Васиона
ture na Zernlji. Zona najviših temperatura leti, na južnoj hemisferi, obuhvata popručje nešto južnije od ekvatora. U ovoj zoni vidimo dva jezgra, koja zatvara izoterma od +3o°. Na severnoj hemisferi, ziuti imamo vrlo zbijene zonalne izoterme. Iz ovog rasporeda temperature mošemo zaključiti i o strujanjima u atmosferi Marsa. Iskoristivši sva raspoloživa posmatranja o kretanju doduše retkih oblaka koji su posmatrani u atmosferi Marsa, S. L. Hes izradio i šematsku kartu rasporeda baričkih centara na Marsu tokom severne zime (sl. 2). Naravno, sa dosta fantazije, u ovoj karti umešani su i frontalni sistemi kod nekih depresijija. Izmedju ostalog od najvećeg je interesa ispitivanje abnormalno toplog područja (koje je na karti šrafirano), jer, prema dosada raspoloživim podacima, takođje je i strujanje na ovom području poremećeno. U torn se području, naročito tokom južnog leta, pojačava ciklonalna cirkulacija. Što je pak od naročitog značaja, baš na tome području, tokom leta pojavljuje se tartina pega, koja do zime nestaje. Vrlo je vero-
vatno da na tom području imamo najjače zagrevanje prizemnih slojeva i da na tom delu nastaje jedna „monsuska“ depresija, slicna onoj koja nastaje i na severnoj hemisferi naše Zemlje tokom leta nad najzagrejanijim delom Aziskog kontinenta. Slika rasporeda baričkih centara, odnosno slika cirkulacije atmosfere Marsa ima veliku sličnost sa opštom cirkulacijom atmosfere naše Zemlje, a razlike ukazuju na mnogo dužu Marsovu godinu, na manji sađržaj vodene pare u Marsovoj atmosferi i na pomanjkanje okeana i planinskih lanaca na povrsini Marsa. Suha Marsova atmosfera pokazuje naime mnogo vécu pravilnost i jednostavnost u cirkulaciji. U predstojećim pogodnim opozicijama Marsa, u godinama 1954, 1956 i 1958 astronomi će imati pri-
like da izuče ponovo sistematska posmatranja, koja će nam sigurno doneti novih i interesantnih podataka o atmosferi Marsa. Velike planete, Jupiter, Saturn, Uran i Neptun imaju uz velike raase još i jednu interesantnu karakteristiku koja je od značaja problème atmosfere tih planeta, Sve one imaju brzu rotaciju, tako da je na njima „Koriolisov parametar“ skoro tri puta veći od parameara na Zemlji i na Marsu. Na njima je delovanje devijacione sile znatno veće. Procenjena vrednost pritiska na
„vidljivoj“ povrsini planete Jupitera i Saturna oko 50 mb , a temperatura iznosi od —l2O do 150° C. Na Jupiteru i Saturnu karakteristični su zonalni sistemi tamnih i svetlih zona, Na Jupiteru od velikog je interesa pojava „Velike crvene pege“ i poremećenja u tropskoj zoni. Vrlo delikatna merenja pokazala su da tamni pojasevi ovih planeta pokazuju ciklonalno smicanje, dok svetle zone imaju anticiklonalno smicanje. Prema tome, može se zaključivati da u najvišim sîojevima atmosfere Jupitera i Saturna imamo jaka uzlazna strujanja, a verovatno se svetle zone u cirkulaciji mogu rastumačiti stvaranjem amonijevih kristala u ovim uzlaznim strujanjima. Svakako problem atmosfere velikih planeta, prvenstveno Jupitera i Saturna vrlo je komplikovan i radi posebnog stadijuma u „geološkom“ razvoju ovih planeta, a sigurno će tačnija i savršenija osmatranja sa modernim sredstvirna rasvetliti mnoga interesantna pitanja. Premda velika udaljenost onemogućava detaljnija osmatranja od velikog bi interesa bili podaci o kretanju pega, koje se povremeno mogu osmatrati na Uranu, jer ova planeta pruža jednu vrlo zanimljivu varijantu: njena osa nalazi se skoro u ravnini putanje planete oko Sunca, a i zato problem cirkulacije atmosfere pri ovakvim uslovima rotacije od velikog je teoretskog znacnja.
Ante Obuljen
Sl. 1 Raspodela temperature (°C) na Marsu tokom Severn e zime. Norraalni položaj na teleskopu sa S gore. (HessS. L. 1950).
SI. 2 Shematska karta baričkih centara na Marsu tokom severne zime. (Hess, S. L. 1950).
40
ВАСИОНА I, 1953, број 2