodici i braku, o modi, igri i sportu, novim modijima, stanovanju, ishrani i zdravlju. Kad jc reč o privrcdnoj modernizaciji, Marković nas upoznaje sa tchnološkim razvojem bcogradskc industrijc, sa inovacijama u saobraćaju, tclckomunikacijama, turizmu, i sa ulogom stranaca u bcogradskoj privrcdi. Na. kraju svojc studijc, Marković sc bavi modcrnizacijom duha analizirajući promcenc u umoetnosti i na Univcrzitctu.

Ilustracije radi, izdvojićemo samo nckoliko rezultata Markovićeve analize. Početkom tridcsctih godina, počinje da sc mc-

5 > nja društvena struktura Beograда и зтеги opadanja učešća činovnika i nameštenika a rcelnativnog porasta broja zaposlenih u privredi, zatim opadanja rclativnog broja kućnc poslugc i nadničara, što je povezano sa industrijalizacijom, · urbanizacijom, emancipacijom žena i njihovim zapošljavanjem. Kao modernizatorskc slojevc u Beogradu Marković vidi: preduzetnike, činovnikc i radništvo. S tim u vezi, ротепсе 52 пауоде 7пасајп! preduzetnici koji su ulagali u trgovinu, industriju, a naročito u izgradnju kuća.

Wazmatrajući problem društvenc mobilnosti, Marković opovrgava raširenu tčZu 0 56ljačkom poreklu srpskc intcligencije, odnosno potvrduje nalaze Milosava Janićijevića o „samorcprodukciji gradskih slojeva u krugovima intelcktualaca“. S Агире strance, on pokazuje da

srpska buržoazija, koja bi treba- ·

lo da budc glavni akter modernizacije, Još nije konstituisan i sloj, pa je zbog svoje „nestabilnosti ı ncizgradcenosti“ jedan od uzroka ncdovršenc modcrnizaCIJC. За 86 ргосепага ртепов stanovništva, Bcoprad sc počctkom tridcsctih približio modcrnim društvima (višc od 90 odsto pismcnih). U Jugoslaviji jc, u is-

ок" al

to vremc, stopa pismcnosti bila priblizno 45 odsto. I po drugim 4еторгабК т тепшта, Веорrad sc približzavao obrascu modernog urbanog razvoja. Markovićevo istraživanjc jc potvrdilo tezu o dualnoj ckonomiji u zaostalim zemljama koju karaktcrišc postojanje jednop razvijenop centra, u ovom slučaju Beoprada, i njegovog scoskop okružcnja kojc odlikuje aprarna zaostalost i prenascljenost.

Marković smatra da modernizacija Dcograda započinje 1862, a najkasnije 1878. godinc. Od tada je Beograd stalno razapcet izmcdu tradicionalnog ! тодегnog. On jc „Beograd — prelaznik“ (Velmar-Janković) u prelaznom društvu. Marković zaključuje da nijc jednostavno „izmcriti koliko je Dcograd postao moderna cvropska varoš“ i da jc cvropeizacija „veća na onim poljima gde zavisi od pojcdinačnog činioca“, drugim rečima tamo gde zavisi od svesnih strcmljenja

3 оу

pojedinih naučnika, umctnika, ili osoba kojima jc pošlo za rukom da vodc ono što Sc ZOVC Urbani stil života.

Kao istoričar sa razvijenom sociološkom maštom, Marković tačno tvrdi da bi dcfinitivnc odgovorc na pitanjc o modcrnizaciji Beoprada mogla da daju tck izučavanja tog procesa u globalnom jugoslovenskom društvu, pa ı na Balkanu. Ali, i odgovori koje je na pitanjce o modcrnizaciji Dcograda ponudio Marković takvog su kvalitcta da zaslužuju punu pažnju i nc mogu sc zaobići u svnkom budućem proučavanju mcduratnog Bcograda.

Poslc uspešnog prvenca, od darovitog Markovića treba očckivati druga isto tako dobra i bolja dcla posvećcna novijoj prošlosti Dcograda, zašto nc i njegovoj sadašnjosti. Očiglcdno je da je Beograd njegov vocliki i trajni naučni izazov.

Sreten Vujović

ČASOPISI: „VIDICI“

epozmi

Ritam izlaženja domaćih književnih časopisa prepušten je sudbini, ili spletu raznih· okolnosti, teško je i primetiti nestanak nekog od njih. Časopis „Vidici“ je tako vaskrsnuo sa novim, prvim dvobrojem za 1992 (?), a da zabuna bude kompletna, časopis se pojavljuje sa greškom odštampanim starim i nevažećim impresumom.

No, svejedno, pojava „Vidika“ u kojima je njegov najveći deo posvećen Vladimiru Nabokovu, svakako je događaj. Odlučivši se za manje poznatog Nabokova, odnosno za žanrove kojima je Nabokov nepoznat našoj čitalačkoj publici, priređivači i prevodioci Veselin Marković i Srđan Vujica,

ii Nabokov

odlučili su se za odlomke iz autobiografije „Speak, memory“, zatim, tu je šest pripovedaka iz zbirke „Nabokov's Dozen“, od kojih su dve istovremeno i poglavlja autobiografije. Takođe, u ovom ızboru su i odlomci njegovih napomena uz prevod na engleski „Evgenija Onjegina“. Dakle, koliko nam je poznato, sve što je objavljeno u ovom broju „Vidika“ je ramije neprevođeni Nabokov. Pored prevoda, u ovom bloku se nalazi i esej Veselina Markovića o, „Loliti“, kao i biografija i bibliografija Vladimira Nabokova.

Osim Nabokova, ostatak broja je posvećen poeziji Vladimira Solovjova i Aleksandra Bloka, koju je izabrao, prepevao sa ruskog i

napisao prcdgovor i napomcnc Vladimir Jagličić. Poslednje stranice časopisa pripalc su Zorici Kojić, koja piše o Bcmusu 92.

Il. Petrović

KNJIŽEVNA BAŠTINA

ispit pred piscem

Simo Matavulj: Sabrana djela I—1], priredio dr Golub Dobrašinović, „Prosvjeta“, Zagreb — „Novi dani“, Beograd,

199:

Prve dvije knjige Sabranih djela Sime Matavulja, od pretprošle godine u izlozima naših knjižara, dosad su ostale zapravo nezabilježene, a mogu privući pažnju čitalaca i stručnjaka iz više razloga. Objavljene u Zagrebu, 1991. godine, finansijski potpomognute Republičkom samoupravnom interesnom zajednicom kulture SR Hrvatske, sa „Prosvjetom“, izdavačkom kućom već odavno zabranjenog istoimenog Srpskog kulturnog društva, ı Stankom Koraćem kao urednikom izdanja, centralnom ličnošću srpske kulture i srpske nauke o književnosti u bivšoj Hrvatskoj, te „dvije knjige djeluju kao svjedok nepovratno prohujalog vremena, gotovo nestvarno.

U odnosu na ranije pokušaje i izdanja Matavuljevih djela (nezavršena „Celokupna dela“ između dva svjetska rata, te poznata serija „Stıpski pisci“, gdje je izišlo osam knjiga u redakciji Vida Latkovića i Đuze Radovića, dok su se među priređivačima našla danas najuglednija imena srpske nauke o

književnosti, Dragiša Živković, Živomir Mladenović i sam Golub Dobrašinović), ovo obilježava nastojanje da se ukupna književna zaostavština Sime Matavulja što iscrpnije zastupi.

Tako se može zaključiti iz komentara Goluba Dobrašinovića, pošto nema objedinjujućeg prircđivačkop teksta koji bi čitaoca obavijestio o načelima prircđivanja i strukturi izdanja. Po prvi put su se u okviru Sabranih djela Sime Matavulja našic ranije redakcije njegovih romana, dok jc za pripovijetke davan istorijat teksta, podaci o sačuvanim rukopisima, u nekim slučajevima, kad su razlike bile velike, i cjelovite ranijc redakcije. Kad se uzme u obzir kako je Matavulj redovno mijcnjao u novim izdanjima ranije objavljenc tekstove, može se samo pretpostaviti koliko je to obiman posao, ako bi se sve ovce razlikc htjelc pobilježiti. To se može očekivati od jednog potpunog kritičkog izda-

nja, ali je pitanje možc li sc očckivati ı od jednog prircdivača, makar se on bavio Matavuljcm gotovo cijclog života, kao što jc to slučaj sa Golubom Dobrašinovićcm. Ono što jc prircdivač ponudio u ovc dvijc knjige sadrži osnovnc pretpostavke da sc dobijc do danas najboljc izdanje Matavuljevih djcla, a to nijc malo. Valja sc sjctiti kako jc Ivo Andrić jednom prilikom napisao da Matavulj nc trcba da sc boji stalnc probc vremcna. „Naprotiv, svako novo pročitavanje njogovc pripovctke ispadalo је za mcenc uvck tako kao da ja polažem ispit pred mojim piscem a nc on preda mnom, da je sapledam u njegovom tckstu ono što nikad nisam umco ni mogao da vidim (...) A, Jovan Skerlić jc u nckrologu autoru „Bakonje Fra—8Brnc“ istakao da bi samo Matavuljcva „Povarcta” „bila dovoljna da stvori ime jednomc piscu“. Svc su to samo naznakc da djclo Simc Matavulja, najvcćeg pisca zapadnih srpskih zemalja, zavreduje napor naših izdavača kako bi sc u cjclini našlo na tržištu, u jednom izdanju koje je po svemu potpunijc i kritičnije prircdcno nogo ranija. Dusan Ivanić

PREDLOG ZA PREVOĐENJE

Dvostruka osecanja

Grupa autora: „Nemačka, viđona očima drugih“, priredio Miše! Korenman, „Balan“, Pariz, 1992.

Temc kojc, u ovom trcnutku, najvišc okupiraju pažnju svctskc i naučnc javnosti vezanc su za tri komplcksna procesa u Evropi: raspad SSSM, kriza na Balkanu i ujcdinjenje Necmačkc. To su strateška pitanja koja najboljc određuju smisao i suštinu onoga što sc kod nas s atavističkim strahom i s ncutemcljcnom pcžorativnošću naziva novim svcCtskim porctkom.

U pariskoj kući „Balan“, u rcdakciji poznatog francuskog gcrmanistc Mišela Korenmana, uoči trcćc godišnjicc pada BDcrlinskog zida (9. novembar 1989) pojavio sc zbornik priloga autora iz Evropc, SA!) i Izracla, koji govore o značcnju i posledicama ujedinjcnja dvc ncmačkc državc u jednu po Evropu i svct.

Zbornik „Nemačka, viđena očima drugih“ čini 16 tckstova podcljcnih u tri tomatskc cclinc: Nemačka, kako jc vidi Zapad, Nemačka, kako jc vidi Srcdnja Evropa, ı Nemačka, kako jc vidi Istočna Evropa. Početna stano-

višta autora priloga su različita, ·

kao i njihovi zaključci, ali sc svuda pojavljuju dva idcntična lajtmotiva: strah od vclikc Ncmačkc (motivisan istorijskim iskustvom) i istovremcno, potrcba da sc o Nemačkoj razmišlja na jcdan novi način, kao o faktoru cvropskc intcgracijc i jcdnom od promotora novog, sVCtskog porctka.

Dok su autori sa Zapada sklo-

„тј да о Метаској вомоге џ

kontckstu задазпјози 1 Бидисnosti, dotle autori iz Srcdnjc Evropc i iz istočnih zemalja tcžištc razmišljanja stavljaju na prošlost, i bavc sc stvarnim ili prcvaziđenim strahovima od povampircnja ncmačkog militarizma, nconacizma, Čctvrtog Rajha pangcrmanizma i, kako sc vcć nc zovu, Vizijc jednc futurističkec, hipotetične velike Nemačko. Autori sa Zapada u svojim prilozima dokazuju da novi strahovi nisu strahovi od cvcntualnc tcritorijalnc ckspanzije Necmačkc, već od njcnc ckonomskc, finan-

ve, ckonomski

sijsko moći i predominacije na kontincntu.

Amorički pogledi na nemačko ujedinjenje su ncšto drugačiji od cvropskih, više okrenuti sadašnjosti ı manjc optcrcćcni prošlošću — možda ı zato što klišci o Nemcima nisu prihvaćeni u Amorici i što oni na svomc tlu nisu imali teška istorijska iskustva, kakva jc imala vcćina Evropiljana. Stiven Eković napominjc da su, posic Drugog svetskog rata, Amorikanci bacili u drugi plan problem Nemačkc pred problemom hladnog rata sa SSSR. Ozdravljenje Nemačke i njcno ckonomsko jačanjc bili su za Amocrikancc stratogijski cilj, dco plana za zaustavljanjc ckspanzijec komunizma u Evropi. Ncekadašnja najveća sila na kontincntu, Rusija, naslcdnik razbijenog SSSR primila je — piše Aleksej Запип — ијсфпјепје Nemačkc sa pozitivnim озесаnjima u jcdnoj ankcti prošlog proleća, 56 odsto Rusa sc izrazilo u korist ujedinjcnja Ncmačke, a samo 9,6 odsto jc imalo negativno mišljcnjc o tom procesu. Salmin ponavlja tczu Stivena Ekovića kako niko danas ne veruje da će Ncmačka po treći put u vcku prcuzcti na scbe odgovornost za militarističku ekspanziju. U knjizi „Nemačka, viđena očima drugih“ objavljeni su i prilozi dva domaća autora, prof Drage Roksandića iz Zagreba, i akadcmika Andreja Mitrovića iz Bcograda. Andrcj Mitrović u svom prilogu pišc o istorijatu odnosa Srba i Nemaca — Švaba i pokazujć da jc ujedinjenje Nemačkc u javnosti Srbije dočekano sa dvostrukim osećanjem: s jednc stranc vladalo je interesovanje za ovako značajan svetski događaj, s druge strane, manifestovan jc strah od rađanja nonajuticojnije ı najmoćnijc države u Evropi, koja je na neki način u kolektivnoj svesti upamćena kao nasledni neprijatelj Srba. Zorica Banjac