Књижевне новине
·
_-
BIRANA 4
JEDAN ISJEČAK IZ, BORBI
NA BEOGRADSKOM ji
UNIVERZITETU 1934 GODINE
Rad Komunističke partije na MBeogradskom univerzitetu za vrijeme šestojanuarske diktature bio je borben, masovan, svakodnevno „uporno šprovođen. Partija je imala na Univerzitetu jedan svoj, prilično veliki, napredni odred, čiji je rad prožimao i usmjeravao, bezmalo, cjelokupan politički i društveni život studenata iz sviju krajeva naše zemlje, spremnih Ga se odazovu na poziv Partije i da slijede njen slavni put. Poznata
pi je čuvena »PFizička sala« Pravnog fa-
kulteta iz tih godina. Prijatno je danas sjećati se svih onih nebrojenih protestnih mitinga, manifestacionih i Dapredno-naučnih zborova i predavanja pred nosom policije i po cijenu ogorčene, pokatkad i krvave borbe protiv nje! Tih godina i kasnije Beogradski univerzitet je bio među Svim drugim univerzitetima Srednje i jugoistočne Evrope kula svetilja, gdje se čula slobodna i istinski demokratska i napredna riječ omladine, vidno istaknute u ondašnjem ši. roko probuđenom narodnom pokretu. Komunistička partija je bila najdosljedniji borac i organizator uglavnom svih akcija, i na Univerzitetu i izvan njega, izvođenih protiv Aleksandrove monarho - fašističke diktature i njene do dna duše omrzmute policije.
S proljeća 1934 godine Komunistička pa»blija na Beogradskom univerzitetu preko svog Akcionog odbora bila ja zakazala zbor u velikoj sali Pravnog iskulteta. Trebalo je povesti borbenu akciju i zatalasati „stutentske redove zbog pohapšenih studenata koje su danima premlaćivali u »glavnjači«, zbog povrede autonomije Univerziteta od strane policije, zbog gušenja građanskih i demokratskih sloboda naroda. Na ovaj poziv odazvala se velika masa studenata, tako da je oko deset sati prije podne sala bila nabijena studentima i studentkinjama, željinim da protestuju protiv „nasilja i zlodjela režima. Obaviješteni unaprijed od ljotićevaca i drugih svojih doušnika na umiverzitctu, agenli Uprave grada i žanaarmerija bili su raspoređeni na bivšem Kraljevom trgu, ispred Pravnog fakulteta, demonstrirajući pendrecima, revolverima i prijeteći studentskim grupama načičkanim na prozorima fakulteta. Studenti im niSu ništa dužni ostajali. Dovikivali su im gnjevne riječi, nazivajući ih slugama i izmećarima režima, a zatim Su izvjesili nekolike table niz zidove zgrade. Na jednoj tabli je bio nacrtan Univerzitet u kome se slobodno predaje nauka, sa ogromnom «žamdarmeriskom cokulom ispred njega. Ispod nje je bila krupno ispisana parola »Živjela autonomija univerziteta«. Na drugoj tabli bilo je nacrtano nekoliko kapitalista i pretstavnika monarho-fašističke vlade »Aleksandra: poslednjeg« kako muzu jednu veliku kravu na kojoj je, na sredini, pisalo »Jugoslavija«. Na trećoj su stajali jasno ispisani Šantićevi stihovi: »Mi put svoj znamo i sve što nas čeka Al strah nam neće zaledifi grudi, .—
Volovi trpe jaram a ne ljudi, Slobođa je data za čovjeka...«
. Sa ćoškova trga i iz sporednih ulica mase građana posmatrale · su Pravni fakultet sa uzbuđenjem, osjoćajući da se tamo izgovaraju istinski demokratske riječi i odvezuje slobodno onaj mrtvi uzao koji im vezuje misli i osječanja već nekoliko godina. · Miting je trajao do dva sata popodne. Ređali su se onda najbolji i najborbeniji govornici, studenti-komunisti. Odobravanje i pljesak prolamali su se snažno zgradom i odjekivali po cijelom trgu i
· sporednim ulicama. Policija je dove-
la pojačanja; „građanima je zabranjen prolaz ispred fakulteta. Agenti su nekoliko puta pokušali da „prodru u zgradu sa revolverima u rukama. Tada su demonstranti u znak pnrotesta počeli da izbacuju na ulicu stolice, katedre i da demoliraju prozore. Videći riješenost policije da pogazi autonomiju univerziteta, „Akcioni odbor, uz punu podršku studenata, donio je odluku da ne napušta zgradu na sve pozive agenata i žandarmerije, nego da se energično odupre u odbrani svojih prava i autonomije. Klupama i katedrama zabarikadirani su svi ulazi na prvi sprat, gdje su se nalazili demonstranti, i na njima postavljene studentske straže. S vremena na vrijeme studenti su neumorno držali mitinge, protestujući protiv opsade policije koja je sada bila ispunila čitav Kraljev trg i sporedne ulice. Studenti na demoliranim prozorima i redovi policajaca · dolje
na irgu, pretstavljali su dva Suprot-
na svijeta, koji su se grdili, prijetili, izazivali jedni druge. Studenti su ubrzo pribjegli jednoj taktici: na-
pravili bi za sebe masku od .hartije
ili od novina, stavljajući je na lice, da ih ne bi agenti kasnije prepoznali prilikom hapšenja. Zbog ovoga policija je bila bijesna, jer su joj sipali grdnje u lice i izvikivali sa prozora parole mladi komunisti koje je ona trebalo da prepozna i uvede ul zlcslasnu kartoteku Četvrtog odsjeka Uprave građa Beograda.
Noć, se spuštala, a studenti su i dalje ostajali na fakultetu, čuvajući barikade, dok je policija držala opsadno stanje u ovom dijelu grada.
· Nekoliko delegacija je dolazilo spo-
lja sa zahtevima da studenti razmaknu barikade i puste policiju unutra, pa »ko nije kriv biće odmah pušten kući« i, najzad, univerzitet ne može postojati kao država u državi itd. Izvjesne studentske grupe sa Dekanatom fakulteta, zatečenim u. zgradi, bile su spremne da puste policiju i ·otrgnu se »teroru komunista«, kako
su oni u· početku izvještavali telefo- '
nom, ali ogromna većina studenata bila je protiv popuštanja, riješena na upornu borbu u odbranu svojih
prava. Akcioni odbor donio. je odluku, burno pozdravljen od većine, da demonstranti prenoće na fakultetu
uglavnom
i suprotstave se policiji i „svakom diugom ko pokuša da sruši barikade. Stavljeni su odmah pod kontrolu dekan Pravnog, fakulteta Spasojević i profesor dr Ilija Pržić, kao i izvjesne manje grupice studenata i pojedinaca. Telefoni su. stavljeni takođe pod kontrolu Akcionog odbora. Dekan Spasojević, blijed kao krpa, bespomoćno je šarao očima, morajući da poštuje volju studenata.
Cijelu noć fakultet je brujao kao košnica. Grmjele su napredne omladinske pjesme, držali se govori, utvrđivale barikade. Tek ako bi se poneko spustio na patos ili na odvaljena vrata i tu kratko, nemirno zaspao. |
Svanulo je jutro. Straže na barikađama su se smjenjivale. Kađa je neka grupa agenata pokušala da 'prodre na sprat, jedan student-stražar podigao je klupu i viknuo:
— Natrag se vratite. Ne prljajte tle univerziteta. Sručiću vam ovu klupu na glavu! 7
— Postavila te Partija na stražu, a? Upoznaćemo se još dolje u Upravi... }
— Da, postavila me Partija i studenti da vi unutra ne uđete! — od-
govorio je ogorčeno i prkosno student. Na trgu ispod prozora fakulteta
saobraćaj je bio obustavljen. Vidjeli su se zadrigli, birani određi žandarmerije i agenti, među kojima šu studenti prepoznavali zloglasne agente Paranosa, Kosmajca, Đuraškovića, Jeremića i druge. Neke grupice agenata uspjele su, u toku noći, da se popnu na krovove univerziteta i otuda su kao kakvi gangsteZi prijetili sa uperenim revolverima. EBRorbeni duh studenata ostao je otporan i drugog đana. Na povremenim mitinzima oni su snažno manifestovali svoju riješenost da brane wugrožene slobode i autonomiju, borbom izvojevanu.
Po pcdne drugog dana nenarodn3, monarhofašistička vlada donijela je odluku da se likvidira ovo »komunističko gnezdo« po svaku cijenu. Prva je mjera bila da se fakultetu otkinu voda, svjetlo i telefon. Negdje oko pet sati po podne čitavi buljuci žandarma i agenata jurnuli su na barikadu. Studenti su počeli da bacaju klupe na njih. Ali pomoću studenishih grupica bliskih režimu i uglavnom slučajno zatečenih na fakultetu i svojom silom, policija je uspjela da razmakne jednu od barikada i da provali unutra. Goloruke sludentske mase nijesu više ništa mogle pređuzeti. Autonomija je bila brutalno pogažena i na ovom, još retativnc slobodnom parčetu prosto= ra na univerzitetu.
Trojke agenata i žandarma opasivale su grupe stuđenata i sjurivale ih mz stepenice. Grupe su bile sprovođene između živih zidova agenata, koji su pojeđince neumorno tukli nogama, pesnicama ili štipali ih za tijela da su se ođ toga za đugo poznavale često posijane modrice. Od velike sale na spratu do izlaza iz zgrade bila su postavljena nekolika rešeta agenata, koji su prosijavali demonstrante, ispitujući ih i šamarajući. Na ulaznim vratima, u auli, nalazilo se glavno rešeto sa zloglasnim šefom agenata Svetozarom Vuj-" kovićem na čelu. Ovdje se riješavalo koga će pustiti kući a koga sprovesti U »glavnjaču« na dalji postupak. »Marica« je odvodila nove i nove grupe iza parka. Demonstranti šu u njoj bili tako nabijeni da igla više nije imala gdje stati. Atletski razvijeni žandarmi ubacivali su u nju ljude kao vreće, uz podrugljiv smijeh i povilke
— Za vas ima mjesta unutra krova, dok šupljine ima!
U uzanim, podzemnim ćelijama od betona u »glavnjači« gomilani su čovjek na čovjeka. Izvršena su masovna hapšenja nekoliko stotina studenata. Svaki čas agenti su tražili kroz masu poznate studente-komuniste Vukomana „Kruščića, „Paternostera, Svetislava Martinovića, Miljana Keljanovića i druge, svoje stare znance i žrtve iz ranijih demonstracija i susreta. n „i“
Tako su pogažene sloboda nauke i autonomija Beogradskog univerziteta. A posle toga još jače je vođena borba za slobodu napredne misli, za
do
„ autonomiju univerziteta, ono što da-
našnji studenti imaju kao neocjenji-
.vo blago koje u narodnoj državi ne-
smetano uživaju. Do ovih tekovina studenti su došli upornom borbom,
pobjedonosno završenom Narodnom revolucijom u Oslobodilačkom ratu, predvođeni sigurnom i hrabrom rukom Komunističke partije JugoslaJanko ĐONOVIĆ
vije.
Anton Huter:
Tažno šumi fanka ela
prikaz eden, prikaz mal.., ·Veter vee v Kozjak —' selo pepel, dim i teška Žal,
Sama ela v mrtvo selo tažno lee gorčiv jad,
a kraj izvor ranet elen v krvje leži junak mlad.
BŠumi, šumi ela tanka
v pusto selo, v koben čas,' a od nejni viti granki 'roni lisje žalen glas:
Beše tuka čudno gnezdo,
v nego moma — alen cvet, sjajna kako nokna svezda, brza kako ptiče v let.
Rasna moma ko na dlanka, vw tatkov sviđen topol kat, rasna moma, — višna ranka i zaljubi junak mlad,
No ne stigna da mu reče
i da grejne v usmiv blag, edna burna strašna večer
v selo stapi krvav vrag.
Plamen vivnat đomoj spali, visna moma v smrtfen lađ... Šumi ela, lisje žali
gorska vila, junak mlad.
TI Mina, vreme, veter gneven razbi težok temen mrak, a sred četa junak — leven v rodno selo dojde pak.
Kade sleta belo jato, kade sleta orel smel, sonce zali nivi, katoj i trenđafil nikna bel.
Šumi, šumi ela tanka, šumi v lisje momin zov, rasne selo ko na dlanka, rasne v selo život nov!
ı ' Aco ŠOPOV
Takmičenje folklormh orupa Bačke i B.nata
U Vrbasu je 10 aprila održan fesštival narodnih igara i pesama, na kome su se najbolje folklorne grupe takmičile za prvenstvo Bačke.
Nastupilo je šest srpskih, tri mađarske, jedna slovačka, jedna hrvatska, jedna rusinska i jedna bunjevačka folklorna grupa sa ukupno 200 izvođača. Festival, prema fome, nije bio samo kulturna manifestacija, nego i manifestacija bratstva i jedinstva. Na pozornici su se smenjivale vesele ma-– đarske igre, srpska kola,zagorske hrvatske igre, nacionalne igre Slovaka, Rusina.
Po oceni žirija za prvaka gradskih
grupa proglašena je bunjevačka grupa društva »Proleter« iz Subotice. Na drugom mestu je grupa kulturnoumefničkog društva »Jedinstvo« iz Sombora. . U takmičenju seoskih grupa prvo i drugo mesto zauzela su mađarska kul tuma društva »Petefi« iz Horgoša i »Petefi« iz Kupusine,
%
'Na festivalu narodnih igaraipesama u Zrenjaninu učestvovalo je 13 folklornih grupa iz gradova i sela Banata, koje su se takmičile za naziv prvaka. Pored srpskih i rumunskih, na takmičenju su učestvovale i bugarska folklorna grupa iz Jaše Tomića sa bugarskim narodnim igrama i folkloma grupa iz Plandišta sa ma= kedonskim narodnim pesmama.
Za prvaka gradskih grupa proglašena je folklorna grupa »Abrašević« iz Pančeva, koja se istakla uigranošću ansambla. Drugo mesto dele folklorne grupe »Toza Marković« iz Zrenjanina i grupa rumunske nacionalne manjine iz Vršca. Prvo i drugo mesto među seoskim folklornim grupama osvojile su grupa iz sela Kumane i
grupa rumunske nacionalne manjine iz Ečke.
Grupe koje su u ovom fakmičenju zauzele prvo i drugo mesto učestvova=– će zajedno sa najboljim grupama Srema i Bačke na Pokrajinskom festivalu, koji će se 17 ovog meseca održati u Novom Sadu.
hAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAJI
ZBOG PRAZNIKA RADA IDUĆI BROJ NAŠEG LISTA IZLAZI U SREDU 4 MAJA.
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAARAAAAAAAAAAAJ
U rađionici
KNJIŽEVNE NOVINE
OMR
BROJ 1”
| NAPREDNA ŠTAMPA U SRBIJI
U čast Drugog kongresa Komunističke partije Srbije Ured za informacije pri Pretsedništvu vlađe Narodne Republike Srbije izdao je almanah »Napredna štampa u Srbiji« kojim je obuhvaćen duži period, vremenski interval od 1871 do 1949 godine. Na dotmenijvan naćin obeležen je tu u Blavnim linijama put koji je prevalila napredna štampa u Srbiji, počev od »Rađenika« Svetozara Markovića, prvog socijalističkog lista kod Južnih Slovena, pa sve do danas.
Još sa prvim trenucima socijalisti- ·
čkog pokreta u Srbiji, kada sa pojavom Svetozara Markovića, propagirapjem načela »nove nauke«, počinje svitanje socijalističke misli, štampa .kao nosilac i pobornik novih ideja, i pored stalnih progona, zabrana, i svirepe cenzure što je neprestano preteći visila kao Damaklov mač, igrala je važnu ulogu u povezivanju prvih socijalista s masama, pozivajući rarod na borbu protiv Fešpravlja i nazadnjaštva. U toj štampi, koja je do naroda krčila put idejama na osnovu kojih treba izgraditi pravednije društveno uređenje, ogledala se — kako je zapisano u listu »Rad« u broju od 1 januara 1875 — »borba novoga sveta, punog sile i života, sa starim razljuljanim i otrulim svetom, koji svaki čas puca i očekuje samo jednu pojaču oluju, pa da postane ruševina«, »borba ugnjetene radničke klase protiv njenih ugnjetača«, »borba probuđene svesti zadahnute oživljavajućim · dahom nauke, protivu privilegisanih zabluda i tiranije, koja caruje nad umovima vladajućih staleža«. Nikakve pretnje, tftamnovanja ni bolest nisu mogli da spreče jednog Svetozara Markovića da na mesto jednog zabranjenog lista, zajedno sa svojim pristalicama, pokrene drugi, da umesto »Radenika« — koji se pojavlo islog dana kada i prvi srpski prevod »Manifesta komunističke par'ija« -- pokrene »Javnost«, da po iziasku iz po= žarevačkog zatvora, još borbeniji uče= stvuje u pripremanja slieđećegz broja neđeljnog lista »Rađ«, kome je iz zatvora slaoe članke, da sa grupom socijalista u Kragujevcu pokrene još jedan list, »Oslobođenje«, koji će se kao i raniji ubrzo ugasiti,
Sledbenici Svetozara Markovića na= stavili su sa istom borbenošću i hrsabrošću kao i njihov učitelj rad ma štampi koja stoji u «službi narodnih interesa. U listu »Borba«, koji se pojavio 1 januara 1882 godine u Beogradu, na pitanje »kako da se borimo« dat je odgovor: »Borićemo se srestvima otvorenim i junački ćemo pogledati u oči &vakoj opasnosti, koja u isto đoba bude grozila i narođu«. Te reči, štampane u prvom broju lista, zvuče kao zakletva koju šu saradnici lista položili svom narođu na vernošt ali ujedno znače i pretnju reakciji da će sa njom voditi borbu bez uzmaka i štraha.,
Sa jačim omasovljavanjem i čvršćim organizovanjem socijalističkog pokreta devedesetih godina prošlog veka u Srbiji, napredna štampa postala je još snažniji činilac u radničkom pokretu. »Radničke mnovine«, pokrenute aprila 1897 godine, smelo su raskrinkavale cinizam eksploatatora i iznosile težak položaj radništva u Srbiji, Povodom ivandanjskog atentata na kralja Milana »Radničke novine« bile su zabranjene i ponogvo su se pojavile tek 1902 godine pod novim „uredništvom, na čelu sa stolarskim radnikom Radovanom Dragovićem ·i velikoškolcem Dimitrijem Tucovićem, koji su odmah poveli borbu i protiv neprijatelja unutar socijalističkog pokreta i profivu' eksploatatorske buržoazije. Posle osnivačkog kongresa srpske socijaldemokratske partije »Radničke novine« postale su »orgam Srpske demokratske stranke i Glavnog radničkog saveza«, Dimitrije Tucović je sa drugovima vodio borbu za prečišćavanje u partiji, »To unutamje pročišćavanje partije, odnosno borba najzdravijeg u marksizmu vjermog jezgra u Srpskoj socijaldemokratskoj partiji, na čelu s Dimitrijem Tucovićem, protiv raznih oportunističkih, anarhističkih i sporazumaških elemenata, učinila je da je Srpska socijaldemokratska partiia sačuvala svoj klasni karakter i da je uoči rata 1914 godine bila jedina Ssocijalistička partija, poslije socijalđemokratske radničke partije Rusije (boljševika), koja je digla svoj glas protiv rata na taj način što je u parlamenfu glasala protiv ratnih kredita. To je priznao i veliki Lenjin« (Tito:
Politički izveštaj"CR KPJ na Petom
kongresu). U to vreme nicali su i u drugim mestima socijalistički listovi, a od velikog značaja za unošenje socijalističkih ideia u mase srpskog naroda bile su političke brošure | leci, izdavanje celokupnih dela Svetozara Markovića i Dimitrija Tucovića i, na= ročito, prevodi klasika marksizma.
U vremenu od 1919 godine, to jest od Kongresa ujedinjenja svih socijaldemokratskih partija i osnivanja nove partije koja»je dobila naziv Socijalistička radnička partija Jugoslavije
. (komunista), pa sve do 1941 gođine, na
teritoriji koju sada obuhvata NR Srbija izlazio je veliki broj listova Komunističke partije. Kao organ Komunističke partije u njenoj revolucionarnoj borbi, ta štampa je, i pored »Obznane« i teških udaraca režima nasilja i policiskih juriša na Partiju, držala visoko uzdignutu zastavu borbe, koristeći sve mogućnosti za legalno izJaženje ili je pak svoju revolucionarnu . misiju nastavljala prelazeći u nelegalnost. »Radničke novine« počele su ponovo da izlaze odmah posle Prvog svetskog rata i postale su od osnivanja Komunističke partije centralni partiski organ, sve dok posle »Obznane« nisu prešle u ruke desnih socijalista, čime je radničkoj klasi Jugoslavije oduzeta mogućnost da se preko svoje legalne štampe bori za svOia prava, Preko agenata i žanđarma
. režim je sprečavao još u samom za-
četku da se oživi revolucionarna štampa, Još pri pojavi prvog broja, policija je zabranila sindikalni list »Radnički pokret« Pod promenjenim nazivom »Radnički sindikati« od ovog lista izašlo je samo devet brojeva. Zakonom o zaštiti države predviđene su
bile drastične kazne, kazne robijom do 20•godina i smrću, za rad na komunističkoj propagandi. I pored takvih mera novinar Moša Pijade počeo je ujesen 1921 godine sa izdavanjem političkog lista »Slobodna reč« od koga je ukupno izašlo dvadeset, i pet brojeva. List »Organizovani radnik«, kao organ nezavisnih sindikata, izlazio je od novembra 1921 godine i održao se sve do 6 januara 1929, kada je, sa zavođenjem monarhofašističke diktature i zatvaranjem nezavisnih sindikatn, zabranjen. „U drugoj etapi razvitka KPJ, kada je Partija počela, da se prilagođava ilegalnim uslovima rada i kada je osnovana Nezavisna radnička partija Jugoslavije, započeto je i
izdavanje lista »Radnik« koji je posle .
zabrane 1924 godine promenio naziv u »Okovani radnik« ali je izlazio sa.ao kratko vreme, ;
Pod udarcima Vvladajućih režima ugušeno je niz listova među kojima »Naši dani«, »Istina«, »Radnički glas« i »Mladi radnik«, Sa zabranom »Mlade garde« nestalo je legalne partiske
.štampe ali je otpočeo rad na nelegal–nom izdavanju listova. U januaru 1925.
izašao je prvi broj »Komunista«, cenftrolnog: organa Komunističke partije Jugoslavije, koji u borbi Partije, pretstavlja početak rada na ilegalnoj partiskoj. štampi. »Način njegovog štampanja, iako je radionica bila provaljena, ostao je nepoznat i zagonetan policiji, koja nije pronašla mašinu za štampanje, već samo štamparska slova. Međutim, list je bio štampan bez mašine. Otisci stranica sloga su, vrlo preciznim i dosta dugim radom, prenošeni na matrice za umnožavanje. Tako se, u stvari, list vadio na geštetneru, što se nije moglo da utvrdi, jer je u svemu imao izgled štampanog lista.« (»Napredna štampa u Srbiji«, str, 30). Kada je 1934 godine počeo snažniji razvitak Partije, tada se u Beogradu pojavio novi »Komunist«, koji je sve do rata izlazio, kao organ Oblasnog komiteta KPJ za Srbiju.
Sa dolaskom „druga Tita na čelo
Partije 1937 počinje novi i snažniji -
razvitak partiske štampe. Dajući ocenu predratne partiske i ostale napredne štampe, posebno za period od 1937 do 1941 godine, drug Tito je u političkom izveštaju CK KPJ na Petom kongresu rekao: »Kroz čitav taj period Partija ie izdala mnogobrojne letke, proglase, komunikeje, rezolucije i drugu štampu; kroz svu tu štampu dosljedno i uporno se provodila linija Partije za uspostavljanje prijateljskih i diplomatskih odmosa sa Sovjetskim Savezom, a kasnije, kad je pod pritiskom masa vlada Cvetković —-—Maček to morala učiniti, upomo je traženo stvaranje pakta o uza}amnoj pomoći sa SSSR. Neprekidno i neumorno kroz štampu i živom riječju Oodgajala je Partija i svoje članove i narode Jugo-= šslavije u dubokoj vjeri, ljubavi i vjernosti prema Sovjetskom Savezu, kao prema najnaprednijoj zemlji, zemlji socijalizma i nesebičnom zaštitniku ma-– lih naroda. Kroz tu štampu vodila še
upoma borba za demokratska prava
naroda, vodila se upoma .kampanja protiv nenarodnih režima i tražilo se obrazovanje narodne vlade, Kroz tu partisku štampu vodila se neprekidna. borba i raskrinkavali se planovi fašističkih osvajača — Hitlera, Musolinija i drugih. Ukazivalo se na ogromnu opasnost koja prijeti sa te strane narodima Jugoslavije, ali se ukazivalo i na put za lakše odoljevanje toj opasnosti. Tražilo se neprekidno i u štampi i živom riječju, okupljanje svih rodoljubivih snaga u jedan antifašistički narodni front, vodila se u prvom
ređu borba za jeđinstvo radničke kla- i
se.« U teškim uslovima ilegalnosti štampa Komunističke partije Srbije izvršavala je dostojno sve te zadatke. Novembra 1940 izašao je prvi broj lista »Glas radnog naroda« kao organ partije za Srbiju koji je nastavio sa izlaženjem i za vreme rata objavljujući vesti o borbama partizana „protivu okupatora i domaćih izdajica. U Beo-
·gradu je štampan »Proleter«, teoret-
·sko-politički organ CK KPJ. U decembru 1940 pojavljuje se pokrajinski list »Istina« koji je u prvom broju doneo iscrpan materijal sa Šeste pokrajinske konferencije za Vojvodinu. Književnim časopi.ima »Mlada kultura« i »Naša stvarnmost« rukovođdila je Partija. Pod uredništvom Dr, Vojislava Vučkovića i Svetozara Popovića izlazio je legalno list NIN (»Nedeljne informativne novine«), 1938 godine pokrenut je »Student«, organ napredne studentske omladine na Beogradskom
univerzitetu, Zbog čestih zabrana ovaj
list je štampan zatim pod nazivom '
»Naš student« i »Novi student«. Od omladinskih listova izlazili su »Zora«, »Novi srednjoškolac«, »Mlađost« pod rukovodstvom Lole Ribara i drugih. I u unutrašnjosti Srbije, kao i u Vojvodini, izlazilo je više listova kojima je Partija rukovodila., Sem listova i mase letaka objavljeno je i više brošura koje su uglavnom «„psadržavale partiski materijal. Sva ta štampa na kojoj su požrtvovano i sa velikom ljubavlju radili ljudi spremni da žrtvuju i svoje živote služeći radničkoj klasi i čitavom narodu, bila je dragoceno oružje znanja i iskustva u borbi proliv klasnog neprijatelja, Ona je pripremala i vaspitavala kadrove za istorisku ulogu koju je naša Partija odigrala u Oslobodilačkom ratu, revolu« cionisala je svest širokih narodnih masa i razgarala mržnju prema tiraniji.
Rukovodeći oružanom borbom naših naroda, KPJ je posvećivala veliku pa= žnju štampi. „Pored štamparije CK KPJ u Beograđu kojom je kasnije rukovodđdio PK KPJ za Srbiju radilo je još nekoliko štamparija, kao u oslobođenom Gornjem Milanovcu, zatim u oslobođenom Čačku i Užicu, U oslobodenom Užicu štampano je osamnaest brojeva »Borbe« organa KPJ, i »Omladinska borba« koju je uređivao Jurica Ribar i drug Marjanović, dvanaest brojeva »Vesti« Štaba užičkog
. partizanskog odreda i dr.
Posle prve nemačke ofanzive kada se znatan deo partizanskih &naga iz Srbije povukao za Sandžak, štampa, proglasi, vesti itd. verno je slikaia teško stanje naroda u Srbiji ali je ujed= no izražavala borbeni optimizam i ne= salomljivu veru boraca i naroda u pobedu. Kroz čitavo vreme ustanka, upore= do sa radom ilegalne partiske štamparije u Beogradu, radile &su fehnike okružnih i sreskih komiteta Partije i partizanskih odreda koje 6u štampale radio-vesti, prevode »Jstorije SK:P(b)«, članke druga 'Tita, listove i razne brošure, »Glas«, dnevni list, Navodnog fron= ta Srbije počinje svoju istoriju od juna 1942 godine kađa je na sastanku KP u Beogradu doneta odluka o njegovom pokretanju, Prvi broj »Glaše«, štampan na rotatoru, izašao je 30 avgusta 1942 godine u Beogradu. Prvi urednici i saradnici bili &#u drugovi Blagoje Nešković i. Mirko Tomić a njima se kasnije pridružuju i drugovi Moma Marković, Petar Stambolić i Dragi Stameniković. Pišući 1944 godine o neznanim junacima naše štampe, drug Petar Stambolić ocrtao je &ledeČim rečima teškoće ša kojima šu 6e borili naši partiski kadrovi u radu na štampi: »Često su našu štampu u doba okupacije mazivali podzemnom. Ako se to misli na sam tehnički proces štampanja, ona. je to zaista i bila, U obi iskopanoj u zemlji, gde se mi ris vlage meša sa vonjom Oovlažene hartije i olovnog isparenja pri električnoj svetlosti koja je spajala noć i dan u neprekidni tok vremena, rađilo se bez prestanka, U to &obu 1941 godine ušli su ljudi sa istim oduševljenjem sa kojima su njihovi drugovi, beogradski radnici, otišli u partizanske odrede. Sa istim oduševljenjem prihvatili su se oni svog ubojitog oružja, sa istom snagom, sa istim dejstvom: iz štamparije su izlazile brošure, letci, novine, Danonoćno su slagali olovna Slova u redove, u stupce, u strane«,
Drugovi koji su radili na toj čtampi, radili su po cenu smrine opasnošti, ali, zahvaljujući njihovom samopregoru, u marod je unmošena misao i reč druga Tita, uspostavljena je veza između boraca iz vojske i boraca iz po= zadine, kovano je putem +e štampe
bratstvo i jedinstvo naših naroda i.
sprovođena linija naše herojske Partije, snažno oružje naših naroda u borbi za oslobođenje. Rađeći na izdavanju lista »Slobodna Vojvođina«. heroiski su pali drugovi Svetozar Mariović= Toza i Branko Bajić, Sa.istom takvom rešenošću hrabro je palo još niz drugova među kojima i oni koji sm neumorno radili da partiska štampa stigne na određena mesta, mnogoixirojni kuriri, koji su se na sve moguće na= čine dovijali đa pod nosom okupatora i policije prenesu sav taj materijal koji je bio nasušna potreba drugovima u borbi. i Antonije MARINKOVIĆ
· BIBLIOGRAFIJA
Istorijski arhiv Komunističke partije Jugoslavije. Tom I, knjiga 1. »Borba« 1941. Izdaje istorijsko odeljenje Centralnog komiteta Komunističke partije „Jugoslavije. Beograd, 1949. Cirilicom, strana 382.
Maksim Gorki: Dela, Knjiga XVIII (»Moji univerziteti«, »Stražar«, »Koroljenkovo doba«, »O štetnosti filozofije«, »O prvoj ljubavi«). Prevod u redakciji Marka Vidojkovića. Izdanje »Kulture« Beograd, 1949. Ćirilicom, strana 237, cena 38 dinara.
Onore đe Balzak: Filozofske priče. (»Šagrinska koža«, »Eliksir dugog života«, »Nepoznato remekdelo«, »Melmot. pokajnik«). S francuskog preveo dr Dušan Milačić. »Biblioteka svetskih klasika«, izdanje »Kulture«, Beograd——Čcagreb, 1949. CĆČirilicom i latinicom, strana 507, cena 60 dinara.
Bomarše: Seviljski brijač., Komedija u 4 čina. U ličnosti dovitljivog i priosnog Figaroa, junaka „obeju svojih komedija (»Seviljski berberin« i »Ženidba PFigaroa«), slavni francuski komediograf XVIII veka
dao je lik pretstavnika nove klase u pred- ~
večerje francuske buržoaske prevolucije. Preveo Slavko Batušić. »Klasično kazalište«, izđanje Nakladnog zavoda Hrvatske, Zagreb, 1949. Latinicom, strana 153, cena 21 dinara.
Petar Kočić: Izabrane pripovijetke. Pretstavnik hnarqdnooslobodilačih . težnji Uugnjetenih narodnih masa pod Wlašću Austrougarske monarhije, Petar Kočić dao Je u svojim pripovetkama snažnu, realističku sliku života bosanskog „seljaka, patnje i otpor ugnjetačima, buđenje nacionalne i socijalne svesti širokih slojeva naroda. »Prosvjetina biblioteka«, izdanje »Prosvjete«, Zagreb, 1949, Ćirilicom, strana 141, cena 36 dinara.
Bvetozar Čorović: U ćelijama. U svojim pripovetkama Čorović je đao životnu sliku svoje uže đomovine, Hercegovine, u doba raspadanja patrijarhalnog društvenog uređenja, opisujući sve društvene slojeve: se-
Odgovorni arednik: Jovan Popović Beofrad, Pranonska broj ? — Stamparija »Borba«, Beograd, Dečanska 31.
njegove
ljake i begove, gospodu i radnike, trgovce i znatlije, selo i grad. »Prosvjetina biblioteka«, izdanje »Prosvjete« Zagreb, 1940. Ćirilicom strana 157, cena 36 dinara. Mihail Bubjonov: Bela breza. Roman. na> građen Staljinovom „nagradom. Prevela Tankosava Kašiković. »Sovjetska Književnost«, izdanje »Prosvete«, Beograd, 1949. ĆČirilicom, strana 405, cena 85 dinara,
Jaroslav Ivaškijevič: Stara ciglana, Pri·povetka. S poljskog preveo Julije Benešić. »Narodna Kknjižnica«, izdanje Nakladnog zavođa Hrvatske, Zagreb, 1949. Latinicom, strana 77, cena 12 dinaya.
Prvomajska, Masovna pesma. . Muzika Krešimira Baranovića, tekst Jovana Popovića. »Naša pjesma«, izdanje SiMdikalnog izdavačkog štamparškog pređuzeća »Rad>»,-Beograd, 1949. Cena 9,50 dinara.
—t__—K——Ć_ —...t.. i... REDAKCIONI ODBOR: Jovan Popović, Čedomir Minderović,
· Marijan Jurković, Ivan Potrč,
Vjekoslav Kaleb, Isak Samokovjija,
Janko Đonović i Dmitar Mitrev |K < ~
PRETPLATA ZA KNJIŽEVNE NOVINE Za w}šu zemlju na 3 meseca 35 dinara,
„lisi EI.
~
i ist e: ai S
er. ZNA di a JL Zu
_AL_____OA „u diana ia bU ___
na 6 meseci 70 đinara i na gođinu dana ·
140 đinara i Za inostranstvo: na 3 meseca 50 dinara, na 6 meseci 100 đinara i na gođinu dana #00 dinara. Rukopisi so ne vraćaju. Broj čekovnog računa 1—9060378 Poštanski fah 617 aaa JOVA SAŠ CA PBA SV ZOO OI IO O U
A