Право и привреда

Prema načinu sticanja prava na prihode, oni se dele na originarne ili izvorne (koje država ostvaruje svojom ekonomskom delatnošću, odnosno poslovanjem svojih preduzeća) i derivativne ili izvedene (koje država uzima silom svoje vlasti). Polazeći od subjekta od kojeg se prihodi übiraju, kao osnova za klasifikaciju, dele se na prihode od fizičkih lica, odnosno stanovništva i prihode od pravnih lica, predstavljenih privrednim i drugim organizacijama. Sa stanovišta finansijske autonomije i finansijskog suvereniteta, prihodi se dele na prihode širih i užih društveno političkih zajednica. Instrumenti prikupljanja prihoda su porezi, doprinosi, takse, carine, ali i prihodi od imovine, emisija novca, unutrašnji i spoljni zajmovi. Porezi kao vid prihoda Po izražajnim mogućnostima najrazvijeniji, najčešće i najviše korišćen instrument prikupljanja prihoda su porezi. U najvećem broju definicija porez je u suštini odreden kao instrument putem kojeg država ili uža društveno politička zajednica dolazi do prihođa potrebnih za pokrivanje društvenih rashoda. Tako se porez definiše kao "davanje u novcu koje đržava übire od pojedinaca na osnovu svog suvereniteta, bez direktne protunaknade, a s ciljem pokrivanja javnih tereta. 1 Porez je dakle obavezno davanje iz prihoda ili imovine, na koje poreski obveznik ne može uticati, niti u pogledu poreske obaveze kao takve, niti u pogledu njene visine. Porez nije vezan za korist od utroSka sume kojoj je poreski obveznik nešto doprineo, jer je u pitanju nedestiniran prihod koji se uliva u zajednički fond sredstava. Porezi se deli u nekoliko osnovnih kategorija. Podela poreza na realne i personalne temelji se na objektu oporezivanja, pri čemu ukazuje da realni porezi pogadaju bogatstvo (dohodak, imovinu) prema njegovim stvarnim elementima, objektivnim sastojcima, ne vodeći računa o ličnosti kojoj to bogatstvo pripada. Nasuprot tome personalni porezi su oni koji se ne odnose na bogatstvo kao takvo, već se uzima u obzir njegova pripadnost određenoj ličnosti - vodi se dakle računa ne samo o veličini bogatstva, nego prevashodno o onim porodičnim, ekonomskim i socijalnim uslovima njegovog imaoca, koji mogu uticati na njegovu poresku sposobnost. Sa stanovišta vremena u kojem se javljaju, porezi se dele na redovne i vanredne, pri čemu se redovni porezi naplaćuju za određeno vremensko razdoblje, u intervalima obično od godinu dana, dok se vanredni razrezuju i naplaćuju u vanrednim prilikama. Značajna je podela poreza na posredne ili indirektne i neposredne ili direktne. Kao kriterijum razlikovanja obično se uzima manifestovanje poreske snage, način utvrdivanje poreske obaveze, mogućnost prevaljivanja, poreski izvor, i si. Tako bi se direktno oporezivanje odnosilo na poreze koji su uvedeni direktno na fizička i pravna lica sa zahtevom da oni odredeni iznos transferišu na državu. Porez na dobit korporacija predstavlja osnovni oblik direktnog poreza kojim se oporezuju pravna lica. Iz podela i ciljeva oporezivanja proizlazi da je porez jedinstven istrument prikupljanja prihoda velikog sadržajnog bogatstva različitosti.

1 Rozmarić: Javne finaneije, Informator, Zagreb, 1973. str. 65

313

POREZ NA DOBIT KORPORACUA IPREDUZETNIKA