Naša stvarnost

116 LJUDI — DOGAĐAJI — FNJIGE

zumljiv je ovaj Monfeskijeov oportunizam ako se samo ne zaboravi položaj koji je on zauzimao i činjenica da on kao ličnost nije bio nimalo revolucionarne prirode. Ali uprkos svim fim ublaženjima kako tačno kaže J. Bruhat — »Monteskije je inkarnirao jedan žrenutak borbe velike buržoazije protiv starog režima«. U tom smislu Duh zakona je možda prvi razgoveini začetak potonjeg revolucionarnog jakobinsiva.

»Ead hoće da se shvati čitav domašaj njegovog dela — kaže dalje Bruhat — ne ireba ga upoređivaji sa onima koji su došli iza njega — sa Didroom i Rusoom — već sa onim koji su mu prefhodili... Jasno je da se Monteskije ne oslobađa izvesnog mehaničkog deferminizma. Ali neka se ne zaboravi da je pisao u prvoj polovini XVIII veka, i zato će se pokazati da je imao najmanje dve zasluge. On je, pre svega, spasao istoriju od anftinaučnih tumačenja pomoću slučaja ili božjeg učestvovanja. A zatim je utvrdio da su zakoni »nužni odnosi koji proističu iz prirođe« i da »u tom smislu sva bića imaju svoje zakone. To su razlozi zbog kojih treba smatrati da je Monteskije bio prefeča, i da je njegovo delo, posmatrano kao celina, delo napretka«. Monteskije je, dakle, u granicama mogućnosii svoje epohe, naučno ispitivao društvene i političke pojave, nedvosmisleno je izrazio svoje neprijateljstvo protiv mračnjaštva i tiranije, toliko jasno da svako današnje izopačavanje njegovih shvatanja može jedino da se pokaže kao delo falsifikatora, a nipošto ne kao »ofkrivanje« njegovih »zadnjih misli«, koje bi, prema fim falsifikatorima, prikazale Monteskijea kao jednog od preteča današnjeg rasizma i svega onog iz čega rasizam proizilazi i što za sobom neizbežno povlači.

Što danas, dvestapedeset godina posle njegovog rođenja, pbokušavaju da ovom slobodarskom misliocu mrtvom navuku košulju kestemove boje, pokazuje samo da fakvi njegovi poštovaoci nemaju više dovoljno hrabros}i da lično izvlače vrelo kestenje iz užarenih lomača, na kojima ipak nije moglo da bude spaljeno ono do čega im je najviše stalo da konačno nestane.

3.

SLOVO O PUKU IGOROVOM

Rusija dvanaestog vijeka stvorila je značajnu i originalnu umjetnosi riječi. Mogućno je govoriti o poslojanju čitave literarne škole Bijevske Rusije, škole koja je imala svoj književni manir, svoj stil.

Na toj razoranoj ledini ponikla je poema »Slovo o puku Igorovom«, čija je sedamstopedesetogodišnjica proslavljena u toku prošle godine. Genialni aužor stvorio je svoje djelo u siniezi najljepših tfekovina ondašnje pjesničke kulture i narodne poezije.

U sledećem periodu ruskog života književna škola Bijevske Rusije. nije dobila svoj normalni razvitak. Birraj trinaestog i prva polovina čeirnaestog vijeka bili su uopšte nepogodni za razvoj kulture i književnosž}i u Rusiji. U to vrijeme Rusi su na svojim nepreglednim poljima