Просветни гласник

590

ПРОСВВТНИ Г.1АСНИК

друга, док иеторија показује човеку да је њему непојмљиво оно што је апсолутно и да је релативност атрибут свега људског по томе што нигата ни у нрироди ни у историји човека није стално и самостално него је све везано једно за друго и све потиче једно из другог, све се мења и нестаје да устуни место другим Формама; да ништа људско, ни једна идеја, ни један ступањ развитка нису стални, те по томе да ништа није аисолутно ни апсолутно истинито. По томе је историја најхуманија наука, показујући човеку праве размере снаге ума његовог; најистинитија наука пошто му она само може показати највећу истину, комбиновану из Фрагментарних истина појединих времена. 17. Историја човечанства постајаће све тачнија наука, то јест долазиће до све тачнијих закона у колико све остале науке буду више напредоваде те долазпле до што тачнијих закона. Онако исто као што људска снага расте сразмерно познавању природе и њених закона, тако ће и научност историје расти са снагом човечансгва. По томе су природне науке подлога научне историје и њихови закони појачаваће активност историје. 18. У историји човечанства као и у природи има супсганцијалног и акциденталног, али што се из природе спољње иде даље човеку у историји све је мање супстанцијалног, све више акциденталног и обратно што ближе природи све се више може разумети, што ближе човеку све мање. Историја човечанства само је историја разних Форама људског живота; никакве разлике у суштини нема између природног и цивилизованог човека. Конци из којих је исплетен историјски живот човечанства много су тањи и финији него конци живота природе; отуда честа кидања и замрсивања њихова; отуда велика тешкоћа расплести их и видети везу њихову са коннима живота природе; отуда толика ненаучност и мрачност историје према природним наукама. Природним наукама је предмет стална природа у којој има много више суштине а много мање Форама него у људској историји; чији је живот исплетеи од много јачих и виднијих конаца него живот људски, који се не кидају лако те им је лакше и везе наћи. Отуда се и природа много боље разуме него историја, јер су у њој везе јаче и чвршће; отуда је и знање природе пре дошло до науке него историја; отуда је лакше било наћи законе природе него законе историје; отуда има данас природних наука а историје као науке још нема. 19. С напретком ума човекова све се све више своди на историју, и све оно што се историјеки не може разумети, што не може доћи у