Књижевне новине
LIRIKA U TPDTEV/OJDUJ
STIVN SPENDER
Stivn Spenđer (Stephen Spender, rođen 28. veljače 1908, u Lon donu) spađa među najznačajnije suvremene engleske pjesnike. Započeo je u književnosti u burnim triđesetim gođinama, zajedno s V. H. Odnom( W. H. Auden), Sesil Dej Luisom (Cecil Day Lewisi Luisom MekNisom (Louis MacNeice). Taj svoj nastup, generacije engleskih pjesnika, ođmah poslije T. S, Eliota, sam Spender tumači u svojoj knjizi „The Creative ĐBlement“: „Svjesno su nastojali da budu moderni, birajući za svoje pjesme slike iz oblasti tehničke civilizacije... Njihova poezija isticala je zajednicu, i Obu+ zeta osjećajem opće, zajedničke bolesti, tražila je lijek u psiho» logiji i lijevoj politici“. Nakon što su se pojavile njegove pjesme, eseji i proze, kritika je odmah upozorila na jedan izuzetan talemat, koji je značio izvjesno osvježenje ža englesku poeziju. Ne treba precjenjivati ulogu pjesnika Odenove škole, ali treba ipak istaći da njima pripada ne mala zasluga đa se poezija ponovno počela čitati, a specijalno zato što je ta poezija govorila ljudima o vitalnim i aktuelnim problemima vremena kojem su pripadali. Spender, kao i Odn odlazi u Španjolsku i jedna njegova knjiga nosi karakterističan naslov „Pjesme za Španjolsku“, To je samo jedan podatak O angažiranosti pjesnika triđesetih gođina, o njihovim aspektima na Književnost, o njihovu shvaćanju uloge pjesnika u društvu i napokon o njihovu poimanju odnosa književnosti i društva. Stiven Spender izdao je dosađ nekoliko Knjiga poezije, eseja i umjetničke proze: „Poezija“ (1928), „Dvađeset pjesama“ (1930), „Pjesme za Španjolsku“ (1039), „Ruševine i vizlje“ (1942), „Pjesme posvećene“ (104%, „Sabrane pjesme“ (i9%), „Izabrane pjesme“ (1964), „Stvaralački element“ (eseji i stuđije, 1934), „Kasno sunce” (roman, 1940) itd. Tokom godine izaći če u izdanju zagrebačke „Mladosti“ dyvojezično lizđanje njegovih pjesama u prijevođu Tomislava Sabljaka.
PORT BOU
2 DIJETE što mazu drži K Tiukarna ščepamu, al me dotiču, se Yuke A sklupčana životinja ma TUDU oreba, 7 slobodu, tako beskrajnu, u, životinjskom zraku, 'Pako zemlja—i—-KAstijena, meso ruku ove male luke Grle, al me zatvaraju more Koje, kroz jedam, otvor odlijeva, se W% OCeGa?T, Gdje delfini plivaju i brođovi drhte. | Na, blistavom, zimskom, sunčevu, sjaju, sjedim, na ogradi Mosta; moje prekrižene ruke počivaju, ma novinama I moj mozak je prazan kao kamen koji svjetluca, Dok tragam, za likom jednim, (Gore opisanim) i riječima (gore napisanim) Što pripadaju djetinjastim rTtovima, Port Boua. | Teretnjak se zaustavlja pored, mene uz škripu kočmica, I dižem, pogled, na tuzbuđena pognuta lHca r Vojnik& koji bulje na moje (francuske) novine. 'Što pišu o mašoj borbi, oi preko granice? „.. Pružam mobine, al čitat ih we mogu, w Oni žude za razgovorom, i cigaretama. Pra : U njihovim, poput zaštava, Remirnim, licima, Yat je mašao mir. Izgladnjela usta . Zarđalih karabinki naslanjaju se o njihova, koljema, Nalik naslanjanju, rđom, prekritih, nježnih, trski. Uvijen u čohu — poput bakice ovite šalom, Muca»vi mitraljez se odmara. e Oni viču — otpozdravljaju dok teretnjak poskakuje naprijed Gore po velikom brdu, iznad, ta. Stayvac prolazi, usta mu, bale, S tri zarđala zuba, myvmlja on: „Bum-bum-bum?. Za njim djeca trče; i, nešto spoyvije, žeme; Držeć svoje halje, vuku se horizontom. Zbog vatrenih, vježbi, pust je sad, Port Bou. Ostajem, sam, ma ogradi tačno wa, sredini Povrh rijeke koja olukom protiče, ko u starca, slina. Tačno na sredini, samotam ko svjetlo na. skretnici. Ništa se me kreće prema pozađini kuća što su, kulise , Osim, meleza, koji jure. Sad, puenjava počinje Unakrst usta luke, od rta do Yta, Bijele pruge pjene što trga ih, oloDo Do. mo?TM. Jeka širi devetorepi bič Koji mlati bokove obližnjih, byđa. Moje prekrižene Yruke počivaju ma 'novinamg, Moj mozak je papir što sito je prašini i riječima, Uovjeravam, se da pucnjava je samo vježba “Al uplašen sam strašljiocima. Mitraljez' prošiva Moja crijeva s jednom, iglom, amo-tamo; Samostan, zgrčem, bijeli paf iz karabinki Provlače strah s bijelim, mitima amo-tamo kroz moje tijelo.
Preveo Tomislap SABLJAK
čin obuhvatio i izrazio te njihove
skitničke i uznemirene sudbine. Roman je, čitamo dalje, „neujed-
načen“ u postupku. „Nedostaje mu
PIŠU: ALEKSANDAR A. MILJKOVIĆ, POPOVIĆ, ŠANDOR ČIRKOVIĆ I TVRTKO KULENOVIĆ
ea ora ii ee PRAXIS
eee ora aziz aaa ea air ara iii e e)
Obilje raznovrsnog” materijala
PRE izvesnog „Vremena izasao je iz suampe broj 4/5 „Praksis“-a koji izdaje Hrvatsko filozoisko društvo u Zagrebu, Za razliku od časopisa Srpskog žizolskog urustva, „Fraksis“ je u nasim čitalačkim | krugovima već stekao reputaciju avomesečnika ciji se saradnici ne organičavanju na SUrOgo filozofsko-et.čku probiemauku niti aa to da pitanja obrađuju „skljućivo na stručno»filozoiiki način,
To, uostalom, najbolje po-
:;vrđuje baš ovaj dvobroj serilom ćlanaka koji izlaze pod zajedničkim naslovom „Jugoilovenska kultura“, u kojoj su objavljeni prilozi o raznim, sulturnim „probiemima kod nas — od članka Dobrice Ćosića „Zajedničko i drugačije ili o aktuelnostima naše savtemene kulture“, pa preko članaka „Kultura i tržište“ Milana Mirića, „O krizi kritike i njenoga značenja u kulturi“ Vjerana Zupe, Muzika danas i sutra“ Mila Cipre, „Umjetnost i angažiranost u tehničkoj civilizaciji“ Edu~> arda Kalea i drugih do član. ka Joza Laušića „Naša izdavačka djelatnost“, Ali i ostali članci i studije objavljeni u ovoj i ranijim sveskama ovog časopisa potvrđuju ovu orijentaciju redakcije na šire zahvatanje društvene problematike. Na primer, dosta pro stora u ovom broju posvećeno je birokratiji i uvek aktuelnom „problemu (članci Veljka Cvjetičanina, Mihaila Markovića, Dragoljuba Mićunovića, Stanka Bošnjaka, „Josipa „Marinkovića, Ivana „Kuvačića, Predraga Vranickog i Ljubomira Tadića). Bez želje da damo prvenstvo ma kom od navedenih napisa, po svojoj aktuelnosti i značaju koji može imati za jeđan širi krug čitalaca, od najvećeg interesa će ipak biti već pomenuti prilog: Dobrice Ćosića, Zao, ćemo ovde navesti fekoliko pitanja koja se u ıjemu+brađuju. Pored toga što se u OVO, članku želelo da odgovori na neka opšta pitanja, kao što su, na. primer, šta je to jugoslovenska kultura, šta je socijalističko u kulturi, šta je: opšte, zajedničko, novo nacionalnim kulturama naše zajednice i sveta danas, i druga, posebno se raspravlja još i o nekim | pitanjima koja su isto Toliko diskutabilna Koliko i aktuelna. · Tako je, na primer, iedno od. njih „ima li doista stvame Koristi, javno.i privatno kritikovati našu, svoju društvenu koncepciju Kulture, kultumu politiku, kultumnmu nmepolitiku u uslovima opšte tvrđokomosti duha, isključivosti, konformizma na svim stranama i neđovoljinih napora za Sporazumevanjima i koncemtracijom snaga 1 znanja ove generacije“, ili, drugo, „da li je uvek umesno i opravdano u uslovima teške borbe za najelementarnije živoino-civilizatorške uslove, za nasušne potrebe savreme-
nog i, pri zahvaćene
socijalizma .
konkretnim.
ALEKSANDAT.
nog čoveka, za stvaranje i obezbeđivanje neophodnih ob jektivnih pretpostavki: i materijalnih temelja socijalizma, toliko uporno insistirati na materijalno-društvenim problemima umetnosti i Ccelokupne kulture i ispoljavati revolucionarnu i intelektualau srdžbu prema savremenicima koji drže kulturu U celini na sporednim žkolosecima opštedruštvenih preokupacija i investiranja“ itd. Na ova i druga „značajna pitanja Dobrica Ćosić pokušava da odgovori sa smeloštu kojom se uvek odlikovao u raspravljanju majosetljivijih i mnajaktuelnijih pitanja
današnjice. A. A. M.
wwwzz=G=G__CZAIA_AIA_|_AČA||–_A_ZA._Az_W•–A_ Ae
WORT IN DER ZEIT pezNAII„_AA„_LJAF„_JFL„IJLČA–CČA.•„IA_JAJAAW•A_IA_|A_AJALAIAAAALAAAC
Čokor ili mladalaštvo kao fatum
DVOBROJ za avgust-septembar ovog austrijskog literarnog časopisa posvećen je delom i „ogsamđesetogodišnjici Pranca Teodora Čokora, autora „Božjeg generala“, „Jadvige“, „Sataninog kovčega“ i „Cara između dva vremena“, tog upravo objavljenog „dram skog diptihona 5 prologom i epilogom“. Sam Čokor' svoj uvodni napis pod naslovom „Austrijski amalgam“ počinje ovim „rečima: Nacionalizam pravog Austrijanca je nadnacionalan. Svoje zemljake on mnogo ne ceni —:- ali o svojoj zemlji me da nikome da loše govori. A evoju misao o tom austrijskom amalgamu on završava ovako: Naš današnji zadatak leži u tome da, posle jedne ere neizmerljivih razaranja svesno unapređujemo taj od fih razaranja nezahvaćeni austrijski amalgam, čiji elementisu:humanitet i tolerancija. Jer, mi ne treba tako mnogo da se brinemo o jučerašnjoj Austriji, mego više o sutrašnjoj. Preko održavanja i'čuvanja Austrije mora se dospeti do prijateljske duhovne otvorenosti jednog nadnacionalnog aeropaga. Bilo da se u našem susedstvu govo?i o naciji ili zaz jednici marođa;' bilo da še u
ime takVoginartoda govori pram=="
vo ili — kao između 19933. i 1945. — 'Kkrivo: kod mas se misli na isto, ako je reš o sedam miliona ljudi naše zemlje, mi to samo drukčije nazivamo; kod nas seto zove: austrijski čovek!
U članku „Čokor ili mlađalaštvo kao fatum“ Đerđ Šebešćen „(Gyorgy „Sebetyćn) kaže da je Čokor celog svog života bio, kako se čini, neliterarni pisac. On je stalno bio čovek koji piše da bi kroz formulisanje svoga vesništva iskupio publiku, jer samo forma daje duhovnim stvarima, egzistenciju i samo saznanje čini čoveka iskupljivim. Tema se menjala, ali vesništvo je uvek imalo istu polaznu tačku: humanitas ivirtus. Čokor je bio vesnik sebe samoga i to i ostao. To je ono čudnovato i čudesno u njegovom. delu.
Šebešćen kaže da njegov zadatak nije da Čokora brani od neizrečenih napada, ili čak da ga hvali, jer spisateljstvo je težak hleb i moglo bi se dogoditi da se jedan čovek ce-
uskovitlanih
mana u današnjoj književnosti, na simpozijumu će uče stvovati i izvestan broj najuglednijih inostranih slavista i prevodila
loga života najboljom voljom bori za najlepše stvari, ali diletantski, bezvredno. Heroji su katkad beskorisni, a uvek smrtni. Ali Čokor nije heroj. On je svojom biografijom, dakle živim telom, pružio primer za to da prividno budalasti i od paralizirajućih iskustava izvesno slobodni doživljaji i misli omladine ne mo Taju bezuslovno da budu prepevani u mudrosti starosti koje su spremne na kompromise; da spisateljska produkcija jedmog polustoleća može da ostane jedinstvena u svojoj inspiraciji, zaštićena od spoljnih uticaja „politike, kao organski izrasla tvorevina; da čovekova mogućnost ne leži u nadi — dakle u nekom budućem mpreobraćanju — nego u vernosti prema samome sebi. To su etičke kategorije. Čokor, onaj sam sebi veran, podnosi mladalaštvo kao fatum. On se oslanjao na savršenstvo, stvorio je novu perfekciju u jedinstvenosti svoga dela, a danas opet stoji nasuprot jednoj literarnoj mođi, koja neodgovarajućim sredstvima, jer su epigonski, nastavlja to savršenstvo, pomalo pometeno, ali tim ezoteričnije. (A. P.)
PRILOZI
O istorijskoknjiževnoj periodizaciji
„TPBORIJSKI NACRT za istorijskoknjiževnu ~ „periodizaciju“ naslov je rasprave Dra=giše Živkovića koja se nalazi na uvodnom mestu najmovijeg (1—2) dvoboja „Priloga: za književnost, jezik, istoriju i folklor“ koje izdaje Katedra za istoriju jugoslovenskih književnosti uz saradnju katedara za Žive jezike i književnosti Filološkog fakulteta: u Beogradu. Izrada naučne istorije književnosti, kaže D,. Živković, zahteva najpre raščišćavanje teorijskih pitanja iz ove oblasti i usaglašavanje termina za označavanje najglavnijih pojmova periodizacije. U istorijskom proučavanju književnosti neophodno je integralno „ih simujigno
:
da bi se omogućilo povlačenje daljih projekcija i novih mogućih značenja koje svako književnoumetnižko delo potencijalno nosi u sebi i ostvaruje u raznim epohama. No ako bismo hteli da istorijskoknjiževno „proučavanje učinimo što više književnim, ne prestajući da ga i istorijski situiramo kao društveno-duhovni fenomenm, potrebno je uočiti meke impulse koji određeno deluju u životu književnosti. Među njima je i jedan „vid bipolarnih esštetičkih kategorija koje postoje još od FP. Schillera (naivno i sentimentalna poezija), F. Nietzschea (apolonijsko i dionizijsko stvaranje) i K. Marxa (šilerizizanje ili šekspiriziranje). Živković formuliše svo ju polarizaciju kao odnos matufizma, (književni postupak koji odgovara konvencionalnim suđenjima i predstavama o životu, teme i motivi iz ljudske svakodnevnosti dati su u granicama logičkorealnih odnosa i značenja) i artizma, (prerađa životnog ma
sublimnog humora, katkad naivnog, kafkad nemilosrdnog, uvek poetičtom, od same duboko stvarnosti
jugoslovenskoj
- ne čitaju „poeziju“.
; posmatrati. dva“, ) Vi nia. _ Binjenica — društvčno- , kulture okreće Jne i književno-umethičke, ~
terijala, kreacija, simbolič} projekcija pojavnog sveta), U dinamici prožimanja i smenjivanja ovih polova krije se pogonska sila književnog raz vitka, Termini naturizam i artizam, napominje Živković, mogu da posluže kao zamena za temmine realizam — romantizam u slučajevima ikad ih upotrebljavamo za oznelavanje estetičkih ili stilskih kategorija. Živković zatim pre cizira atribute kao Što su: istorijski (za činjenice društvene istorije) „Kknjiževnoistorijški (za onaj vid istoriografskog proučavanja činjenica kad posmatramo čisto književni i umetnički. razvitak literature, njen stilski:i estetički kompleks) i istorijskoknjiževni (kompleksno pro učavanje koje spaja istorijski i književnoistorijski aspekt:i Ižini integralmu istoriografsku disciplinu — istoriju književnosti); potom se tu definiše književni period ili epoha, pravac, stilska formacija. Od ostalih napisa treba još pomenuti tekst Emila'Štampara o hrvatskoj . kritici i „Gorskom vijencu“, prilog Slobodana Vitanovića poznavanju školovanja ' Bogdama Popovića, neobjavljena pisma i bibliografiju rađova Milutima Uskokovića koju je- dado Radomir Ivanović, kao i prikaze i osvrte Dragoljuba Pavlovića, Vladana Nedića, Radmile Pešić i dr. (Š. Ć„,. i
IL PONTE ~ ye
Poezija za one koji. _ ne čitaju
U ITALIJI je neđavno objavljen izbor iz poezije mladog nemačkog pesnika, člana „Grupe 47' Hansa. Magnmusa Encenmsbergera, pod na= slovom „Poezija za one koji Đilberto Finci u jednom od poslednjih brojeva ovog časopisa objavljuje vrlo zanimljiv prikaz, zapravo komentar na tu knjigu,koji se odlikuje mnoštvom aktuelnih digresija. U vremenu mitova poezija je prestaja da bude mit, piše Finci, Jedna od. najvažnijih. „funkcija“. leđa maglji,
' bekstvu i izolaciji, „situacija-
ma“ i „poetskoj reči“ da bi postala svesna inteniconalnost. Ona raspravlja o konzepcijama, debatuje o ideja» ma i isukstvima i predstavija najozbiljniju opoziciju „kako „čistoj poeziji“, · tako i svim vrstama primitivnog i maglovitog sentimentalisanja. Kvalitet. poezije je sve više u kvantitetu stvari, · misli, kritika itd. koje ona'u sebi nosi, u. tome je. njena originalna forma, njena · revolucionarnost u odnosu na prošlost, na tradiciju, zatvorenog stila, kao i na onu jeftinog populizma „radničkih“ ' sadržaja. |
-- pl Ne postoji literama kriza koja nije pre toga kriza, mišljenja, sumnja i opozicija, i patnja zbog stvari onakvih kakve su. Tu vrstu poezije zastupa i stvara Hans Magnus Encensberger. U tužnoj neizbežnosti reifikacije čoveka, u buržoaskoj pseudo-dobroćudnosti zaboravljanja sadašnjosti i prošlosti za ljubav vlastitog blagostojanjay.u mračnoj kaljuzi užasnih, us» pomena: logori, Jevreji, gasne komore i ostalo, osnovni objektiv pesnikov je optužba, na nivou logičke nužnosti: bez retorike, bez povika, bez · ukusa i mirisa osvete. Oružje
DANA _— ~~~
Nastavak sa 2. štrane
ia u Antverpenu, pojavila i u Belžiji. *
Tim povodom, „Književne movine“ prenose, u fragmentima, jednu od kritika koje su se pojavile u belzijskoj štampi.
Evo kako o „Seobama“ piše literami urednik u antverpenskon istu „T, Paljeterke“, od 5. novemra 1964. godine.
Ukazujući da je roman „Seobe“ posvećen srpskohrvatskim ratnicima ivojnicima-graničarima), pisac članka. istovremeno, ističe đa je Cr njanski na izuzetno brilijantan na-
IO
mirna sažetost koja karakteriše najbolja ostvarenja . srednjoevropskih književnosti, ier Crnjanski, vrlo često, piše s opširnošću i pođrobnošću koja pripada Istočnim Slovenima. Roman, međutim, za uzvrat, obiluje blistavim vrhuncima koje čitalac zanesen -— neće. moći dugo da zaboravi“. „Ideja dela je u ovome: vojnik kao oličenje bestijalne kazne i atmosfera nađe i beznađa (koja se odnosi podjednako ma najamničku vojsku u celini kao i na njenog VvOdu posebno), atmosfera. dočarana tako silovito da čovek Zapađa, ne-
naviknut, ne biva nikako u stanju ~
da podnese njen pritisak. A naročito ljubav, jedna olujna i burna ijubav, neshvatiljivo senzualna, ljubav koju božanstvena Dafina čuva za svog divovskog muža, i jedna žestoka strast koju ima prema svomi ieveru Aranđelu“.
„Roman predstavlja pravu i Dpot- .,
Dunu osuđu rata, pripoveđanje pu-
10 nejispunjenih želja i neobuzđa-
nih strasti. Tkan je od gorkog, ali
vojski i tragično uzburkanih ličnosti“. S
„Zaista, čitamo na kraju, delo sasvim: izuzetno, sasvim drukčije od nih na koja smo navikli [...] Prevodilac je čitaocu, koji ume da ceoi svaku izrazitu i doslednu smelost, pružio jednu istinsku, potpuıu radost“,
POSLERATNI JUGOSLOVENSKI ROMAN
KAO I PROŠLE GODINE, Udruženje književnika Srbije organizovalo je oktobarske razgovore naših i stranih književnika. Prošle godine održan je skup „Čovek peva posle rata“, · dok će ove godine učesnici simpozijuma razgovarati O Pproblemima «posleratnog jugoslovenskog romana. Poređ većeg bhroia Uučesnika iz naše zemlje, od kojih će nekoliko romansijera i kritičara saopštiti svoje stavove o karakteru ro
)
ca naše književnosti na jezike dru-
gih naroda, i to: Ina Jun Broda,
(Austrija), Gančo Savov (Bugarska), Edvard Lovet (Velika Britaniia), Zoltan Čuka (Mađarska), dr Tom ĐBkman (Holandija), Johan Vajdenhajm (SR Nemačka), Jan Rosinski (Poljska), Vasilij Aksjonov i Aleksandar Romanjenko (SSSR), Andrej Vrbacki i Jan, Siracki (ČSSR).
Ođ jugoslovenskih pisaca svoje učešće su prijavili: Dušan Matić, Erih Koš, Sveta Lukić, Petar Džadžić, Miloš I. Bandić, Midhat Begić, Miodrag Bogićević, Draško Redjep, Boško Novaković, Božidar Borko, Vladnn Desmic, JTozn T,anš'ć, Branimir Donat, Pavle Zorić, Voja Čolanović, Tode Čolak. Dušan Baranin, Momčilo Milankov, Dragiša Vitošević, Danilo Kiš, Risto Trifiović, Anđelko Vuletić, Aleksandar Petrov, Slavko Janevski, Ivan Potrč, Ciril Kosmač i drugi.
Simbozijum ie otvoren 15. oktobra u plenums«koj sali Udruženia kniževnika Srbije i trajaće do 17. oktobra. .
pesnikovo nije stih nego rije> gova svest, njegov „pogled :na svet“, njegova suština čoveka u određenoi istorijskoj sredini. Encensberger baca savremenom svetu u lice jedan istinit i nužan izazov: pitanje . o stanju mišljenja u uslovi» ma naivulgarnije materijalnosti ekonomskog buma i 50cijalnog blagostanja, brehtovski izazov toj „zaštiti Vukova od ovaca“. .
Ova poezija je, zaključuje Finci, dvostruko „ubedljiva; prvo, formom, kao anticipa= cija stilskih novina '. koje, ::su antitrađicionalne ali istovremeno i antiformalističke: drugo, sadržajem, istorijsxo-ideološki, kao. reafirmacija. virulentnosti razuma i efikasnos> ti niegove kritike realnosti, Ali uvek rečjui slikom: u poeziii. za poeziju, nikad: pro-
tiv nje. j '(T. KS
KNJIŽEVNE NOVINE , Y i „Vd. k k TT Si