Годишњица Николе Чупића

ГОДИШЊИЦА 63

ховим, ипак је место оријенталних народа у историји човечанства и сувише велико и угледно и сувише важно ва потоње цивилизације да би се они могли превиђати п историја човечанства, нарочито ума његова, почињати тек од Грка. Оно и сувише неисторијско појимање, које у историји ума људског не даје никака места оријенталним народима, одводило је заблуди да се тек од Грка почиње ум људски развијати и да је сав онај огроман простор, који оријентални народи заузимају у историји човечанства, пуст од радње ума људског, од Философских идеја и научних појмова и принципа, пуст од свега прогреса и развитка људског. Нема ни једне везе на свем пространом пољу историје људске која тако може везати све историјске народе један за други и тако их уверити да су сви људи и сви народи заједничког постанка, да имају један исти заједнички корен, који је дубоко у земљи, у мраку преисторијског живота и да су они сви само органски делови једне огромне целине — човечанства и његове историје — као идеја. Идеје су нешто највеће што је људски ум кадар створити а таке величине не сазревају тако брзо као друге Форме физичког и психичког историјског живота људског — народи и државе, религије и Философије. Идеје расту врло споро, сазревају још спорије; њима су клице далеко и дубоко у историји а да сазру треба им хране, као и свему органском, као и свему што живи и што се развија; и оне имају своју климу и своје земљиште, као и све људско, које је све, целокупним развитком човечанства спрема за њих. Народи и државе, религије и Философије расту, развијају се, сазревају и умиру, а само идеје остају и из њихова пепела развијају се све даље. Корен тих идеја, корен свега умног развитка људског мора се тражити у доба природног живота људског и код оријенталних народа, пошто је остало историјско време и сувише кратко да би идеје могле понићи и развити се. Зато су оријентални народи од превеликог значаја за историју људске цивилизације, развитка и прогреса историјског.

Да би се потпуно разумело ма које доба, столеће или стање у историји човечанства, мора се претходно знати и равумети стање и доба и столећа, која су им