Књижевне новине

· rope,

BROJ 8

Izložba G.A. Kosa i F. Pavlovca

' Akađemski slikari. Gojmir „Anton Kos i France Pavlovec, ponovo su zajedno, kao već više puta do sada, izložili svoje slike u prostorijama ljubljanske Mođerne galerije, U vezi sa tim kulturnim događajem, potrebno je da posvetimo nešto više pažnje majstorima koji spadaju među najistaknutije pretstavnike savremenog slovenačkog slikarstva. • • • i

Na raskrsnici tri pa čak i četiri kulture tu u Sloveniji, na jugoistoku Evponikla je originalna umetnost čiji problem ne može da se reši običnim pogledom površnog posmatrača. Taj život »na granici« je u toku mno-

· gih vekova stvarao SsvojstvenOB, slo-

venačkog čoveka i sa njim svojstvenu umetnost, Ne možemo da ne primetijmo dominantnu razvojnu liniju koja iz dalekog Srednjeg veka, preko baroka, dopire do naših dana i za koju je karakteristično raspoloženje za slikanje. Slovenački impresionizam, koji se tako bitno razlikuje od francuskog i nemačkog, je do sada njena poglednja i veličanstvena istoriska manifestacija. On je slovenački, kako po gvom osnovnom &tilskom raspoloženju tako i po sadržini. Stoga on utiče, ne bez uzroka, i na rad mlađe slikarske

· generacije i služi joj kao zvezdđa VO-

dilja,

ek se prilikom ulaska u arenu Blovenačke umetnosti, Kos i Pavlovec nisu našli u penušavoj, ali čistoj bujici, nego u vrtlogu mutne reke gde je bio potreban jasan pogled, jaki temperament i čvrsta sila u obličavanju, Na jednoj strani &u bila još u punom svom radnom razmahu trojica velikih impresionista: R. Jakopič, M. Jama i M. Sternen, a na drugoj stra ni su gesla ekspresionističkog pravca gve više uzimala maha. G, A, Kos je odlučno uzeo u ruke kičicu 1919 godine, kada je napustio slikarsku školu profesora Rudolfa Bahera na bečkoj slikarskoj Akademiji. On se rođio 1896 godine u Gorici, kao sin istoričara dr. Franca Kosa i već od dvanaeste godine, želeo je da poštane slikar. Pavlovec se rodio 18087 u radničkoj porodici u Trnovu kod Ilirske Bistrice, a svršio je slikarsku školu profesora Becića na Zagrebačkoj akademiji tek 1928, budući da ga je životni put najpre odveo 6a galiciskog fronta u rusko zarobljeništvo, zatim preko polovine zemljine kugle kao đobrovoljca na solunsko ratište, a posle rata u Žželezničku službu, tek u zrelim godinama otvorena 8u mu vrata do konačnog cilja — slikarstva. Ali iako su životni i umetnički putevi obojice elikara bili različiti, ipak ih je ujedđinila zajednička volja za nezavisnim izrazom u umetnosti, koji traži celog čoveka | vanredno poštenje. Uspeh njihovog zalaganja je tako plodan i

wnačajan, da možemo danas da posta

vimo obojicu majstora kao kamen temeljac novijeg slovenačkog &likarBtva. | i: "

Pred nama su 74 platna G. A. Koša — samo deo njegovog rada od 1921 godine do danas. Kako da počnemo da bismo obuhvatili celo bogato stvaranje od tri decenija, 6likarev razvitak i neprestani uspon ka &ve većoj zrelosti? — Tu je autoportret iz 1928 gođine koji zaključuje prvu fazu Košove umetnosti: umetnikovo lice je smelo, naglo okrenuto preko ramena u gledaoca sa takvim „osmehom na Uušnama kao da hoće đa plane u mlađa lački vrisak, Neobuzđana sila mu sija iz očiju, burni polet »Stum und Drang-a« A punih dvadeset godina kasnije: opet autoportret. Muškarac u Blikarskom mantilu, sa kapom na glavi, sa kičicom u ruci. Ali lice mu je ozbiljno, pogled usmeren pravo, a oči strogo ocenjuju delo koje je stvorila

Li |. | | ni kičica u đesnoj ruci. Ne, to još nije lice koje bi se opet smešilo smeškom gtaračke mudrosti, dobroćudno i sa puno razumevanja kao što je portret starog Rembrandta, To je slika zrelog umetnika na vrhuncu stvaralačke snage umetnika koji ocenjuje sam sebe i svet i obećava još mnoga nova dela. Za momenat je prekinuo da radi u 0noj »stvaralačkoj pauzi« u kojoj mu se nove snage sakupljaju, sređuju i mimo se formiraju u boju i lik... Staloženi, ali zbog toga još dublji psihološki akcenat, koji je karakterističan za ranog Kosa, sazreo je fu do klasične veličine,

Kosovo umetničko sWtvaranje pokazuje u· svom razvoju nepreštani rast, iz godine u godinu, da, od slike do glike, Svaki postignuti wlikarski cilj mu je samo sredstvo za novi umetnički uspon. Portret »Mati« iz 1921 godine pokazuje još bečko secesionističke crte a malo mlađa »Alenka« zasniva We na akademskom davesnom shvatanju pređmeta. Neumorno traže“ nje novog izraza koji teži ka sve odlučnijem potezu kičice, ka sve većoj suverenosti boja i oblika, omogućilo je slikaru da dosta brzo raskine akademske kalupe i zaore u slovenačkoj umetnosti novu, originalnu i duboku brazdu. Smeli, Mkontrastni kolorit i ekspresšivna linija postaju mu, u dvadesetim godinama, glavni mosioci slikarskog izraza, o čemu svedoči njegova slika »Piguralna grupa« koja pretstavlja muškarca i dve žene — a u isto vreme traži što jasniju i voluminozniju telesnost (»Na obali«), koja ne sakriva neke klasicistične crte, i ako Tu samovoljnom koloritu i dinamici još.plaća danak ekspresionističkom vremenu. A. sa slitom »Muškarac sa papigom« Kos je već postigao svoj prvi vrhunac u kome je ispoljio sve odlučujuće komponente svoje umetnosti: odmerena figuralna kompozicija i

njoj podređeni sastav boja, psihološka

preciznost i tehnika koja se sve više &luži paletom, Tu nam se već otkriva Kosov osnovni odnos prema svetu koji se zasniva na objektivizaciji subjektivnosti, Svet ne prima samo očima, ne precizira ga na platnu neposredno, kao rani impresionisti, već ga monu-

Gojmir Anton Kos: »Boj kod Krškog«

mentalno — u prvo vreme još ekspresivno — preformira, čini jednostavnijim, ocenjuje, ponovo sastavlja, građi. Baš ta poslednja konstatacija nam razotkriva da je Kosovo stvara-

' laštvo usidreno manje u srcu a više u intelektu, i da sa kritičnom voljom

strogo dominira celim njegovim stvaralaštvom, Samo tako nam postaje razumljiva velika majštorova snaga u kompoziciji, koja trezveno odlučuje o svakom detalju: o formi, o boji, o njenoj intenzivnosti, pastoznosti itd... Pogleđajmo samo sliku »Dvorište«: motiv je sam po sebi jednostavan, ali ipak smonumentaliziran u geometrič-

nu — fkoro bismo mogli reći kubističnu 6trogošt koloritnih ploha, u koje je uhvačena sunčana svetlost i senka kao i lokalna boja predmeta.

Sledeće razdoblje: sunce i senka, podeljeni u oštroj suprotnosti sa jasnim konturama. Tišina letnjeg dana, napeta do bolesti, kada oko ne prima više meke prelaze boja, već samo dominantne fonove beli zid postane u senci intenzivno plav, šenka šume postane crna... Alko se Kos ikada približio naturalizmu, onda se približio baš u to »plavo doba« sredinom iridesetih godina, kada je - nastao »Most

na Sori« ili zapreminski plastično pro- ,

računana slika »Kuća pod bregom«, U to vreme paleta je skoro potpuno Dpotisnula meku kičicu, Izgleda kao da slikar pokušava da imituje stvaralaštvo same prirode, kao da hoće da joj istrgne tešku tajnu prarođenja stvari. Telurna teža, kao u prestarim menhirima, nalazi se na obalama reke i u planinama na slici »Šmarna Gora sa Savom«, stvorena sa silnom vehemencom, ne štedeći· pastoznu boju, rasipnički, kao što je često | priroda ragipnička kađa u prekomernom bogatstvu sa mukom stvara stenje. Odavđe se skoro nije moglo ići napred. Sada dolazi — ne kao »deux eX machina«, već kao nužna posledica Kosovog kompozitorskog raspoloženja — 1939 god. veličanstvena kreacija iBtoriskih slika koje se nalaze u palati vlađe u Ljubljani: »Ustoličenje na Gosposvetskom polju« i »Boj kod Krš-

(Nastavak na četvrtoj strani)

| PROBLEMI NAŠEG SAVREMENOG · MUZIČKOG STVARALAŠTVA.

\wU neđelju, 12 Ovor meseca, ođržan Je u Beogradu Prvi osnivački kongres Saveza kompozitora ugoslavije, Pored velikog broja članova Udruženja koMnpozitora iz svih republika otvaraniu kongresa prisu-

stvovali su 'i mnogi javni i 'kultumi radni-

ci, Kongres je otvorio i prisutne pozdravio pretsednik Udruženja kompozitora Srbije Milenko Zivković, Posle pozdravnog govora koje su kongresu uputili u ime Ministarstva za nauku i kulturu Vlađe FNRJ,

| pomoćnik ministra Ivo Sarajčić, u ime Sa-

veza književnika Jugoslavije Čeđomir Min> derović i pretsednici udruženja kom) tora svih naših republika, direktor BeoJradaka opere Oskar Danon održao Je reerat koji đonosimo.

Naše muzičko &tvaralaštvo u prošloBti imalo je raznolike razvojne puteve. .

Dok še muzika u Sloveniji i Hrvatskoj razvijala pod feudalnim uslovima i u ranom vremenskom razdoblju ostavila značajne dokumente muzičke kulture, dotle su u Srbiji tek 6a narodnim wustancima i po ošlabođenju ispod turskog jarma počeli da se stva· raju uslovi za kulturno umjetnički žiot, Naša muzika prošla je dug razwojan put od Jakoba Petelina Gallusa, slovenačkog kompozitora XVI vijeka, Ivana Lukačića i Mana Jarnovića, hrvatskih kompozitora XVII vijeka, preko kompozitora , romantičarskog ilirskoga perioda PFerstera, Ipaveca, Vilhara, Lisinskog, Zajca, zatim Komelija Stankovića, Stevana

Mokranjca, Riste Savina, Blagoja Ber-'

se do u naše vrijeme. Cjelokupan naš muzički razvoj daje čvrstu i, logičnu · građevinu i pretstavlja zdrav oslon na>

čšem savremenom muzičkom stvarala= |

· štvu,

Mi kompozitori, muzički naučnici i Kritičari sakupili 6mo se danas prvi put u istoriji naših naroda, da adrži-

·Referat održan na Osnivačkom kongresu tora Jugoslavije S

Oskar DANON

mo kongres i đa na njemu osnujemo 8&Voj 8&tručni savez, Uslovi pod kojima su kompozitori i muzički naučnici ra= dili i stvarali i prilike u kojima &u živili u nedavnoj prošlost nisu dozvolili đa 6e oni organizuju, povežu i da zajedničkim snagama porađe na obo-

gačivanju i unapređenju naše muzič- ·

ke kulture i organizo''anju muzičkoga života, Nacionalno, &ocijalno, politički ili politikantski razjedinjeni, rascjepkani, stručno i umjetnički nejasno opredijeljeni i nagriženi raznovrsnim 8pletkama, političkim i esnafskim intrigama, kompozitori su u većini 6&lučajeva bježali u uski i zatvoreni krug nazovi prijatelja i padali u bohemstvo, 5 jedne strane, dok su drugi mali po broju, politički opredijeljeni, ideološki izgrađeni i vezani uz napredni radnički pokret usmjerili svoju djelafnost u tri pravca, Prvi — u organizacionom pogledu: oni &u rađili na okupljanju progresivnih snaga oko radničkih društava i organizacija, rukovodili pjevačkim i recitatorskim horovima, uvježbavali orkestre i sarađivali u pozorišnim diletantskim grupama, Drugi —u stvaralačkom pogledu: oni su kompo-

novali borbene pjesme, aranžirali i

prevodili radničke i revolucionarne pjesme i marševe Velike oktobarske socijalističke revolucije, španskoga građanskoga rata i 6avremenih pjesama radničkoga pokreta Evrope i pored ovoga radili na stvaranju

muzičkih oblika. Treći — u iđeološkom

pogledu: ovaj mali broj progresivnih ·

muzičkih stvaralaca, vrlo značajan po sposobnosti, talentu i upornosti u borbi za pobjedu naprednih iđeja i nauč-

· nih pogleđa na kulturu, umjetnost 1

· život uopšte, osjetio 6e, možđa najsna> žnije u neprekidnim „polemikama sa

građanskim tada jedino priznatim mu– zičkim atoritetima. Oni su, radi toga na sebe navukli mnogobrojne idecloške neprijatelje i bili u rađu ometani i progfanjani, često puta policijski saslušavani i zatvarani. Na ovom vrlo značajnom poslu za razvijanje naučnih pogleda u oblasti muzičkog živata i kulture najsnažnije su se osjetili Vojislav Vučković u Beogradu i Pavao Markovac u Zagrebu. Oko njih, i pod njihovim uticajem rađio je i razvijao &e veći broj mlađih umjetnika koji je prenosio i u druga mjesta nova &hvatanja i postignute oblike za propagiranje naprednog revolucionarnog po-

kreta u oblasti kulture, U naprednim-

časopisimay »Naša stvarnost«, »Umjetnost i kritika«, »Izraz«, »Nedjeljnim informativnim novinama«, u književnim i stručnim „revijama .»Život i rad«,

»Muzički glasnik«, »Zvuk«, »Muzička'

revija«, i drugdje pojavljuje se čitav niz članaka, rasprava i eseja koji su, za našu, tađa vrlo zaostalu sredinu značila mnogo, U ovim napisima, bilo je, doduše, još dosta grešaka, šemat'Bkog tumačenja pojedinih pojava, o8talaka idealizma kao i vulgarnog sociologiziranja, ali, pored svega, iz njih je zračilo nešto novo, mladalačko, borbeno, beskompromišno prema svemu što je vuklo unazad, što je bilo reajkcionarno i trulo.

Prema tome, svaka ozbiljnija međusobna saradnja muzičkih stvaralaca i Waradnja kompozitora sa muzičkim naučnicima * kritičarima bila je neostvarljiva i svaka pomisao na neku jedinstvenu * zajedničku organizaciju bila bi u samom začetku ugušena. Uspjevalo je sakupiti muzičke stvaraoce — i to ne sve — jedino oko » UUMB«,

· gdje se radilo o stopama autorskih

tantijema. U muzičkom svijetu nije

vladao duh drugarsške saradnje, kole

gijalne kritike i radosti u uspjesima

· KRJIŽEVNENOVINE ~

- neki su prigrabili

O SLOVENAČKOJ POEZ

U kratkom referatu imam zađatak da ocrtam situaciju i problematiku slovenačke poezije pusle oslobođenja. To znači u periodu socijalističke izgradnje i kulturnog pu=dizanja sela, tvornica i gradova. Najpre moram da gasvim kratko ocrtam situaci/u u godini 1940, Tada se u slovenačkoj književnosti nesumnjivo osećala jaka tendencija ka realizmu, koju je sredinom tridesetih godina „izražavala s jedne strane grupa Bože Vodušek i Miran Jarc, a = druge strane Mile Klopčič i Tone Setliškar. Tim pesnicima pridru-

žlo se i pesnik Igo Gruden. Neki pe- ·

snici te dobe pošli su putem formalizma i tako došli u ćor-sokak iz kojeg nije bilo nikakvog izlaza, Ispod farme

Diskusija a omladinskom

čas0fHiSu DOSRB

i Hergeggvina „fora“

Na Inicijativu ređakcije omladinskog književnog časopisa NR BiH »Zora«, nedav-

„no je u Sarajevu, u Klubu kulturnih rad-

nika, vođena diskusija o tom časopisu koji je, sa 195 godinom, ušao u treću godinu

Nažalost, predviđeni kritički referat o dogad objavljenim brojevima »Zore« nije održan, a učesnici diskusije obimni objavljeni materijal »Zorek nisu proučili. Tu slabost diskusije, potencirala je još jedna činjenica: diskusiji je prisustvovalo malo Sbtarljih književnika. Iz tih razloga, ma da je diskusija bila veoma zanimljiva i tekla živo, ma da je redakciji »Zore« i mlađim piscima pružila mnogo Korisnih sugestija i nametnula izvjesne pozitivne zaključke, mimoiđen je jJeđan od bitnih zadataka diskusije: nije izvršena MKritička analiza i ocJena pripovjeđaka, pjesama, književnih reportaža, članaka i književnih prikaza koje Bu mlaHi pisci iz Bosne i Hercegovine Objavili u toku protekle dvije godine dana. Prema tome, očekivanja mlađih pisaca da o svom pojedinačnom konkretnom Književnom. stvaranju čuju ocjene i mišljemja, nisu se ispunila, a upravo bi takva ocjena bila od velikog značaja za pravilno usmjeravanje njihovog literarnog rada, i razvit-

Kroz ove dve godine đaha mlađi pisci u »Zorl« objavili su bogat literarni materijal: 50 proznih radova — pripovjedaka, odlomaka iz romana | drama, književnih reportaža, 159 pjesama, 126 raznih književnih i pozorišnih prikaza i osvrta, zatim velik broj raznih bilježaka, .

Kratke, sažete i dokumentovane izveštaJe o radu redakcije »Zore« o problemima redigovanja, o neđostacima i greškama u rađu, podnijeli su uredmici »Zore« Ahmed Hromadžić i Vladimir Čerkez. Urednici i diskutanti, ukazali su na neđostatke, koji 56, globalno govoreći, ogledaju na objavljenim radovima u »Zori« govorili su o nedovoljnoj povezanosti sa mlađim «piscima iz umaitrašnjosti naše Republike i sa mladim piscima iz drugih republičkih centara. 'Konstatovano je da je prevlađavala tematika iz narodmooslobodđilačke borbe, bez dovoljno umjetničke razrade; nedovoljno su tretirani problemi socijalističke izgradmje naše »>emlje; likovi novih ljuđi nisu izdiferenoirani u prozi o soclijalističkom preobražaju mnmašeg sela i o radničkim kolektivima, očigledno. se može zapaziti nepoznavanje naše savremene socljalističke stvarnosti; izrazito je }lio nemaran odnos većine mlađih pisaca prema jeziku i stilu; redakcija »Zore« nije posvetila dužnu pažnju našem likovnom stvaranju i bpilanjima naše opšte „Kkulturme probiematike; mladi pisci nisu 6a đovoljno upornosti nastojali da koordiniraju svoje djelovanje sa

Udruženjem književnika Bosne i Hercego-"

·Vvine, - : " Tiskutanti, stariji književnici, publicisti

1 kulturni radnici, utvrdili su da se »Zora« počinje da razvija u dobar omladinski ča&opis, đa su We u časopisu javili izvjesni mesumnjivo daroviti mlađi pisci, đa oma mašim majmlađim pjesnicima smjelo stvara mogućnosti za njihov razvitak i ulazak u literaturu.

Mladim pjesnicima i redđaktorima »Zore« treba odati jedno priznanje: oni su u ovoj diskusiji govorili veoma iskreno i samolcritički oc sebi i objektivno-kritički o drugima, i time znatno doprinijeli da se izvjesna pitanja tretiraju ozbiljno i sa po*trebnom oštrinom. Neki mladi pisci su se žalili na dvije stvari: što su neke njihove pogreške u pisanju, nastale od mladđalačke težnje za novijim, smjelijim traženjima u izražavanju stvarnosti, preoštro osuđeme u omladinskoj štampi, tako da 6u ih te Kkritike zbunile i obeshrabrile; zatim — što 8u, osim malih izuzetaka, stariji pisci, članovi. Udruženja književnika Bosne i Hercegovine, prema kniiževnom stvaranju mladih piBaca i prema časopisu »Zora« ispoljavali izvjesnu ravnodušnost.

U ovoj diskusiji učestvovali su: Isak Samokovlija, Mehmed Selimović, uwlihajlo DeTibašić, Dr. Jovo Vuković, Muhmeđ Bubić, Braco Kosovac, Neđa Mirceg, Risto Trifko= Rađivoje Papić, Vladimir

BR.

vić, Ahmeđ MHromadžić, Evgenije Verber, Derviš Sušić, Čerkez,

pojeđinih stvaralaca kojih je bilo i vrlo značajnih.

Dolaskom okupatora u našu zemlju, izvršila se diferencijacija u redovima muzičara. Jedni su zapali u logore, drugi su prišli liniji pasivnosti, Dpovukli su se iz, javnoga života, izbegavajući saradnju sa okupatorom i njegovim slugama, domaćim iadđajnicima, visoke paložaje i dikiirali muzičkim životom, a ostali prihvatili otvorenu borbu protiv okupatora i njegovih plaćenika svih boja i stupili. u redove Narodnooslobodilačke vojske i narodnoosloboidlačkog pokreta na okupiranom teritoriju. Na dvaj način izvršena je diferencijacija ljudi, njihavos &hvatanja života i hjinovog pogleda na budućnost. Ova diferencijacija doprinijela je i raščišćavanju nazora na ulogu umjetnika u društvu, na zadatak umjetnosti u cjelini a muzike: napose,

Pod udarcima fašističke neđićevs&ke policije pao je Vojislav Vučković a kao prva žrtva ustaških krvnika pao je Pavao Markovac, Veliki broj muzičara podlegao. je mučenju u ustaškim i fašističkim koncentracionim ]ogorima a u borbi poginuo je veći broj naprednih muzičara naših narođa.

· Poslije oslobođenja naše zemlje os8novana &u &tručna udruženja kompozitora u našim republikama, ili udruženja muzičara — u republikama gdje nisu postojali uslovi za osnivanje organizacije uže specijalnosti. Ova udruženja su okupila.i povezala 8ve naše muzičke stvaraoce i muzičke naučnike, Jedan od osnovnih problema ko-

jima su prišli naši kompozitori bio je

problem našeg 6avremenog stvaralaštva, problem našeg stvaranja U novom društvu iz perspektive nove stvarnosti, Mi, kompozitori, nismo mogli biti indiferentni prema svim kori-

| jenitim promjenama što su &e dogodile

u našoj zemlji, mi nismo mogli biti ravnodušni prema potrebama Za novim stvaranjem, pred činjenicom da

je u našoj narodnoj državi slomljena tiranija osvajača i izdajnika, i da su

umjelnici: đobili konačnu i potpunu slobodu

umjetničkog dtvaranja. —

|_MATERIJALI O RADU KONGRESA KNJIŽEVNIKA ~

Jože KASTELIC

soneta krilo se siromaštvo iđejnog sadržaja. i

Posle oslobođenja nimnogi pesnici izdalji su zbirke, kao na primer Župančič, Gruden, Glaser, Miller, Seliškar, Tone Vodnik, Srna Buser, Patur, Bar,

-P'rance Kosinač, Minatti, Levece, Krakar, Pilipič., Vida Brest. A neki koji bi nesumnjivo zaslužili đa njihov rad dođe do izražaja i u zbirkama, ostali su zasad u revialnoj štampi, To su Golia, Pran Albreht, Lili Novy, Vodušek, Udovič, Vipotnik, Ada Škerlj.

Svima na čelu stoji Oton Župančič, koji je u svojoj poeziji dao sintezu svoje vlastite individualne melodije sa partizanskom lirikom. Igo Gruden je, istina, katkada deklamatorski, njegova forma je oskudna u ritmu, strogo je realistima i na više mesta traži jednostavno rešenje tehničkih zadataka, ali to Je poet dubokih čovečamskih kvaliteta, koji može u mladoj slovenačkoj wpoeziji da igra izvesnu ulogu, ·

Pesnik za sebe je Tone Vodnik. To je poet svoje wrste, koji je slovenačkoj lirici osvojio novu tematiku, Recimo, molive iz starog Egipta i Melade kao #imbole. Njegova forma je duboko izrađena i vrlo bogata na metaforici. Ali ja sam ubeđen da relki vazduh metafizike u poeziji trajno ne može čoveku biti drag. To je pesnik kome se možemo diviti, a koga 1:6 možemo imitirati.

Mlađa grupa &lovenačkih „pesnika: Fatur, Udovič, Vipotnik i čovečamski ma da poetski nesređeni Jože Breje. Ona teži đa u svojoj poeziji realizira sintezu 8vog vlastitog jnđividua:mog problema sa kolektivnim problemima današnjice i da na taj način stvori igtir ski mođernu poeziju. Samo meta= forika i velika baroknost njihove farme katkad zamrsi njegov neposredni đoživljaj.

Prelazim na najmlađu generaciju. Ovđe je nesumnjivo najveći uspeh tematika koja se u slovenačkoj poeziji dosađa nije nikada pojavljivala, ili bar ne u tolikoj meri. To su motivi ]ogora, rata, narodnooslobodilačke borbe,

socijalističke 1zgrađnje, Autoputa, fabrika i vako dalje, Ovi motivi su Sslovemačkoj poeziji dali izvesnu žčirinu,

Još majka moja prebitu ruku u njedra krije i sašsušena desnica ne grli više sina, Ja pamtim: nekad je tješila zbjegom, krvavim tragom preko planina,

si krijepila starce,

Ja pamtim, majko, kako

tješila Žene, bodrila djevojke, bh 8asušenom"' rukom 'milovala, '”(mrsila zlataste dječije uvojke,

Plotuni, plotuni,

čijim su prsima parali, ocvali rumenim gvozđovima krvi?

O rude zornjače, zore, \ što jutra izatkaste

da krvlju progovore?

Čije su gole ruke,

hvatale 2... usijane cijevi, gruđima zatvarali · okna i ždrijela smrti :

i prkosili, majko, “ prkosili mrtvi? /

Zar umirali nijesmo,

kratili muke svoje,

pod sobom grčili bombu,

kidali sebi meso, lomili rebra vita a usnama nam lebdio otmijeh pošljednji pozdrav,

pozdrav za Tita!

IKompozitori su većinom pravilno uočili da njihovo &tvaralaštvo treba da' buđe upućeno milionima naših radnih ljudi, da ih nadahnjuje u radu i da ih vođi novim pobjedama. Ne samo to, kompozitori &u. pravilno &8hvatili da oni treba da govore o našim ljudima, njihovoj borbi za bolju sutrašnjicu, da govore i ljudima van naših granica, i da je za to potrebno dati sve snage da se umjetnički snažno, poletno, 6tvore djela puna ljubavi, etrasti. fantazije i nađabnuća, Iznositi istinu a našim ljudima, o našem životu, znači govoriti o svemu što nas okružuje, To je zadatak što nam ga je nametmulo naše veliko doba i naša nova stvarnost.

Poslije pobjedonosnog završetka naše borbe i Narodne revolucije, poslije izvršene reorganizacije života, interes i potreba najširih narodnih masa za kulturu i umjetnost postaje iz dana u dan sve veća, Želja naroda da 86 por diže politički i kulturno zapaža 8&e gotavo svakodnevno, Sve priredbe su prepune i sve sale premalene, Na pret-

·. stavama naših pozorišta, opere i dra· me, na koncertima, solističkim, kamernim i simfonijskim, na priredbama kulturno-umjetničkih organizacija nailazimo na novu publiku-radni narod. Nije porastao 6amo broj gledalaca i alušalaca, poraštao je i broj aktivista Ya mnogobrojnim sindikalnim umjetničkim društvima, u kulturnim društvima na 8selu —.u rađnim zadrugama u kulturnim organizacijama naše. radničke i školske omladine, i brojni razvoj muzičkih škola i vašpitanika porastao je daleko preko polovine od predratnoga broja, Porast horova, orkestara, umjetničkih grupa, nalnih i amaterskih pozorišta i interes svih &lojeva naših narađa za muziku traži nova djela, djela koja će ispuniti arca naših ljudi rađošću i oduševljenjem i potsticati ih na nove podvige 'u izgradnji socijalizma,

Pred nama, kompozitorima nove Jugoslavije, danas stoje ogromne mogućnosti, međutim, naša muzika još nije stala u ćjelini na novi put. Naše

savremeno muzičko &tvaralaštvo još

uvijek nije definitivno obračunalo sa

_ JA TE PITAM...

kao što au stvaraoci prošlosli ı

profesio-

koja je dosada bila mahje real ZOV na, Različiti pesnici si ove motive ne različiti način | obradili. Ali ima tu. izvesnih atvari na koje je vreme sada upozorim, Prvo, forma ove poe= zije u mnogim slučajevima je dost n oskudna. Zaista, modernoj temi sacija=. lističke izgradnjč mnnyo je {eže. adekvatan izraz n-go li temama.

17}

kojima su pesnici već đugo radili, re- Oi cimo prirođe, ljubavi itd. Ali je ipak

ova forma često puta dosta primitivna..·

Drugo, i pored forme mislim da i.

ma nije sasvim socijalistička u smislu –

jedne definitivne realizacije. To su pre · svega teme svakidašnje alcttuelnosti, svakidašnja,problematika života u ne=stvarnosti, a manje 6u to realizacija iđejnih i čovečanskih kon=

posrednoj

flikata i problema, koji se u socijalis

&tičkoj izgradnji nameću pesniku i čtavom kolektivu, Ovi pesnici idu u —

mnogim slučajevima po liniji najma=

njeg otpora, umesto da iraže težinu i i

dubinu stvari. Drugi pesnici, recimo Ada Škerlj, koja polazi u dubinu čo-

vekove unutrašnjosti, greše u tome”

što ovam osećaju pronalaze enmo sen= timent, a ne pronalaze trariku tog stanja, Ako sam gore kazao da je poe=

* zija Otona Župančiča stvaralačka sin-

tcza između lične ıaelođijn u aetvarnom Bmislu i partizanske pesme, onđa bi Ja tu sintezu postavio kao cilj kome mora težiti slovenačka mlada poezija.

'Mislim da tu ima ižvesnih zadataka.

Prvo, pesnici moraju, nesumnjivo, mnogo raditi na istotiskom približavanju umetničkih fenomena i stvamuosti. Drugo, l.r,tika mora više konstruktivno 1 sa više pažnje radi? sa pesnicima. Treće, slovenačka poezija mora tražiti kontakt s ostalom poezijom jugoslovanujitih naroda, i četvrto, slovennačka poezija mora i u naimlađim redovima više tražiti uzore u prevodđima, koji će biti odlična čkola zaista pesničke forme, e u mnogim 6lučajevima i pesničke realizacije — „IILeme,

Čija je Sutjeska, Kupres, Prozor i Skela na Drini, čija je noga gazila Izman ranjava, premrzla, bosa —

kad je iz grudi šibao vrutak krvi,. od &tudi modrele rane,

i čekali &mo,

nepokoreni dočekali

da jednom i nama svane?

U čijoj ruci đanas

baklja svjetlije zori,

i mladost mlađošću

kroz prkos jutrima govori?

a čijem đianu danas jevi su tvrđi, 6a čijeg čela znoj potokom lije i vrca, E đušu i tijela artija ponosa utka više, u čija 6&rca? |

Još 6e sjećam tebe, starice iz krža, tih &sijedih vlasi pođ maramom crn tesušene ruke čto je milovala

i dva oka tvoja, neugasla, plava.

Ja te pitam, majko, a ti slutnjom ajeniš i 6novima pratiš, snovima i javom zavjeta se sjetim često, moja majka: ne klecajte, djeco, ne klonite glavom!

Dušan OETKOVIĆ

ostacima takozvanog modernizma, dekađencije, Ba eksperimentatorstvom,

konstruktivizmom i tome slično, Ovog

naslijeđa prošlosti oslobađa 6e teško,

. ju 3

dugim i upornim stvaralačkim radom,

u stvarelačkom procesu pod stalnom · kontrolom kritike i eamokritike., U„mjetnici se, dođuše svjesni svojih ranijih gabluda, kritički odnose prema – onome što su napisali u prošlosti, tra-

ra Na “ je a

že novi put, nova izražajna &redstva,

oslobađaju se modernističkih formula, · prolaze kroz proces preobražavanja

koji je još uvijek u toku, acta: Analizirajući ono što je kod nas na

polju muzičkog atvaralaštva od oslo bođenja do danas stvoreno, mi mo

žemo da konstatujemo da je kampo-

·novan priličan broj djela, da su kom-= ·

pozitori radili na ostvarivanju gotovo 6vih oblika „muzičke umjetnosti,

složene farme opere, baleta i simfo- ı nijs, do masovne pjesme | obrada na- |

rodnih pjesama, U pojedinim oblici ma stvorena su djela ne male vrijed' nosti. Ali ea postignutim rezultatom ipak ne možemo i ne smijemo biti ·

POMOR zađovoljni. Još sva djela ne nose odlike idejne produbljenosti

profesionalnog majstorstva, NOO : pozitori nisu uspjeli dr u savrše!

'da daju ideje, misli : osiećanja

9 manjkanja idejnosti 1 od. esadržajnog konstruktivizma, Radi”

toga na svim našim diskusionim &a-

stancima moramo neprestano podvla-

čiti potrebu majstorškog paja, Za dje-

dejnog i tehničkog u umjetničkom

lu. Pitanje idejnog i tehničkog je Bi-

tanje koje je nerazdvojno, Postavljati

zahtjev da naše stvaralaštvo bude i- : dejno znači u isto vrijeme đa ono m

ra biti i tehnički majstorsko. Mika stvaraoca mora da

kve tematike provuče primitivizam tehničko nesnalaženje. U ovim zahtjevima moramo biti beskompromisni i prema sebi i prema drugmn,

(Kraj u idućem broju)

formi ostvare ideje i slike naše epahe umjeli.

; ja svoga * vremena, Neka djela još uvijek trpeod ; \ bhlaBap :

bude iznešena u najsavršenijem oblikvo i mi ne može» mo dopustiti da se na račun bilo ka- ~

|”.

re fa

+ 7 VW

10 ĆU Xa ”. |-SN ;