Књижевне новине
STRANA 4
„Cekin ili violina* i
a AZc—–– < 3KNJIŽEVNE'NOVINE: „Diptihon“
na ljubljanskoj pozornici
Koreografija Pije i Pina Mlakar
Balet ljubljanske opere priredio je veče na kome su prikazani baleti »Cekin ıli violina« i »Diptihon«, po zamisli i u koreografiji Pije i Pina Mlakar, To baletsko veče pokazalo je s jedne strane znatnu tehničku visinu a s druge strane postavilo nekoliko pitanja pred kritiku, i
»Cekin ili violina«, baletska, tačka nazvana seljačkom plesnom idilom, oslanja se na motiv češke bajke ina narodne običaje, Muzika je uzeta iz Dvoržakovih »Slovenskih igara« i još nekih njegovih kompozicija, Drugi deo programa, koreografska poema »Diptihon«, izradjen je na muziku Marijana Kozine »Palima« i »Bela krajina«, Oba ova dela pružila su ljubljanskom baletskom ansamblu velike mogućnosti da pokaže svoje kvalitete i svoj razvoj. I doista, pod rukovodstvom baletskog majstora Mlakara, postignuti su znatni uspesi kako pojedinih igrača tako i ansambla, došla je do izražaja ozbiljnost u 5studiranju, disciplinovana uigranost, tehnička čistota u izvođenju.
U baletu »Cekin ili violina« pojavljuju se seljak i seljanka (Kumek i Kumica), koji nose dete na krštenje. Rođaci, seoska omladina i seoski sveštenik okupili su se oko dečje kolevke i pitaju Usuda za budućnost novorođenčeta, i nad kolevkom drže cekin i violinu, Ako ručice detinje posegnu za cekinom, dete će postati dobar seljak; ako pak za violinom, postaće muzikant. Među seljacima zavlada živo, veselo raspoloženje kad dete pruža ruke prema violini. Razvija se igra u kojoj svi učestvuju, Opšte veselje na sceni prikazano je nizom skupnih i solističkih igara, Naročito grupna igra „devojaka, po međusobnom «odnosu igračica i prikazanoj životnoj radosti, potseća na koreografski obrađene narodne motive Mojsejevljevog ansambla. U baletu smeta pređuga igra Kumice s pelenama i nastup sveštenika. Postavlja se pitanje kriterija pri odabiranju motiva iz narodnih običaja, Sem toga, radost koju su prikazivale mlade, talentovane igračice, delovala bi snažnije i neposrednije da su one skinule s lica balerinski »večiti osmejak« koji ih mumificira. Koreografska poema »Diptihon« postavlja više pitanja, Ona se svodi na dve
PISMO IZ TRSTA
slike: prva je posvećena uspomeni palima u narodnooslobodilačkoj' borbi, a druga prikazuje proljeće u Beloj Krajini u momentu kad se iz rata vrača mlad čovek, partizan, Ta slika treba da prikaže sveopštu radost, a plesovi se oslanjaju na folklorne eiemente i belokranjski narodni običaj »Zeleni Jurij«,
„Jedno je pitanje: da li se izražajnim sredstvima baleta, i to s preten= zijom .da se čistim pokretima izrazi sadržina i ideja tragično-herojške oslobodilačke borbe, može prikazati takva tema. Drugo je pitanje kako su Mlakarevi sa svojim ansamblom prišli obradi te teme,
Pre svega, treba se zadržati na prvoj slici, u kojoj nastupaju Žalost, Zemlja, devojka, čovek i žena, mati i kći, tri partizana, fašistički krvnici, taoci i narod. Slika počinje streljanjem talaca. Na grobove dolaze žene, majke, devojke: žale, oplakuju, očajavaju. U pozadini stoje tri partizana, čvrsto i odlučno, i hrabre očajnike. Slika je pravljena s namerom da deluje realistički, da prikaže stvarnost rata, Ali pri toj nameri zaboravljeno je da se realizam ne sastoji u prikazivanju spoljnjeg, optičkog vida te stvarnosti, A. na ljubljanskoj sceni su dati potencirani spoljnji efekti, Pogrešno je verovati da se pomoću takvih optičkih efekata može dati realistički istinito tumačenje složene stvarnosti našeg oslobodilačkog rata, idejno zaSsićena sadržina. Ova baletska kon= strukcija mogla bi da zadovolji zahtev idejnosti u realističnoj umetnosti jedino kada bi gledalac, prateći ovu 1gru, osetio težinu i smisao žrtava, :zVor snage narođa, veličinu i heroizam narodnooslobodilačke borbe, lepotu herojizma koji se izdiže iznad tragike, A. da bi se to postiglo, da bi se prikazala veličanstvenost naše oslobodilačke borbe, njena idejna usmerenost i bremenitost revolucionarnim preobražajima, potrebno je da umetnik-stvaralac sve to odrazi kroz svoj stvaralački subjekat, U tome slučaju njemu ne bi bili potrebni nikakvi spoljnji rekviziti koji su se videli na liubljanskoj sćeni (crna odela, prenošenje mrtvih. preko pozor–
naroda za žrtvama u oslobodilačkoj borbi, Druge vrste je bila žalost našeg naroda; nije to bila pogrebna žalost, kakva je prikazana na sceni. Žalost koja prelazi u očaj doživljavao je naš seljak prilikom elementarnih nepogoda, kada grad i vatra sve uništa–vaju, a ljudi, očajni i nemoćni, obilaze zgarišta, opustošene njive, ostavljeni sami sebi i svojoj muci. Međutim, žalost koju su doživljavali naši ljudi u oslobodilačkoj borbi potsticala ih je da se usprave, budila e u njima snage za novu borbu i za osvetu. služila kao potsticaj za akciju. Ljudi koji su doživljavali takvu žalost, nadabhnuti zrtvama, bili su najčešće spremni na 1] čnu zrtvu radi pobede narodne borbe. Zato streljanje talaca i prevlačenje mrtvih preko pozornice deluju grubo, a odnos između očajničkih žena i trojice dekorativnih partizana površno je dat.
U drugoj slici, koja prikazuje proleće u Beloj Krajini posle oslobođenja, nije prikazana u dovoljnoj meri povezanost oružanog ustanka s narodom u pozadini, Na pozornici, u idiličnoj Beloj Krajini, pojavljuje se odnekud partizan, a narod ga prima i pozdravlja kao pobednika Imao se utisak kao da narod samo pasivno čeka da partizan izvojuie pobedu, Dok u prvoj slici preovlađuje teško očajanje, druga je zasićena idiličnošću. Gledalac, posmatrajući igru na pozornici, nije mogao da stekne uvjerenje da je sam narod borac za izvojevanje slobođe, pobednik koji se sprema za nove borbe i napore u izgradnji domovine. |
Oslobodilačka borba ne može se prikazati ispočetka kao očaj, a zatim kao idila, jer time je tema lišena sadržine i smisla. Mlakarevi nisu, i po= red vrlo solidne izvedbe, prikazali sadržinu i smisao narodne borbe za slobodu koja je prerasla u borbu za izgradnju socijalizma. No ostaje pitanje da li se izražajnim sredstvima modernog baleta, kombinovanog sa stilizovanim „folklornim motivima, može izraziti tako složena i velika fte-
nice itd} ma, tema koja se ne može izraziti e ıta); } ı| spoljnjim pokretima i „6dvidljivim Žalost koju prikazuje slika »Pali- „efektima. ma« ne odražava istinito bo] našeg Marta Paulin sepak aio
Slovenačko narodno pozorište u Trstu Povodom završetka ovogođišnje sezone
Slovenačko pozorište u Trstu žabeležilo je prve svoje uspehe u drugoj polovini prošlog stoleća. Već na početku ovog veka (1904) imali su Slovenci u Trstu reprezentativan Narodni dom s velikom pozorišnom dvoranom. Narodni dom spalile su, 13 jula 1920, fašističke horde pod voćstvom zloglasnog fašističkog palikuće i zločinca Francesca „Giunte (Franćeska Đunte). Od tadašnjih glumaca nastupaju i danas, posle četvrt stoleća prisilnog ćutanja, u Slovenačkom narodnom pozorištu još dva: Mario i Vale= rija Sila, Tadašnji početnici Modest Sancin i Justo Košuta morali su, pred fašističkim divljaštvom da pobegnu u Jugoslaviju. Posle oslobođenja vratili su se oni u Trst, gde i sada deluju kao iskusni glumci.
Jezgro sadašnjeg Slovenačkog pozorišta u Trstu dala je partizanska glumačka grupa Devetog korpusa, koja je delovala u toku narodnooslobođilačke borbe na oslobođenoj teritoriji Slovenačkog Primorja i koja je bila sastavljena većim delom od profesionalnih glumaca rodom iz Trsta i Slovenačkog Primorja. U toku trogodišnjeg rada Slovenačkog pozorišta u Trstu počeo se izgrađivati i mladi kadar domaćih umetnika, koji poštepeno pojačava i upotpunjuje an= šsambl.
Fašizam nije uništio u Trstu. Istri i Slovenačkom Primorju samo slovenačke i hrvatske škole; on je uništio i svaku manifestaciju slovenačkog i hrvatskog kulturnog života i pokušao da izbriše i poslednji trag slovenstva u ovim krajevima, nasilno menjajući slovenačka imena ne samo šivim ljudima nego i na nadgrobnim 8šsbpomenicima.
Zato zadatak Slovenačkog narodnog pozorišta nije bio lak kada je, posle oslobođenja, 1945 počelo svoju delatnost u Trstu i Slovenačkom Primorju. Trebalo je neposredno vezati sadašnju delatnost za staru tradiciju, koju je fašizam silom prekinuo. Toj potrebi odgovarao je i repertoar prve sezone, koji je počeo premijerom Cankarevog »Sluge Jerneja«, a odmah zatim dramatizacijom Jurčičevog romana »Deseti brat«. Zatim su došla na ređ dela slovenačkih i italijanskih pisaca (Benedetti, Bor), kao i svetskih pisaca (Shaw, O'Neill i drugi).
Slovenački narod u Trstu i Slovenačkom Primorju sa neopisivim ođuševljenjem dočekao je obnovu rada Slovenačkog pozorišta. Na premijeri »Sluge Jerneja« 2 decembra 1945, u pozorištu »Feniće« u Trstu publika je ispunila i poslednje mesto. Stariji ljudi sa suzama u očima, slušali su, posle dvadeset i pet gođina grobnog ćutanja koje je našem ljudstvu u Trstu nametnuo fašizam, slovenačku reč sa tršćanske pozornice. Omladina koja
· je, u većini, tek ostavila puške i partizanske uniforme, puna „potresnog manosa pratila je pretstavu. U toku
fe prve sezone slovenački glumci i glumice išli su od sela do sela po celom „Primorju, odlazili u Goricu i Istru, autobusima i otvorenim kamionima, po buri i snegu, po kiši, hladnoći i žarkom kraškom suncu i pri-
ređivali svoje pretstave svuda gde se O O SN TC IAN. Ole BB 00. MIM Moric o- kad Ma i Ce ~
mogla podići ma i najmanja improvizovana pozornica,
U drugoj sezoni Slovenačko narod-
no pozorište pristupilo je još odgo- ·
vornije svom poslu. Slovenačka publika, pogotovu srednja generacija koja je morala u vreme fašizma da pohađa italijanske škole i koja je zbog toga poznavala samo domaće slovenačko narečje, brzo se privikla slovenačkom Književnom i pozorišnom jeziku. Pored klasične Linhartove komedije »Matiček se ženi«, pozorište je izvelo i mnoga druga dela: »Tako ·će i biti«, od Konstantina Simonova, Nušićevog »Pokojnika« i »Vio malo« od Jona Knitla.
Jaltskim i Pofsdamskim odlukama narođima je bilo garantovano da će im se šteta počinjena od fašista naknaditi. Slovenački narodni dom u Trstu špalili su fašisti. Organizator p3-
ljevine i sekretar fašističke stranke .
Franceško Giunta pripisuje glavnu zaslugu za spaljivanje Narodnog doma — Musoliniju.
Slovenačko stanovništvo Trsta i tršćanske teritorije s pravom je očekivalo da će anglo-američka vojna uprava ispuniti obaveze i naknaditi gubitak dvorane koju su uništili fašisti. U tu svrhu prefstavnici slove-
načkog narodnog pozorišta i Slovesaveza načko-hrvatskog „prosvetnog učinili su sto osamdeset intervencija kođ odgovornih „savezničkih upravnih organa u Trstu, Međutim, rezulfat je bio tai što su vlasti u prvoj sežoni dozvolili u većim „dvoranama, kojih ima u gradu ? do 8, ukupno sedam pretstava, u drugoi sezoni dve. u frećoj — nijednu! Još upornije su odbijali da Slovenačkom narodnom pozorištu stave na raspoloženje stalnu prostoriju.
Uprkos tome, glumci Slovenačkogz narodnog pozorišta, pod najtežim okolonistima pripremali su komađe i nastupali u manjim dvoranama prosvetnih đomova u Trstu i po celom Slovenačkom Primorju. Na inicijativu Slovenačko-hrvatskog prosvetnog saveza osnovan je odbor koji sakuplja sredstva za izgradnju nove zgrade na zgarištu Narodnog doma.
U takvim uslovima delovalo je i stvaralo i u ovogodišnjoj sezoni Slovenačko narodno pozorište i pružilo slovenačkom življu živu umetnost i lepotu materinske reči. Svoj rađ ono je produbilo i ojačalo, a pune dvorane po celoj tršćanskoj teritoriji najbolji 8u dokaz visoke misije, koju pozorište vrši.
Ovogodišnja sezona počela je premijerom Cankarevog »Kralja Betajnove«, koja je doživela ogroman us peh. U toku sezone izvedeni su: Gol-
donijeva komeđija »Ribarske švađe«,.
komad Konstantina Simonova »Rusko pitanje«, Molijerov »Tvrdica«, i drama »Put do zločma« od Miška Kranjca, Na kraju sezone nastupili su mladi
glumci dramskog studija u obnovljenom »Desetom bratu«.
U toku daljeg rada Slovenačko narodno pozorište u Trstu nastaviće s podizanjem umetničkog nivoa svojih pretstava, a slovenački živalj, željan materinskog jezika, biće mu za njegov trud zahvalan, kao što mu je zahvalan i na svemu što je dosada postiglo.
Vladimir BARTOL
| BROJ 25
. Ruska klasična 1 sovjetska savremena liferatura
u izdanju zagrebačkih izdavačkih poduzeća
Od svih stranih literatura kod nas se najviše prevode i izdaju djela ruskih klasika i suvremenih sovjetskih pisaca, 'To je potpuno u skladu s principima naše poslijeratne izdavačke djelatnosti, kako ih je neki dan izložio dvug Milovan Đilas u svom referatu na Petom kongresu KPJ. Kao rukovodeća načela naše izdavačke djelatnosti drug Đilas je na prvom mjestu spomenuo izdavanje klasika marksizma-lenjinizma zatim izdavanje marksistiČk" publ 'istike, te »izdavanje klasičnih književnih domaćih i stranih diela, doma– će i strane realističke i savremene revolucionarne književnosti, pri čemu savremena sovjetska književnost zauzima prvo mžšesto...« PO i
Trogodišnja praksa zagrebački ao ostalih) PRM OPER poduzeća pokazuje da se u tome smislu doista kretala čitava njihova dosadanja djelatnost. Dovoljan je samo letimičan osvrt pa da se vidi, kako su naša izdavačka poduzeća savjesno ispunjavala taj svoj zadatak koji se, posve jasno, potpuno podudarao s potrebama najširih naših narodnih ređova kao i njihovim težnjama da se što obilnije koriste bogatim plodovima literature s kojom je jači i neposredniji dodir bio decenijama onemogućavan i zabrahnjivan,
Izdavanje Kklasika marksizma-lenjinizma kao i marksističke publicistike koncentrirano je — kako je poznato — u »Kulturi«, koja ie u nešto više od dvije godine svoga rađa u Zagrebu izdala veoma velik broj knjiga s tog područja. Uz djela osnivača naučnog socijalizma Karla Marksa i Friedricha Engelsa »Kultura« je u biblioteci „marksizma-lenjinizma od sovjetskih autora izdala veliki broj djela Lenjina i Staljina. Na prvom mjestu spominjemo Staljinovo djelo »Pitanja lenjinizma«. Prelazimo čitav niz opsegom manjih publikacija u kojima su sadržani pojedini Staljinovi govori i članci, da bismo poimence naveli samo druge dvije važne publikacıije: »Marksizam i nacionalno-kolonijalno pitanje« i »O velikom otadžbinskom ratu Sovjetskog Saveza« Dva zbornika: »O socijalističkoj državi i sovjetskoj demokraciji«, i »O socijalističkom takmičenju« —v sadrže govore i članke Lenjina i Staljina. Od Lenjiina, »Kultura« je izdala veći broj knjiga i manjih edicija od kojih posebno navođimo »Imperijalizam kao „pnajnoviji stadii kapitalizma«, »Država i revolucija«, »Aprilske teze« itd.
Naravno je, da su osim ovih učitelja socijalizma bili zastupani i ostali teoretičari marksizma-lenjinizma, kao na primjer, Mihailo Kalinjin (s djelima »O komunističkom odgoju« i »Moć sovjetske države«), zatim Molotov, a od starijih Plehanov.
Uz ova izrazito teoretsko-politička djela »Kulfura« je objavila veoma velik broj manjih i većih edicija iz područja marksističke publicistike. Spisi Ždanova (O međunarodnoj situaciji, Referat o časopisimz »Zvijezda« i »Lenjingrad«, Riječ u diskusiji o knjizi Aleksandrova), Višinskoga (Sovietska država — država novog tipa), zatim drugih „političkih i ekonomskih stručnjaka Pjodorova Trajnjina, Sorokina, Leontijeva, Ostrovitjanova i drugih, koji obrađuju aktuelne teme iz političkog, kulturnog i gospodarskog zbivanja u SSSR-u, pitanja sovjetske demokracije, socijalističke privrede itd., zatim važnije probleme iz međunarodnog života — svi ti OPS sačinjavaju čitavu jednu malu biblioteku. Toj vrsti političke literature treba dodati i niz biografija sovjetskih državnika i rukovodilaca: Kirova Đeržinškog, Sverdlova, Staljina.
Kao prelaz na beletristiku — koju sama »Kultura« nije u većoj mjeri izdavala treba spomenuti još dvije serije Kulturinih izđanja sovjetskih pisaca, tj. izdanja »Popularno-naučne biblioteke“ i biblioteke »Veliki ljudi i njihova djela« U prvoj su izišla djiela naučnog karaktera, obrađena — pogotovo neka od njih — na literaran način. To su na primjer, Persmanove: »Uspomene o kamenu«, »Zašto ljudi govore različitim jiezicima«' od Nikoliskos i Jakovljeva, »Priče jz života« Jakovljeva i druge. Ovim „nnaučno,pobularnim djelima možemo dodati čitav' niz, malih · brošura prirođoznanstvenog karaktera .— izdanja drugih izdavačkih poduzeća. Te knjižice imaju vanredan popularitet i one danas izlaze u izdanju Nakladnog zavoda Hrvatske (u Maloj naučnoji biblioteci Hrvatskog prirodoslovnog društva) »Prosvjete« (Prosvjetina Poučna knjiga) i »Seljačke sloge«, a neke su knjižice prevedene i na talijanski jezik.
icije serije »Veliki ljudi i njihova djeTONJ.E je dosada izašlo u »Kulturi« oko dvadesetak, prevedene su u cijelosti s ruskog jezika, Te knjižice, pisane jednostavno i pregledno, sadrže biografije ne samo glasovitih ruskih književnika i slikara već i drugih velikana sovjetske kulture. DVE od tih knjižnica, o Leonardu da Vinciu Tizianu, izdao je neđavno Nakladni zavođ Hrvatske na talijanskom jeziku za talijanske čitaoce. ee aeibiQ
Prelazeći na literaturu u uže s
riječi, potrebno je naglasiti da je na toa području najjače vidljiv udio ruske 1,90 vjetske književnosti u našoj prijevodnoj e teraturi. Na tom sektoru naše izdavačke djelatnosti učestvuju sva zagrebačka izdavačka poduzeća, već prema planu i karakteru svoga izdavačkog rada. Udio »Kulture«, pretežan u političkoj, marksističkolenjinističkoj literaturi, ovdje nije više toliko osjetljiv u usporedbi s ostalim poduzećima, ali je ipak i dalje znatan s obzirom na »Kulturina« izdanja iz ostalih stranih literatura. Četiri knjige sabranih djela Maksima Gorkog, zatim romani Serafimoviča (Gvozdena bujica) Iljfa i Petrova (Zlatno ele), Jurija Krimova (Tanker Derbent), Fađejeva (Poraz), Šolohova (četiri knjige Tihog Dona), Soboljeva (Generalni popravak, Morska duša), zatim »Pedagoška poema« Makarenka, znače doista kvalitetni izbor a svojim brojem premašuju broj prijevoda koje ie »Kultura« izdala iz svjetske klasike (bez ruskih autora) i zapadno-evropske i američke književnosti zajedno. Ako sovjetskim piscima dodamo izdanja ruskih klasika (Turgenjeva, Saltikova—Ščedrina, Čehova, Černiševskog), kao i djela sovjetske dječje i omlađinske literature (Majakovski: Pročitaj, proskitaj i Paris i Kitaj; Gajdar: Skola), vidimo koliko je velik broj djela sovjetskih i ruskih pisaca izdala zagrebačka »Kultura«.
Udio ostalih izdavačkih poduzeća u populasriziranju djela ruskih klasika i suvremene sovjetske literature također je veoma značajan. Nakladni zavod Hrvatske ima posebnu kolekciju — Sovjetska knjiga — u kojoj je dosada izašlo jedanaest djela desetorice autora: Alekseja Tolstoja (njegovi »Članci« bili su jedna od prvih knjiga što ih,je NZH izdao) Vsevoloda Ivanova (Na Borodinskom polju i Parhomen= ko) Vjačeslava Lebedjeva, Anatolija Kalinjina Anatolija Vinogradova (Tri boje epohe i Kronika Maljevinskih) Iljfa i Petrova (Prizemna Amerika), Maksima Gorkog (Zbornik »O domovini«), I, D. Papanjina (Život na santi) i A. 'Stjepanova (Port Artur, u dvije knjige).
Sovjetski, a s njima i stariji ruski autori, zastupani su nadalje među izdanjima serije »Omladinska «„knjižnica«, »Klasično kazalište« Svietski klasici« i dr. Polovjca izdanja »Omlađinske knjižnice« otpađa na ove ruske i sovjetske pisce: A. Kononova (Priče o Lenjinu), M. Bulatova, L J. Uljanova (Lenjinovo djetinistvo). L. Solovjeva, A. S. Puškina, S. Maršaka, V. Grosmana, S. T. Grigorjeva, M. Prišvina, S. Beljajeva, S. A. Kovpaka (Od Putivlja do Karpata) — a druga polovica na sve ostale, od kojih su šest domaćih (Nazor i Pavičić s po dvije knjige), a samo četiri su iz ostalih literatura. U okviru kolekcije »Svjetski klasici« i »Klasičnog kazališta«, odnosno »Kazališne biblioteke«, štampana su pored ostalog djela: Aleksandra Gribojedova (Teško pametnom), A. P. Čehova (Izabrane pripovijetke), N. V. Gogolja (Novele, Revizor), A. S. Puškina (Boris Godunov), M. J. Ljermontova (Junak našega doba) i Konstantina Trenjeva (Ljuba Jarova). Gogolji, Turgenjev, Koroljenko i Serafimovič zastupani su manjom prozom među izdanjima »Narodne knjižnice«. U SVemu, broji sovjetskih i ruskih autora koje je Nakladni zavod izdao u tri godine svoje izdavačke djelatnosti premašuJe za pedeset posto sve ostale strane autore zajedno, uključujući ovamo i slavenske.
I Matica Hrvatska, kojoj je glavno pod-
ručje djelatnosti izdanje djela iz suvremene jugoslavenske literature izdala je u svojoj »Slavenskoi „knjižnici« romane
suvremenog ruskog pisca V. Smirnova (Sinovi), a od starijih Nikolaja Ljeskova (»Začarani putnik). Uskoro će iziči prvi dio Hercenovih memoara pođ naslovom »Prošlost i razmišlianje« (ukupno tri sveska). Potrebno je zabilježiti, sem toga izdavanje izabranih diela L. N. Tolstoja, od kojih su dosada objavliena dva toma (Ana Karenina, Kozaci i Smrt Ivana Iljića). U Matičnoj Prirodoslovnoj knjižnici izišle su monografije Muratova (»Lomonosove i
Novikova »Timirjazev« a u Omlađinskoj knjižnici OOBOIleeĆ »Kineska tajna« «#”., Danjka, Kao izvanredno izdanje izdala je Matica Hrvatska zbirku prijevođa iz sO= vjetske lirike.
Dvije zagrebačke knjižare — »Seljačk& Sloga« i »Prosvjeta« — zaostaju po svom izdavačkom kapacitetu za već pomenutim poduzećima, ali i one su dale svoj prilog širenju i boljem upoznavanju ruske, odno= sno sovjetske književnosti. »Prosvjeta« je. na primjer izdala od važnijih djela »Zau« zeće Velikošumska« od Leoniđa Leonova, knjigu »Sovjetski partizani« od Linjkova, »Istoriju jednog detinjstva od Vodovozo= ve, »Pripovetke i crtice iz Sibira« od Ko» roljenka, popularnu monografiju Veresa= jeva o Puškinu itd., a uskoro će objaviti djelo N. S. Deržavina »Porijeklo ruskog naroda« — Izdavačka knjižara »Seljačke Sloge« ima u svojoj aktivi dosada prijevode »Cementa« i »Zakletve« PFjodora Gladkova, »Čapajeva«e Furmanova, »Kalenđar Prirode« Prišvina i Erenburgove feljtone »Putevi Evrope«. /
dinsko izdavačko pođuzeće »Novo pooeiće — najmlađe u Zagrebu — izdalo je za manje od godine dana svoje djelatnosti velik broj knjiga od toga poslije domaćih djela — najviše ruskih i sovjetskih. Roman Fađejeva »Mlađa garda«, Krilovljeve »Basne«, »Lenjinovo djetinjstvo« od Uljanove, »Zlatni ključić« Alćkseja Tolstoja, »Šumske novine« Bijankija, »Timur i njegova četa Arkadija Gajdara, »Mati« Maksima Gorkog, »Kako se kalio čelik« Ostrovskog, »Veliki konvejer« Jakova Iljina, »Priče« Čarušina, zbirka priča i legenda Maksima Gorkog za djecu, »Staljingrad« Viktora Njekrasova, »Oceanov brat« Alekseja Koževnjikova, »Priče za djecu« M. Prišvina, »Naša djela« Jurija Sotnjika — to su najvažnija beletristička izdanja »Nopokova«, koja se ne nameću samo svojim brojem, već i SVOjim velikim idejnim značenjem i umetničkom vrijeđnošću.
Osim beletristike, »Nopok« je izdao još nekoliko prijevoda prirođonaučnih djela u seriji knjiga »Nauka i omladina« — 4 zatim više brošura političkog, ekonomskog, literarnog karaktera itd. (IL. S. Vavilov: Lenjin i suvremena fizika; Boljševička partija i sovjetska književnost i dr.).
Ovime nije do kraja iscrpljena tema o prijevodima iz ruske i sovjetske literature, objavljenima poslije oslobođenja u Zagrebu. Ne samo što nisu uzeta u obzir ni sva izdanja spomenutih glavnih izdavačkih poduzeća, (nije na pr. spomenuto glasovito i popularno djelo iliina i Segala: »Kako je čovjek postao divom-«), nego su izosta=vljena i izdanja na primjer, književnopedagoškog zbora, zatim »Male pozornice« (Izdavačko poduzeće »Glas rada«), Društva za kulturnu saradnju „Hrvatske sa SSSR
dr.
Iz ovakvog prikaza jasno se viđi da su zagrebačka izdavačka poduzeća (a to Vvrijedi i za ostale naše nakladne centre u državi) u tri godine svoje djelatnosti izdala upravo ogroman broj najraznovrsnijih djela iz suvremene sovjetske literature ii razdoblja ruske klasike i Kkritičkog realiZma — te velike baštine na kojoj počiva velebna zgrada današnje sovjetske litera= ture, Time je naša prijevodna književnost nesumnjivo obogaćena literarnim djelima velike idejne i umjetničke vrijednosti, a da posebno i ne govorimo o značenju prevedenih teoretskih djela iz marksizma-lenjinizma i ostalih političkih knjiga i brošura za naš suvremeni politički razvoj,
Značaji ovih prijevoda s ruskog utoliko je veći, što je i naklada ovih izdanja redovno velika. Tako su, na primjer, osnovna djela marksizma-lenjinizma izdana u nakladi od 10.000 do 15.000 primjeraka dok su, recimo »Pitanja lenjinizma« štampana u Zagrebu u nakladi od 45.000 primjeraka. Isto tako velika je naklada prirodoznan– stvenih izdanja (svesci »Male naučne biblioteke« Hrvatskog prirodoslovnog društva štampani su na pr. u nakladi od 25.000, a neki i 50.000 primjeraka). Beletristička djela vrlo. često prelaze'tiražu 'ođ' 5000 primjeraka, a mnoga dostignu nakladu od 10.000 — kakva se prije rata nije mogla ni zamisliti.
Sav taj golemi udio ruske i sovjetske literature logičan je rezultat naše današnje stvarnosti i težnje naših narođa, đa se na putu u socijalizam što više iskreno pribljce že velikoj zemlji socijalizma, koristeći se njeni iskustvima i njenim tekovinama.
A. Z.
KULTURNI ZIVOT U REPUBLIKAMA
SRBIJA
Festival radnih brigada Novog Beograda
Na gradilištu Novog Beograđa održan je, u čast Petog kongresa Komunističke partije Jugoslavije, festival omladinskih radnih brigađa. U toku pretkongresnog takmičenja, koje je počelo 1 juna, na gradilištu su održana 62% politička naučno-popularna i stručna predavanja, 866 političkih informacija, 467 filmskih pretstava, 197 priredaba kulturno-umetničkih grupa i 172 brigadne priredbe i logorske vatre. U istom periođu opismenjeno je 557 omladinaca. Na gradilištima radi 48 literarnih kružoka i 71 likovni. Ovi kružoci, na dan festivala, Otvorili su izložbu na kojoj je izloženo preko 300 originalnih radova.
Na programu festivala uzelo je učešća preko 700 brigadista iz 21 brigade. Istupile su folklorne grupe iz svih krajeva naše zemlje, horovi brigađa i narodni orkestri.
* Takmičenje amaterskih pozorišta Vojvodine završeno je u Novom Sadu. U takmičenju je učestvovalo 2 rumunskih, 19 mađarskih, 11 slovačkih, 2 rusinska i 101 srpsko-hrvatsko društvo. Po jednoglasnoj oceni žiria za ovogođišnjeg prvaka amaterskih pozorišta Vojvodine proglašeno je društvo »Branislav Nušić6e iz Turije.
* Savetovanje pretstavnika svih amaterskih pozorišta Vojvodine održano je u Novom Sadu. Pored rukovodilaca i reditelja pozorišta, savetovanju su prisustvovali pret sednici i sekretari sreskih i gradskih saveza kulturno prosvetnih društava, sekretar Saveza kulturno-prosvetnih društava Srbije i poverenik za prosvetu Glavnog izvršnog odbora. U referatima su istaknuti uspesi i nedostaci dosađašnjeg rađa i dato nekoliko predloga za bolji rad u budućnosti, kao, na primer, da se kursevi za reditelje amaterskih pozorišta održavaju pri svim profesionalnim pozorištima Vojvodine. Istaknuta je potreba borbe za idejnost pozorišnih dela koja se prikazuju. Odlučeno je da se Savez amaterskih pozorišnih društava uključi u Savez kulturno-umetničkih društava Vojvodine. „ul
* Rulturno-umetnička brigađa MBeogradđskog univerziteta »Branko Krsmanović«, sastavljena od najboljih članova hora, folklorne grupe i dramske sekcije Akademskog pozorišta provela je dvadeset dana na radilištu Novog Beograda, Za vreme SVOg boravka na gradilištu brigada je dala niz priredbi. Sa gradilišta Novog Beograda brigada je otputovala ma autoput »Bratstvo —jedinstvo«,
* Prodajne izložbe knjiga organizovali su mesni odbori Saveza kulturno-prosvetnjh društava Bečejskog sreza. U većini mesta prodane su sve izložene knjige.
* Trideset šest knjižnica sa knjigama na šiptarskom jeziku uputio je ovih dana Oblasni narodni odbor u Prištini šiptarskim selima. Time je broj knjižnica i čitaonica u Kosmetu povećan na 241 sa 53.900 knjiga. Samo u toku ove gođine otvorene su 9 nove čitaonice sa 14.140 knjiga.
* U Prizrenu je otvorena biblioteka za Šiptare, Biblioteka ima preko 400 raznih knjiga na šiptarskom jeziku. ·
*Uu čast Petog kongresa KPJ, članovi Narodnog fronta Kosmeta sagrađili su i stavili pođ krov četiri osnovne škole u Doganoviću, Gurišici, Nerndimlju i Kačaniku. Svečani miting održan je na dan Kongresa povodom otvaranja nove osnovne šokle u selu Brosancu,
Odgovorni urednik: Jovan Popović Beograd, Franci
i
HRVATSKA
Renoviranje kazališta u Varaždinu
Zgrada „Narodnog «kazališta »August Cesarec« u Varaždinu biće renovirana kre= ditom Gradskog NO-a od šest miliona dinara. Tom će se svotom temeljno popraviti cela zgrada Doma kultnire i kazališta, velika koncertna dvorana, unutrašnjost kazališta, lože, hodnici i pozornica. Opravke će se završiti do proslave "5-godišnjice kazališta, koje ć_ se održati početkom nove sezone 1948-1949 godine. Tom prilikom daće se svečana pretstava »Dubravka« od Gundulića, a u Domu kulture održaće se niz svečanih priredaba.
% U Kotaru Vis postoji pet biblioteka Narodnog ı onta sa Oko 10.000 primeraka knjiga, većinom posleratnog izdanja. Ovim bibilotekama služi se uglavnom veliki broj radnika, dok seljacima nije pravilno objašnjena važnost čitanja dobrih knjiga. Moralo bi se poraditi u tom pravcu kako bi i seljaci koristili biblioteke.
% Na svojoj turneji po Istri, Hrvatskoj i Slavonije, a posle gostovanja u Vukovaru i Borovu, umetničke sekcije Splitskog radničkog kulturno-umetničkog društva »Jedinstvo« priredile su, na Dan ustanka u Hrvatskoj, 27 ovog meseca, ıı osječkom Hrvatskom narodnom kazalištu pred ogromnim brojem osječkih trudbenika. Na početku priredbe njihov pretstavnik izručio je borbene pozdrave Splita radničkoj klasi Osijeka.
* Rulturno-umjetničko društvo »Metalac« iz Sarajeva posjetilo je, na svojoj turneji po Dalmaciji, grad Korčulu, gdje su članovi pjevačkog i tamburaškog zbora, folklorne grupe i orkestra priredili koncert Za trudbenike Korčule. Naročito je veliki uspjeh postiglo izvođenJe pjesama »Staljin — Tito« i »Živio Titov plan«. Koncert je posjetila velika masa građana Korčule, kao 1 gostiju.
CRNA GORA Rad umetničkih škola
U Crnoj Gori, posle oslobođenja, osnovano je nekoliko novih škola za uzdizanje mladih kulturnih kadrova. Značajnije su: Škola likovnih umetnosti i Srednja muzička škola »Njegoš« na Cetinju. Pored ovih, postoje još i niže muzičke škole u Kotoru i Titogradu.
U tri razreda Srednje muzičke škole »Njegoš« bilo je na }:raju ove školske godine 85 učenika, od njih je više od polovine završilo razred” sa odličnim uspehom. Đaci ove škole nastupali su redovno na priredbama masovnih rrganizacija, a, sem toga, đali su i nekoliF uspelih koncerata (od kojih dva u Skadru i Tirani).
U Nižoj muzičkoj školi u Kotoru završila su razred 84 učenika, a u Nižoj muzičkoj školi u Titogradu (otvorenoj u martu ove godine) sto učenika. Interesovanje omladinaca za ove škole vrlo je veliko, tako da, na primer, Muzička škola u Titogradu iz tehničkih razloga nije mogla da primi više od 30% «prijavljenih kandidata. Petogodišnjim planom predviđeno je otvaranje još tri niže mu” ke škole — dG Nikšiću, Beranama i Pleyliima. (A. B.)
aa o -e-.
AL O 4
. mio je na sebe
BOSNA I HERCEGOVINA
Festival omladinskih brigada na gradilištu metalurgiskog kombinata
Na gradilištu Metalurgiskog kombinata u Doboju održan je festival omladinskih radnih brigada prve smene. Najbolje rezultate postigle su Deseta makedonska, Druga trebin)ska i Srednjoškolska aranđelovačka brigada. U okviru festivala otvorena je izložba kulturno-umetničkog rada, na kojoj su izloženi crteži, dnevnici i zidne novine brigadista.
* Sarajevsko kulturno-umetničko društvo »Proleter« organizovalo je uspelu turneju po mestima tuzlanskog rudarskog bazena i na gradilištima autoputa »Bratstvo—jedinstvo«. „U programu koji je izvođen uče stvovalo je ukupno 100 članova društva.
SLOVENIJA
Prosvetni rad u srezu Novo Mesto
U srezu Novo Mesto, u periodu od tvrtog plenuma Ljudske prosvete, S Vano je više novih knjižnica i biblioteka. Ljudska prosveta Slovenije poklonila je SVim novoosnovanim knjižnicama, pored knjiga, mnogobrojne publikacije potrebne Za kulturni razvitak sela. Do dana KonBresa Komunističke partije Jugoslavije u
skoj knjižnici 6996 knjiga. U } Ž | H pretkogresnom takmičenju pregledano je poslovanje svih njižnica u Srezu. Celokupan kulturno-prosvetni rad je postao znatno intenzivniji. Najviše priredaba u srezu dato je u korist izgradnje zadr'"n:h doraova,
* Amatersko pozorište u Kranju zaključilo je ovogodišnju sezonu prikazivanjem
jednog dela španskog klasika Lope de Vega.
* U Mariboru osnovana Je, četku ovogodišnje sezone, sindikalna pozorišna škola. Na prijemnim ispitima učestvovalo je 50 kandidata. Stručni predavači upoznali su đake u toku školovanja sa istorijom pozorišta i iztorijom stilova, sa osnovnim poimovima dijalektičkog materijalizma, sistemom Stanislavskog, tehnikom govora, izgovora itd, Na internoj priredbi na svršetku školske godine učenici su pokazali ozbiljne rezultate, — Sindikalna podružnica OVOE pozorišta, pored pozorišne osnovala je i baletsku školu. Oko 40 pitomaca bilo je podeljeno u 2? razreda, a učenici su tri puta nedeljno u toku cele sezone pohađali školu. Škola je pokazala vi-
još na po-
* Društvo mariborskih likovnih umetni ka osnovalo je prošle godine slikarski te· čaj] za samouke. Prvobitno zamišljeni skromni tečaj sa 10 učenika razvio se u dobro organizovanu slikarsku školu sa 3» polaznika. Mariborski likovni umetnici držali su predavanja po četiri puta nedeljno. Troškove bDhke izdržavanja škole, koju su posećivali Fadnici, đaci i nameštenici, priProsvetni otsek Narodnog odbora Maribora. (D. M.)
MAKEDONIJA
Izložba dokumenata narodnooslobodilačke borbe
U čast Petog kongresa KPJ, 16 jula, otvorena je u Skoplju, u Domu Jugoslovenske armije, izložba, na kojoj su izloženi dokumenti — rezolucije, proglasi, leci, prve
novine, brošure i knjige — koje izdavala u toku svog postojanje. 16 LEO
Na najvidnijem mestu istaknut je proglas CK KPJ izdat neposredno posle zločinačkog napada hitlerovske Nemačke na Sovjetski Savez, kojim je CK KPJ pozvao paše narode, a u prvom · redu radničku
lasu i članove njene avangarde — komute da stupe u redove boraca protiv fa-
zma za Spas naše domovine i radi ukaziVanja pomoći velikoj socijalističkoj otadžbini — Sovjetskom 'Savezu.
Izložba takođe prikazuje razvoj Narodno-oslobodilačke borbe naših naroda, a naročito naroda Makedonije.
U Skoplju je, pre izvesnog vremena, kao posebni otsek knjižare »Prosvetno delo«, otvorena prodavnica ruske knjige, prva ove Vrste u Makedoniji. Prodavnica raspolaže velikim brojem knjiga — beletrističkih, naučnih i stručnih, — novina, časopisa i ostalih publikacija koje izlaze u SSSR-u. Otvaranje ove kri'*are pretstavlja nov i rađostan događ.j u kulturnom životu ma-– kedonskog naroda. Tako je knjižara »Ruska knjiga« tek nedavno otvorena, ipak se, prema dosada rasprodatim knjigama, može ustanoviti koliko je interesovanje make-
donskog naroda za kulturni život u Sovjetskom Savezu.
— —- Te ISPRAVKA C. Minderović zamolio nas je da objavimo sledeće: ·
Netačno obavešten, a ne proverivši u nužnoj meri, naveo sam u članku »Za bolji kvalitet masovnih pesama«, u 18 broju »Književnih novina« da je pesma »Padaj šilo i nepravdo« stara nekoliko vekova. Međutim, naknadno sam utvrdio da je fu pesmu napisao dr Josip Smodlaka i prvi Put objavio u Splitu, 7? maja 1908, u listu »Pučka sloboda« U svom današnjem obliku pesma je nastala kasnije. Izmene Vo zuju pesmu za motiv ustanka hvarskih kmetova pod voćstvom Matije Ivanića i verovatno iz te okolnosti potiče uverenje i obaveštenje đa je pesma nastala u hvarskom ustanku, koje mi je sugerirano.
—zZnRAAIV ZIORKEC— KK KK g ET<br Kr | UREDNICI: Jovan Popović i Milan Dedinac – —-C---_-–--_ __—___ ____ _______
PRETPLATA ZA KNJIŽEVNE NOVINE
Za našu ztimlju na 3 meseca 35 dinara,
na 6 meseci 70 dinara i na godinu dana 140 dinara.
Za inostranstvo: na 3 meseca 50 đinara, na 6 meseci 100 dinara i na godinu dana 200 dinara,
'Broi čekovnog računa 1-9060048 Poštanski fah 617. i
DE rLLJKZ>"'"J.ZIKMVUČOđZkcii.ičćf•EwmRWĐRtNičit n