Књижевне новине
ra:
«
BROJ 28
Blaga
!
i
a ——— KNJIŽEVNE NOVINE
davnine i budući ·
arheološki kadrovi
' U živopisnom pejzažu Južnog Banata, nad njivama i livađama, ispresecanim „meandđrastim tokom reke Karaša, diže se breg Židovar. To je gola i neobrađena lesna duna, na samoj međi Deliblatskog Peščara, koja se visinom ističe nad ostalim bregovima, a svojim čudnim oblikom zarubljene kupe izaziva asocijacije na egipatske piramide i ostavlja utisak *kao da su i ovđe hiljade ropskih ruku podizale vekovni spomenik tiranima i samodršcima,
Uz ime Židovar i uz njegov neobični oblik narođ susednih vršačkih sela, Orešca i Jasenova, ispreo je celu legendu, koja, kao i sve mitske tvorevine ljudskag „duha, krije u svojoi dubini neku istinu.
%*U staro vreme živeo je u svetu i narod Židana. Oni su lutali od me'sta do mesta, ratovali i borili se kao malo ko u belome svetu. Kad su stigli ovde, nadomak Karpata i Đerdapa, pođignu građ Židovar i utvrde se u njemu. I niko im živ nije mogao straha zađati: ni vuci iz Peska, ni Turci sa Harama, ni hajduci sa Karpata. Ali, jedne noći, bilo je to još pre Marije Terezije, pojašu Židani konje i ponovo krenu u široki svet. Ni žive duše ne ostave u gradu. I sad niko ne zna, da li su ga zatrpali peskom, ili porušili, ili su ga vatrom sagoreli. Samo je sigurno da su tu ostavili nebrojeno ' blago. I to usred građa, da ga lakše nađu i otkopaju, ako ih jednog dama srce opet povuče na Židovar«.
Tako je neuki narod svojom intuicijom . dao sebi objašnjenje jednog važnog arheološkog objekta, retkog po konfiguraciji zemljišta i bogatog preistoriskim · kulturnim materijalom,
Na tom lokalitetu otpočeli su svoju letnju praksu, svoj prvi naučno-istra– živački rad studenti arheologije Beogradskog univerziteta.
Ovoj grupi studenata pripađa dvostruka čast: prvi put u istoriji našeg Univerziteta studenti arheologije otpočeli su, o državnom frošku, obaveznu letnju praksu; i prvi put, u našoj arheološkoj praksi, otpočeto je sistematsko naučno istraživanje jednog zemljanog grada.
Na terenskom radu, u dodiru sa zemljom, sa njenim bogatim i raznovTsnim slojevima, sa živom stvarnošću jednog dalekog doba, budući naučnici upoznali su se sa praktičnim metođama arheološkog istraživanja kulturne prošlosti. Tu, na golom i zaravnjenom platou peščane dune, bez i jednog tračka senke i hladovine, pod vrelom julskom zvezdom, mlađi ljudi prvi put su osetili lepotu i snagu istraživačkog rađa. Svaki fragmenat razbijenih preistoriskih vaza, svako parče metala. staklene zgure ili ostatak kućnjog. lepa vađen je sa naročitom pažnjom i posmatran sa dubokim interesovanjem, najvećim koje može đa oseti mlad čovek prema jednom naučnom problemu. a
Pored osećanja ljubavi prema nauci, bez koje ne može biti.uspeha ni u jednoj oblasti života, kođ mlađih naučnika, na poslu, na kome se naučna teorija pretvara u praksu, rađa se i volja da i oni, u skoroj budućnosti, daju svoje, nove priloge našoj kulturnoj istoriji i time doprinesu širem i potpunijem osvetliavanju mnogih naučnih problema koji čekaju svoje rešenje. Svaki od osmorice studđenata-arheologa, koji su učestvovali u ovom iskopavanju, sećaće se sa uzbuđenjem Židovara, te čudne i kao ljudskom rukom zaravnjene kupe, na kojoj su oni prvi uboli ašov u zemlju, i, kao ruda– ri, ušli u tajnu njenih dubina.
»Eh, deco, niste vi prvi koji traže blago« — rekao nam je jeđan stari orešački pastir. kad je video da smo počeli premeravati breg i kopati rovove. »Bio je ovde, đa vas ne slažem, pre triđeset, godina jedan Mađar, pastir, ovako kaoija.I sirotinja, bra-
OTO BIHALJI-MERIN
ovde ·
te, baš kao i ja. E, on vam je, jednog dana, odmah po Uskrsu, izišao na »grad« da kopa, A. decu ostavio da mu napasaju stoku. Kopao je ovde« kaže starac, i pokazuje nam jedno uđubljenje na sredini platoa — »baš tu Sanjao sam, kaže nam on, đok sam još bio u Marmaroš-Sigetu i čekao da me Rusi zarobe, đa ima jedno brdo na kome je zakopano blago. I sad mislim 'da je ovo to brdo. I, šta da vam kažem, deco, kopao je on tu celo leto. A mi seljaci -— ništa, Samo ponekad navratimo i čekamo kad će selom pući glas: »Našao Andrija ćup s dukatima!« Ali on kukavac, iskopao neke zanđale zablje i strele, i nekakve zemljane ćupove, i svu Silu božju rboća, kao ovo i vi sada, i još nekakve komendije, za koje ni najstariji ljudi u selu nisu znali šta mu je to. Počela deca u selu da mu se rugaju: »U Andrije dukati, neće više kukati!l« I mj stariji ga zadirkivali. A on se čovek najedio , šta da vam kažem, sve te pobacao u reku« — kaže nam. starac i svojim dugim pastirskim štapom, u-
- krašenim urezanim šarama, pokazuje nam Karaš i lagano staračkim korakom, odmiče za stadom. Kad se malo udaljio, priseti se pa nam viknu: »Pazite, deco, blaga ima sigurno. Ako nađete, delićemo!« CH 0ea
I studenti su, iako zasad u Sskromnim razmerama i kao pioniri na tom poslu, zaista pronašli »žakopano blago«, I ovog puta su to, srećom, kao i pre triđeset godina, jeni mačevi i strele, cele i razbijene zemljane vaze, ukrasi i razni drugi predmeti, koji, iako ođ zemlje i zarđali, vrede kao da su od najsuvljeg zlata.
Narodna legenda o »gradu«, kao što je to u arheologiji vrlo često slučaj, potvrdila se: otkrivena su tri sloja preistoriskih naselja iz gvozdenog do-
ba.
Tipološki i tehnički, žiđovarski maferijal pripađa, uglavnom, latensko] kulturi, čiji su tvorci Kelti, preistoriski stanovnici velikog broja zemalja Zapadne Evrope,
U periođu starijeg gvozdenog doba, Halštatske kulture (od 900 do 500 god. stare ere) Kelti su primili, posredstvom grčkih trgovačkih kolonija na mediteranskim „obalama „Francuske, bogate tekovine grčke kulture, Koristeći fehnička preimućstva, narođa Mediterana, Kelti .su uspeli, u poslednjim vekovima stare ere, da celokupnoj kulturi tog doba — latenskoj —da-–du svoje obeležje, Y A kao ratnici, čija su se osvajanja Rkrefala od La Manša i Rajne do Karpata i Male Azije, Kelti su, u preistoriskom dobu, u najvećoj mogućoj meri izvršili kulturno povezivanje evropskih. naroda i plemena. Kao što su stari Grći od najstarijih vremena širili kulturne uticaje s juga i Orijenta prema Severu i Zapadu, tako su sada Kelti, na svojim pohođima sa Zapađa prema Jugu i Istoku, upoznali mnoge evropske narode sa ogromnim značajem upotrebe gvožđa u privrednom, pa prema tome i u opštem kulturnom razvoju čovečanstva. Na taj način oni su uneli novu dinamiku i nove potsticaje za brži
i progresivniji razvoj preistoriske Ev- .
rope.
Na svom velikom ratničkom pohodu i putu Kelti su prošli i kroz našu zemlju, i ostavili, nesumnjivo, bogate tragove svog prisustva u njoj.
Međutim, njihova kultura sa lokaliteta iz naše zemlje još uvek nam je slabo poznata, Izuzev Vinče kod Beograda, koja spađa ·u red najskrupuloznije ispitanih lokaliteta u Evropi, ostala arheološka nalazišta u našoj zemlji slabo su ispitana.
Postoje dva glavna razloga što je to tako. ;
U bivšoj državi investirani su minimalni ili skoro nikakvi krediti za arheološka istraživanja. Svršenim arheolozima država nije garantovala zaposlenje, tako da ie broj univerzitetskih obrazovanih arheologa bio ne-
ČlasorBih"iu SAD)
1. ! mi smo Amerika!
Pomisao na crnačku kulturu izaziva asocijacije na ritam regtajma i džeza, na melodične bljuz i žalostivne spirituels (crnačke religiozne pesme). Mi se prisećčamo egzotične gracije Džozefine Beker, naivne i uzbudljive priče »Green Pastures«, filma u kojem crnci prihvataju doslovce biblijske reči i bajke. Mi slušamo kroz etar snažni i zvučni glas crnačkog Šaljapina, revolucionarnog glumca i pevača Pola Robsona. Prelazeći preko melodija i ritmova, i napuštajući treperljivo platno i svetlu rampu revija, mi se sećamo crnačkih mladića iz Skotsborua koje je progutalo klasno pravosuđe američkih kapitalista i tako izazvalo milione proletera svih zemalja sveta da manifestuju svoju solidarnost. Kroz svu tragičnost · neobičnost crnačkog bivstvovanja odjekuje stara i čuvena priča »Čika Tomina koliba«, koju je odavmo napisala protivu ropstva jedna sašaljiva dusa, Meri Pičer-Stou. Ali samilostivi.glas, koji ;e apelovao na savest belih gospodara, i za vreme secesionističkcih ratova bic napredan, danas zvuči preslabo. Godine 1947 Udruženje crnačkih glumaca uputilo je jednu peticiju kojoni je htelo da spreči sedmo filmovanje »Cika Tomine kolibe«, jer ova priča — koja apeluje na moralnu savest — pod današnjim uslovima zvuči lažno. Ona više ne odgovara ulozi crnaca u američkom društvu, i njihovoj borbi za ravnopravnost i slobođu.
Ceo niz najviše čitanih knjiga i najpopularnijih filmova pokazivao je u toku prošlih pedeset gođina inferiornost i podređenost crnac” u odnosu na bele ljude. Knjige, kao što su »Prohujalo 5 vihorom« od Katrin Mičel. i filmovi kao što je »Rađanje jedne na~
„cije od Grifita, poslužili su diskrimi-
naciji crnaca· Slični proizvodi, često sa velikim tehničkim i formalno-umetničkim sposobnostima, prikazivali su crnca kno klauna, kao budalu, kao sujevernog bednika ili zločinca. Tako su čitaoci i posetioci bioskopa vaspitavani da posmatraju crnca sa prezrenjem ili sažaljenjem, ili, pak, kao sentimen– talne klaunove koji, svojim pokretljivim očima i iscerenim zubima, izaziva– ju na smeh. “
Revolt crnaca prema ulozi koju su im beli gospodari odredili gotovo isto toliko je star koliko i ištorija SAD. Ma da istoričari prećutkuju borbu »obojenih« za fizičku i duhovnu slobodu, ova borba u senci zvezdane zastave prati tok američke istorije sve od početka robovanja pa do sadašnjice, U svim udžbenicima SAD govori se o mukama i opasnostima pionira koji su 1620 na brodu »Mejflauer« prešli Okean i bili ugroženi od krvožednih crvenokožaca. Ustvari je Nova Engleska postala masovno groblje slobođoljubivih indijanskih plemena, koja su evropski osvajači, tehnički nadmoćn:, polisnuli u divljine i istrebili. Poiedina indijanska plemena sačuvala,su varvarski ob čaj lovaca da skalpiraju neprijatelja u smislu strosog rituala, a nrišćanski iseljenici prihvatili su taj običaj i napravili od njega posaor »Puritanc Nove Engleske, ovi virtuoži trezvenog protestantizma — kaže Karl Marks — godine 1703, na svojoj sukpštini, odredili su premiju od'40 funti sterlinga za jedan indijanski skalp. Godine 1720 povišena je premija na 100 funti, a godine 1774, pošto se jedno pleme na Masačuzecbeju pobunilo, utvrđene su sledeće cene: za jedan skalp muškarca od 12 godina naviše 12 funti, za jednog zarobljenog muškarca 105 funti, za jednu zarobljenu ženu ili dete 50 funti, a za skalp jedne žene ili deteta 50 fun-
dovoljan za sam Beograd, a kamoli za ostale muzeje u zemlji. '
S druge strane, muzeje po unufrašnjosti većinom su vodili nestručni ljudi, koji su ponekad, usled nepozna– vanja naučne materije, nanosili više štete nego koristi ustanovi u kojoj su se nalazili,
Zahvaljujući inicijativi najviših državnih inaučn h ustanova nove Jušoslavije na stvaranju visokoobrazovanih stručnjaka, kao i materijalnim sredstvima kojima danas raspolažu un:verziteti i druge naučne institucije, i u oblasti arheologije, kao važne društveno-istoriske nauke, novi mladi stručnjaci, koji će uskoro ući u život i preuzeti odgovommost za svoj stručni rad, nalaze se sada u mogućnosti: da pre dolaska u muzeje,. svoje teorisko znanje upotpune i praktičkim radom. Na taj naćin praktični rad studenata u oblasti njihove stručnosti, obavezan od. ove godine za sve Sshkudente, dobija svoje puno značenje u planu opšteg kultumog uzdizanja naše zemlje.
Jeđan deo tog posla, iako još uvek u razmerama početaka, svršili su i studenti arheologije ovog leta na Židovaru. Mladi ljuđi zaboraviće svakodnevne hapore uspinjanja uz strme padine »grada«, teškoće pri kopanju stvrdnutih slojeva lesa, preznojavanja na stepskoj žezi i zemljane radove u rovovima dubolum preko tri metra, oblake sitne prašine i neprekidne talase vrelog vetra. Sve će to uskoro postati samo upečatlive uspomene, etape jedne borbe, u kojoj su im, kao i u svakoj borbi, upomost i savestan rad doneli pobedu: Židovar je OSVOjen, kapije njegovih palisada su otvore i svetlost nauke već je zasijala na njegovom blagu.
Branko B. GAVELA
=—mZ=—IU—:.-g.HKES=—=
A\EIDJUJBNJOJIJATA!
0 pitmiima naš
U broju 19 »Književnih novina« objavljen je članak Mihaila Stevanovića pod naslovom »O nekim odlikama današnjeg našeg književnog jezika«.
Diskusiju o našem današnjem književnom jeziku pozdravio je svaki o= naj kome leži na srcu pravilan razvitak i rast našeg jezika, s pravom očekivajući da će ona unijeti više svjellosti u njegova mnoga i važna pitanja. A takvih je ljudi sve više, zahvaljujući velikom preobražaju koji se vrši u našoj zemlji, iz koga se rađa povećan interes našeg čovjeka za nauku uopšte.
M, Stevanović iznio je na diskusiju niz važnih pitanja našeg književnog jezika, odredivši po mnogim i svoj stav. Njegov članak, po pitanjima koja je zahvatio, po načinu kako ih je obradio, po svojoj pštoj orijentacio= noj liniji i teoretskim zaključcima, daje podlogu jednoj sadržajnijoj i dužoj diskusiji.
Jezička pitanja, po svojoj prirodi delikatna, znaju živo zatreperiti u čovjeku i ispuniti ga zanosom svoje vrste ako se naučnoj objektivnosti pridruži radost, oduševljenje zbog bezbroja niti koje spajaju jezik sa životom, sa stvamošću, sa cjelokupnom djelatnošću čovjeka. U tim momentima se ispostavi da nešto što se nekad proglasilo za princip, naročito forma]– ni princip, u novim, promijenjenim prilikama postane objektivna smetnja, kočnica razvitka, te prepona na putu pravilnog spoznavanja raznih pojava.
Čitajući naslov članka M. Stevanovića očekivali smo živu i pokretačku analizu pitanja koja je autor zahvatio, dobili smo. hladno registrovanje pojava u današnjem jeziku i odbranu zakonitosti i formalnih principa
–
Direktiva
engleskim kinorežiserima
Kako javljaju novine »Dejli Ekspres« engleski režiseri odlučili su da učine ustupke izvesnom delu čitalaca koji negndu'u protiv prefezamog »na-
turalizma« kinoproizvodnje i izradili ·
su instrukciju o »ublažavanju« načina uobičajenih na hinosnimcima. Navodimo tekst te naročite instrukcije:
«1 Decu ne treba ubijati iz puške. Dovolino je iz revolvera.
2 Scene sa sečom žema moraju se skratiti za nekoliko kadrova. Krici treba.da se čuju iza platna neko vre-
ı me. Publika treba da nagađa šta se
događa, Treba ponešto i mašti ostaviti. ' 3 Ako junakirija prema radnji mora
.đa udari ranjenoga po licu, — dva ili
tri zamaha će biti dovoljno. ”
4 Glavu invaliđa ne treba razbijati kundakom. Primenjujte za te svrhe bocu. :
5 Kađa junak bije devojku po licu ili joj lomi ruku, mora to činiti s iz razom sažaljenja na licu, kao da to čini protiv svoje volje«.
Gotovo anegdota
U Kanadskim novinama »Vinipeg tribun» pojavila se nedavno ova objava: »FParmer star trideset i sedam godina želi da se upozna s devojkom oko trideset godina koja bi imala traktor. Cilj — ženidba. Moli se priložiti fotografiju fraktora. PFijoka N. 342«.
»Zakonici«
Novine »Ameriken megezin« navodi na sasvim obične zakone koji i danas
ti. (»Kapital«, I knjiga, str. 605, sovjetsko izdanje 1935).
Ovaj jezivi cenovnik doveo je do gotovo potpunog istrebljenja Indijanaca· Ali, uprkos tome, ova likvidacija crvenokožaca veličala se, docnije, u književnosti i kaubojskim filmovima kao herojsko-romantični pohod viteških belaca.
Praktični useljenici ranog doba ubrzo su uvideli daynemaju dovoljno profita od urođeničkih plemena Amerike pri krčenju prašuma i kultuvisanju tla. Utoreni, porobljeni i opterećeni prekomernim radom, indijanski lovci i nomadi usokro su propali. Tada su
se novi posednici počeli osvrtati za
novom radnom snagom, kako bi iskoristili bezgranične ravnice osvojenog kontinenta. |
Tu počinje istorija lova na ljude u Africi, istorija uvoza po šumama ulovljenih crnaca koji su, đegradirani na stepen robova, postali izvor ogromnih profita. :
Veo zaborava spušten je na američku statistiku, koja inač besprekorno funkcioniše, u pogledu velikog posla sa ljudskim pošiljkama koje su, još i u drugoj polovini đevetnaestog veka, istovarivane u pristaništima Njujorka, Bostona i Portlenda.
Izvoznici Severa, i posednici planta-
| Žža na Jugu, „podjednako su zarađiva-
li na crnoj ljudskoj robi.
Kad je blagostanje južnih. posednika postalo neprijatno severnjačkim industrijskim i bankarskim kapitalistima, jer su moderne fabrike upotrebljavale »slobodnu« radnu snagu, severne države, pod voćstvom Linkolna, okrenule su se protiv ropstva. A koristi od oslobođenja robova imali su severnjački kapitalisti, jer su feudalne robove Juga preobrazili u najamne robove i — dalje iskorišćavali. Rasna diskriminacija crnaca i prezrenje prema obojenim ljuđima i tuđim rasama ostalo je, pa se slilo sa prezrenjem i potlačivanjem proletarijata uopšte.
Otprilike pre -dvešta- godina u_ lovljeni u &vojim zavičajnim šumama
traju u raznim ·:đržavama i građovima američkim.
U gradu Vermontu žene nemaju prava da šetaju same ulicom u nedeliu, ako za njima na rastoianju od dvndeset koraka ne ide muž sa puškom u rukama.
U državi Mašsačuzets ljudima ie zabranjeno da nose šiljatu bradu, ako na nju ne plaćaju specijalni porez.
Poslednji krik reklame.
Sopstvenici pariskih magacina nedavno su objavili konkurs za najbolje namešten izlog. Tema nameštanja sedam smrtnih grehova. Prema saop= štenju novina »Mančester guardian« najveći uspjeh je imao izlog koji je pretstavljao »Žudnju« kao mnogo ru-– ku (u raznobojnim rukavicama) koje se žudno pružaju prema grudi zlata.
Brzometne svadbe
U Tokiju je obrazovan naročiti trust koji se bavi nabavkom nevesta i organizovanjem brakova. Ma koji »klijent« ima pravo da dođe u jedam univerzalni magacin koji pripada iru-
stu u Tokiju gde mu prema zahtevu”
pokažu u »naturi« nekoliko nevesta da bira. Na proceđuru biranja »drugarice u Žživotu« i »sklapanje braka« odlazi oko dva, časa. Pošto je izbor učinjen mladoženja i mlada se upute u obližnji dvadeset četiri časa bez prestanka.
Sve staje svega 6.000 jena, uračunavajući i mladino češljanje, mladoženjino brijanje i taksu za iznajmljeno svadbeno ruho mlađenaca.
i dopremljeni u Ameriku, gde su jedva savladali novi jezik, crnci blagodeći snažnom talentu i stvaralačkom nagonu, da daju umetničkog izraza svom robovskom životu. Jedan rob ız Kvins Viledža sa Lonk, Ajlenda, Jupiter Hamon stvorio je, u naivnim stihovima, prvu poznatu crnačku pesmu na engleskom jeziku: Posle njega Filips Uitli, robinja koja je 1753 rođenn u Africi, pevala je stihove o čovečnosti na puritanski način svojih gospodara. Prvi pesnik svesnog protesta, Džordž Moses Horton (1797—1883), rođen u Severnoj Karolini, kućni rob jedne bogate porodice, podigao je, još pre Građanskog rata, svoj glas kroz bajronovske stihove da bi se požalio na jade svoga narođa. Njemu je tek kao starcu, godine 1865, uspelo da prebegne saveznim trupama koje su nastupale sa, Severa. Iste godine pojavilo se njegovo glavno delo, »Nacked genius (»Razgolićeni genije«).
Sada pesnika više ne #poltstiče na protest brutalna nevolja i ŽžŽivotinjsko obespravljenje, već finija osećanja pobune protiv duševnog nasilja koje crnca degrađira na stepen domaće životinje, jednog poslušnog, ne-
· svesnog | smešnog stvorenja.
Nosimo masku pritvornoga smeha
Koja nam lice i poglede grdi,
To je dug plaćen zlobi ljudskog greha. I smeškamo se kad nam srce neko dere,
Dok nam : usta dvosmisleno cere...
Iz ovih stihova talen'*uvanog crnačkog liričara Pol Lorensa Denbera (1872—1906) govori već razrovana duša i dublja psihižka svest modernog čoveka. Denber, lift-boj i radnik, napisao je u godinama svoje bolesti i telesnih muka četiri romana, pet knjiga stihova i četiri knjige novela, On je umro u trideset trećoj gođini. Nastajanje crnačkog industris'tog proletarijata u građovima Severa ogleda se i u literaturi. Širi pogled na svet. krifički realizam, tipičan je za novu epohu koja počinje sa prvim svetskim ratom. koja velike mase crnačkih radnika preseljava u induštriske gradove seve-
budistički hram koji radi.
—
su počeli, -
PIŠU NAM NAŠI ČITAOCI
AMA 3.
k
eg savremenog književnog jezika
S su već davno određeni, a u mnogo io i se pokazali i pokazuju nepri-
Da obrazložimo.
Materijalističku koncepciju o jeziku, od koje autor SRBO VOMRaL pota šu stvarnost, neš jezik — on povezuje tankim koncima, U uticaju ruskog jezika na naš on više vidi tendencije prostog prenošenja ruskih leksičkih, izraza i formalnih oznaka nego prilog, zemlje socijalizma kulturnoj izgradnji naše zemlje na njenom specifičnom putu u socijalizam, Istina je da\ ima slučajeva prostog prenošenja ruskih riječi u naš jezik, ali toj pojavi bi trebalo dati jedno šir* objašnjenje. I još jedno. Članak odaje autorovu zabrinutost za sudbinu formalnih principa našeg jezika, kao da njima bezuslovno treba da se podvrgnu nova sadržajna značenja pojedinih riječi odnosno leksičkih izraza.
Vratimo se sada k pojedinim originalnim mjestima u članku.
Možemo razumjeti ova mjesta koja su u punom skladu s osnovnim postavkama napredne lingvističke nauke: »Kao materijalna forma i najsavršenije sredstvo izražavanja čovjekova mišljenja, i neodvojivo vezan Ss njim, jezik se mijenja naporedo s mišljenjem«. I dalje: »Iza svih revolucionarnih ekonomsko-političkih preobražaja društva, i kroz te preobraža-
· je, dolazilo je i do promjena u jeziku«.
Ali nije jasno, ni određeno, ni obrazloženo ono mjesto, gdje M. Stevanović piše: »Upravo se može reći da novine u književnom jeziku, koje prate naš politički i društveno-ekonomski sadržaj, uglavnom potiču iz pojedinih naših krajeva i društvenih sredina koje su ranije manje imale udjela u stvaranju književnog jezika« (potcrtao Č. KJ. Ovdje se ne vidi o kojim krajevima i kojim društvenim sredinama se radi i u čemu se ogleda njihova dominantnost u oblasti jezika. Ali se zato izvodi zaključak: dakle, po piscu članka, regionalni kriterijum i kriterijum „društvenih sredina kao glavna poziciona tačka u objašnjavanju i analiziranju novina u našem jeziku. Međutim, mislim da bi se, bar u načelu, mogla naći jedinstvena platforma za rešenje pitanja novina u našem jeziku, polazeći od citiranog mjesta: »Iza svih revolucionarnih ekonomsko-političkih preobražaja društva, i kroz te preobražaje, dolazilo je i do promjena u jeziku«. Dakle, preobražaji nisu obuhvatili jedan kraj ili jednu društvenu sredinu, nego svu zemlju i čitavo društvo. Ostaje kao nepokolebljiva činjenica, koje je kod nas svako svjestan, da je narodna revolucija obuhvatila čitavu zemlju, da narodnooslobodilačku borbu, borbu svih naših naroda, karakterišu jedđinstvena osjećanja, misli, parole i poklici, a isto tako i borbu za izgradnju socijalizma u nošoj zemlji, pri čemu je odlučujuću ulogu mala naša Partija kao”predvodnik, i snažno utica]no djelovala kao veliki primjer zemlja socijalizma. To je, osim toga, i borba novog protiv starog, i ona se kao takva odrazila i u području jezika. a ne u znaku regionalnih i njima sličnih prevlađavanja. Mislim đa bi tu trebalo tražiti ishodnu tačku u ocjenjivanju i prihvatanju novih leksičkih izraza i konstrukcija. imajući na umu, prirodno, da se ekvivalent neče moći svuda naći pri ni:hovom tumačenju, đa će biti otstupanja, izu-
zetaka itd. Imajući to u viđu, mislim”
da bismo bili jisniji, ođređeniji, razumljiviji a i dosledniji postavkama od kojih polazimo, odđ kojih je jedna od najvažnijih i centralnih ova: opšta zakonitost razvitka u jeziku može se sagleđati samo na osnovi žive, Organske veze jezika sa cjelokupnom stvamošću i životom.
_ U članku se pisac zadržao na Uupotrebi i tvorbi prisvojnih pridjeva na
ra. To je doba u kojem se pojavljuju »Harlem-Shadows« (»Harlemske senke«) od Klod Mak Keja i »Color« (»Boja«) od '{onti Kalena· Klod Mak Kej, bivši zanatlija i polismen, koji je proputovao Sovjetski Savez i zemlje Zapada, nakon prvobitnog revolucionarnog stava pomirio se sa kapitalističkim poretkom belih. I Konti Kalen, koji je izborio sebi mesto u američkoj lirici svojim formalnim znanjem i osećajnim stihovima, zaboravio je, na putu ka u-
'spehu, oštri jezik svoga protesta. Uo-
ren Keni, Frank Horn, Frank Maršal Devis, Robert E. Hejdn, Margret Voker, i drugi, objavili su eseje, kritike, pesme, novele i romane. To su crnački književnici koji su u džungli kapitalističke Amerike podigli svoj glas protiv ftlačenja crnaca, ma da su jedva shvatili zajedničku sudbinu svih potlačenih. Sterling A, Braun pisao je lepe: i snažne buntovne pesme. U svojoj pesmi »Jaki ljuđi« on kaže:
odvukli su vas iz Vašeg zavičaja
| i bacili vas u okove,
Sabili vas kao sardine u zagađene radionice,
Prodali vas da olakšaju zivot nekim džetimenima.
Oborili vas kao Volove
I kamdžijali vas.
Užegli su žigove u vašu kožu
a vaše žene učinili trudnima,
'Umnožili vas sa kopilađima,
Naučili vas veri koju su oskrnavili....
Potkupili su neke od Vv-ših vođa A vi ste se spotićali kao slepel...
U »Tamnoj simfoniji« dao je Melvin
B.Tolzon gordu viziju punu pesničke
snage, u kojoj pretskazuje slobodu svih rasa. Ali ni on ne vidi da se, u epohi imperijalizma, 8vaka sloboda, pa i rasna, može izvojevati samo putem revolucionamog socijalizma.
Izdigli smo se iz ponora neznanja, Prošli kroz lavirinte laži
I preko puste zemlje bolova Idemo napred, ~.
Iz ćorsokaka siromaštva,
Kroz džunglu praznoverja, Preko. barikada rasnih huškanja Idemo napred!
... Sa narođima celoga sveta Idemo napred!
–ski, kao: Staljinske pjatiljetke, Staljinski ustav, staljinske nagrađe i lenjinske teze, Osvrćući se na takve pojave u članku piše: »Pridjevi ovog značenja od imena i prezimena muškaraca u našem jeziku se grade na= stavkom-ev (in). I prema tome, u naveđenim slučajevima treba govoriti i pisati: Staljinove pjatiljetke, „Staljmov ustav, Stalj:nove nagrade i Lenjinove feze«... Zatim malo dalje: » U napred naveđenim primjerima nije riječ o ovakvom značenju (svojstva umetnuo Č. K.), a ne radi se, mislim, ni o ma čemu drugom već isključivo o označavanju pripadnosti, koja se u ruskom jeziku kazuje i pridđjevima na ~ski«,
Na taj način pisac nastoji riješiti ovo pitanje. Razmotrimo ova mjesta. U izrazu Staljinov ustav — Staljinov Je za autora samo prisvojni pridjev i u bilo kojim sinžaksičkim konstrukcijama i refleksivnim varijacijama on označava pripadnost. On nastoji đa ovaj bogati leksički sadržaj stavi u oblik sa -ov, radi dosljednosti formalnom principu. Ali, mislim da je umjeSno sjetiti se ovdje i toga da pasu" prot formalnom principu, i iza njega, stoji živa stvarnost najdemokratskijeg ustava na svijetu, koji je dobio »značaj akcionog programa za narode kapitalističkih zemalja« (Staljin), koji govori o tome, da opet istaknemo , staljinsku misao, — da ono što je već ostvareno u SSSR-u može biti ostvare= ' no i u drugim zemljama. Taj ustav živi, budi i pokreće, on je stvoren radi oslobođenja čovječanstva, i zato on pripada i radnim masama svijeta. Imenom Staljin — ovjekovječeno je ime njegova tvorca, a rečju staljinski istaknuta njegova snaga, njegove kvalitativne odlike: „revolucionarnost, demokrafičnost, visoka iđejnost, progresivnost. I tako je pmidjev staljinsški dobio „sintetizovano mačenje, „značenic „organskog jedinstva pripadnosti (ali u novom smislu: ustav pripada i vođi-tvorcu i narođima koje on vodi i progresu čovječanstva)isvojstva (kvalitativnosti). A naš narod upravo tako i osjeća kada se kaže: Staljinski ustav, Staljin= ske pjatiljetke, lenjinski poziv, titovsko rukovodstvo, marksistički pogled itd. Ako smo bez lingvističkih predrasuđa, kao što je vjera u nepromjenljivu i trajnu funkcionalnu vrijednost gramatičkih kategorija, koje uzimaju životmu snagu jednom zaista velikom pojmu, onđa bismo đozvolili, u gornjim i sličnim slučajevima slobodnu upotre= bu ovih dvaju oblika na -ov (in) i -skl, zasađ ništa ne normirajući.
Jasno je da kad jednom delikatnom značenju riječi ne odgovara jedan oblik, onda nešto mora da škripi u tradđicionalnim gramatičkim pravilima, a ne u semantičkom značenju riieči. Zato je ostala nejasna i problematična slijedeća konstatacija u članku: »Jedan đeo tih novina je u potpunom sklađu s principima razvitka našeg književnog iezika i ulazi u riznicu njegovu, a za druge od njih se to ne može reći«. Iz analize ovog mjesta izlazi kao da nove riječi i uopšte novo u jeziku koje je danijela promijenjena stvarnost naše zemlje treba bezuslovno prilagođiti ranijim principima, pa da onda uđe u riznicu književnog jezika. Nije potrebno podvlačiti da bi takav stav — generalisan — bio smetnja punom razmahu i procvatu našeg jezika, književnosti itd.
Radi toga bi bilo potrebno revidira– ti našu gramatiku i pravopis, utvrditi osnovna pravila, koja ne dopuštaju anarhiju u jeziku, ali koja stvaraju osnove za svestran i pun razvoj našeg književnog jezika. (U sklop tih pitanja ulaze kao vrlo aktuelna: padežne konstrukcije, naziv lica po porijeklu, mjestu stanovanja, pravopis, interpunkci-
„ja itd.).
ČCeđo KISIC
Najshažniji glas crnačke Amerike danas je glas pesnika Langstona Hjuza· Rođen 1902 u državi Misuri, ovaj pesnik prošao je svet kao mornar, kuvar, pontir i hotelski službenik, te svuda zapazio iste društvene zakone potlačivanja i iskorišćavanja. Proputovao je Sovjetski Savez da bi video veliki uzor socijalizma, a u republikan– skoj Španiji bio na strani naroda. U njegovom romanu »Not without laughter« (»Ovo nije bez smeha«), u njegovoj autobiografiji, novelama i pesmama nalazimo najjasniji izraz borbenih crnačkih masa. Hjuz poznaje zajedničku klasnu sudbinu belih i crnih proletera. U svojoj pesmi »Pustite Ameriku đa postane ponovo Amerika«, on kaže:
Ja sam bedni belac, prevaren 1 odbačem, .ja sam crnac koji nosi ropski žig.
ja sam crvenokožac oteran sa zemlje,
ja sam doseljenik koji sreću traži d te nađe samo stari glupi plan:
slabijeg udri — čovek je čoveku kurjak.
O, pustite Americi da opet bude Amerika, zemlja kakva još nikad nije bila, a mora biti zemljom gde slobodan je »svako« moja zemlja — zemlja siromaha, zemlja crnaca i Indijanaca, zemlja onih koji su i stvorili Ameriku.
2. Revolti, otstupaenja i novi vidici
Juna meseca ove godine objavio je crnački publicista Abner V. Beri, u njujorškom »Daily Worker«, članak o reakcionarnom pulu crnačke štampe u SAD. Godine 1821, pre više od sto godina, osnovao je Džon B. Rasuorm prve crnačke novine u cilju suzbijanja ropstva. Ovaj list, »North star« (sSever= na zvezda«), koji je izdavao Fredrik Daglas, učvrstio je borbenu svest crnaca i ulio im nadu u budućnost. Robert S. Abot, kroz »Gikago defender« (»Čikaški branilac«), nastavio je ovu 'borbenu tradiciju posle smene stoleća, a isto tako : »Boston Guardijan«, koji je izdavao Monro Troter (1901). 2.
Ali godine 1948 — saopštava Abnsr ·
V. Beri — crnački izdavači novina i časopisa više ne okupljaju crnce za
borbu, već naprotiv prosjači od belih
10, ~. a LOLA,