Jugoslovenski Rotar

Skoro sve vrste tehnike rudarenja postojale su tada, ali u primitivnijem obliku ili sasvim u početcima. Teorijski geologija nije bila poznata, ali su zato rudari imali izvanrednu praksu u iznalaženju ruda. Više intuitivno i po konfiguraciji terena oni su nalazili rudišta i otpočinjali sa radom. Ispiranje, osobito zlata, bilo je u upotrebi. Kopanje pomoću jama, kasnije i šahti horizontalnih i vertikalnih sa galerijama poznato je rimskim rudarima. Postoje već primitivni uređaji za spuštanje i izvlačenje. Osvetljava se pomoću uljenih lampica. Neka vrsta ventilacije za dovođenje vazduha kao i drenaže za odvođenje vode takođe postoji. Naši krajevi koji se prostiru na području rimskog Ilirika i Trakije bili su po broju rudnika i njihovom bogatstvu jači od bilo koje druge rimske provincije. U njima je dobivano železo, zlato, srebro, bakar, olovo, kao i druge rude manjeg značaja. Napred je već rečeno, kako se arheološki moze ustanoviti rad na jednom rudniku iz toga vremena. Za upotpunjavanje slike, osim rudnika i naselja iz te epohe, zanimljiva je i razgranatost dobrih rimskih puteva kao i malih tvrdavica u okolini rudnika i na saobraćajnim vezama radi očuvanja mira i sigurnosti. Rimski rudnici železa ustanovljeni su u oblasti Sane kod Blagaja, Ljubije i Starog Majdana. Zlato je ispirano na Vrbasu, kod Mračaja, Lašve i Rame u Bosni. Olovo i srebro je dobivano kod Celebiéa i Srebrnice u istočnoj Bosni, kao i preko Drine u zapadnoj Srbiji u rudnicima pored Krupnja. Srebronosne rude otkrivane su u selima Stojnik, Babe i Guberevac ispod Kosmaja, kao i na Rudniku. Avala je davala cinabarit. U severoistočnoj Srbiji u oblasti Mlave, Peka, Majdanpeka i Timoka u glavnom se dobivao bakar, a Kopaonik i okolina Prištine davali su železo i srebro. Refleksi rudnog bogatstva našeg kraja pod Rimljanima osetili su se i protkali duboko u celokupnom političkom i privrednom životu imperije. Od III veka carstvom vladaju imperatori koji su skoro bez izuzetka iz Ilirika. Među njima su najkrupnija imena kasne antike. kao Prob. Avrelijan, Dioklecijan i Konstantin Veliki. Cvetaju gradovi slični onima u Italiji, napredni i bogati, važni i za vezu između Italije, Grčke i Male Azije, jer su preko njih vodili svi kopneni putevi. Tako su iskopavanja antičke Salone, Stobija, Justinijane Prime, Naisa, Skupija prevazišla sva očekivanja i pokazala kako je uporedo sa političkom moći išlo kulturno i privredno bogatstvo. U nekim mestima postojale su kovnice rimskog novca, kao u Sisciji — Sisku, Sirmiju — Sremskoj Mitrovici, a neka su kovala i vlastiti novac, kao Viminacij — Kostolac i Stobi. Ovo- obilje rudarskog rada traje i u prvim danima Vizantije. Kasnije se gubi. Nastupili su nemirni dani seobom Slovena ovamo. Previranje je trajalo od VI do X veka, dok se nisu počele formirati prve jugoslovenske države. Pa i tada je prošlo nekoliko stotina godina, dok rudarenje nije dostiglo visinu iz rimskih dana. To je bilo tokom XIII, XIV 1 ХУ veka na teritoriji Srbije i Bosne, koje su nastale na bivšim rimskim pokrajinama bogatim sa rudnicima. Tada je Srbija postala velika sila na Balkanu, delimično zahvaljujući i bogatstvu koje su rudnici davali. Za razvoj rudarenja u našem srednjem veku doprinesli su mnogo Sasi, koje su kraljevi pozivali iz susedne Mađarske kao stručne radnike. Svakako je tađa bila živa još usmena tradicija, koja im je govorila gde su nekda bili rimski rudnici. Sloveni, doselivši se iz zakarpatske kulturno siromašne oblasti na antičko visoko kulturno tlo, zapažali su sve novo i davali odgovarajuća imena. Verovatno su rudni i rudarski nazivi planina, reka i mesta na našoj

122