Naša stvarnost

PETAR KOČIĆ ___35

sa sve većom tendencom da nestanu, ti. govoreći jezikom političke ekonomije — sa SVe većim izrabliivanjem seljaštva. Razvoi trgovine i manufakturne radinosti, obuhvatanje Turske u seru svjetske trgovine i podjele rada gura centralnu vlast na njeno

iačanje, na njeno sukobliavanje sa feudalnom izolovanošću, a “

Wnutar samih feudalnih odnosa zaoštrava suprotnost kmetova i begovata.

U tom periodu feudalizam nije zreo da bude sasvim sružšen. Ali on je već zapao u zrelo doba i kako to već biva kod jedne klase koja počinje da propada, nekada društveno plodni poslovi se pretvaraju tu dokoličarske ludorije, svirepost, izlivanje sile bez ikakvog odredjenog cilja. Nekada plodan rad beglućenie) na begovom ili spahijinom dobru (čitluk, čift) pretvara se, pod novim uslovima kada je rad tražio produktivniju primjenu, u iskoričćavanje seljaka katkad bez ikakvog cilja — seljak je bio dužan da da toliko i toliko radnih dana i on je davao, makar se taj rad svodio na otvaranje i zatvaranje vratiju na begovoj avliji. Feudalci su došli u sukob sa novim privrednim razvojem, koji ie nosio karakter ranog kapita-, lističkog razvitka i treba da se uklone sa istoriske pozornice. Oni su u Bosni učinili sve da do toga ne dodje.

Janjičari, voiska feudalizma, toliko su se osilili, da su

često ugrožavali i samu centralnu vlast. Snaženje te centralne”

vlasti zahtievalo je reformisanje postojećeg stania i moralo ie likvidirati — slično Francuskoj 17 vijeka — izvjesne privilegije feudalaca. Kad Mahmud 1 1896 ukide janjičare i uvede nizam kao regularnu vojsku, bosanski begovat će pod vodistvom Huseina Gradaščevića, koji je čak uspeo da se zaveziri, u Travniku, dati otpor. Inače, pokret je simpatisao sa sličnim autonomističkim pokretima Ali-paše Janjinskog i Škodra-paše u Albaniji. Pokret begovata će biti krvavo ugušen od Abdurahmanpaše, čila će glava, uostalom postati kasniie plata tom istom begovatu za njegovo podupiranje Portinog rata protiv Rusije.

· Reformama nijesu bili zadovolini ni kmetovi, ni age, Di begovi. 1848 g. je Tahir-paša u Travniku batinaniem primorao seljačke pretstavnike da pristanu na ukidanje beglučenia uz otplatu po '/s prinosa sa zemlje za 7 godina, umiesto ranije '/•. Ali poslije misteriozne Tahir-pašine smril, begovat će UVOditi */s kao davanje bez odredjenog roka. Seljaci neće dobiti ni ono na što su natjerani batinama ... Kao ilustraciju snage feudalaca i razvijenosti i ustaljenosti . feudalizma u Bosni, S. Novaković ističe u „Turskom carstvu pred Srpski ustanak”, da su pojedini odmetnici, po ugledu na bosanski begovat, išli u beogradski pašaluk da stvaraju sebi čitluke. Bosna je bila ugled i slika i obećana zemlja feudalaca u turskoj carevini i to je ostala za vrlo dugi period. Jer se turski feudalizam, vojničkog i apsolutističkog karaktera, razlikovao od evropskog i srpskog, i ondie gdje ove posljednje nije razorio, što je bio slučai u

53*

Xa;

<