Nova Evropa

istine isključivo teoretske... U Faustu se odrazuje kriza moderne misli, pošto je ona, oslobodivši se tradicijonalnih religijoznih vjerovanja, počela da opaža prazninu racijonalističke nauke, koja je došla namjesto onih prvih; i odrazuje se ujedno jedan vječni momenat ljudskog duha, momenat u kojem misao kritizira samu sebe i savladjuje vlastite apstraktnosti,«

Idejna atmosfera u Njemačkoj, u doba mladoga Getea, bila je, uđčlavnom, prožeta prosvjetiteljstvom „Аш агипб«). Ргоsvjetiteljstvo, »iluminizam«, kako je poznato, vuče svoj korijem iz racijonalističke Dekartove filozofije, Njegov raisomn, čisto matematski shvaćen, morao je da se, u svojoj apstraktnosti, postavi u megativan stav prema svim osjećajnim vrijednostima. Racijonalizam nema načina da zahvati realnost u njenoj integralnosti, koja je, u svom prvom osnovu, osjećajne prirode; i zato mora da shvati kao nebitno i sporedno sve što niče iz osjećajnoga života i što sačinjava najprisniju srž čovječjega bića, U doba iluminizma, poezija je bila identifikovana s беоте јот, te je jedan ondašnji naučenjak tvrdio, da su hjegovi savremenici veći deometri od starijih, i stoga su i veći dovornici i pjesnici; vjerovalo se je, da je vjera popovska izmišljotma u cilju izrabljivanja najivnih, i da su njene institucije nastale u času kad je prvi prepredenjak sreo prvog glupaka; a i pravilno shvatanje istorije bilo je onemogućeno, jer je racijonalizmu nužno moralo da ostane sakriveno njeno alektivno porijeklo, te je morao da gleda na vremena koja su mu prethodila kao na epohe tame i praznovjerja. Stav racijonalizma prema рошепиtim momentima morao je, dakle, da bude ili ironija ili prezir, i otuda sarkastički smijeh jednoga Voltera, ili prezir civilizacije uopće i bijeg u prehistoriju jednoga Rusoa. IHaminizam se je raširio po njemačkim uiniverzitetima osobito preko Volfove (\/olff) filozofije kao i preko djela njegova djaka, književnosš teoretičara Gočeda (Gottsched). Niko, možda, nije bolje sintetizovao ovaj duhovni pokret nego. Gete, u drugom dijelu »Fausta«: |

Daran erkenn' ich den бејећгећел Herrn!

Муав ihr nicht tastet, steht euch meilenfern; VVas ihr nicht lasst, das fehit euch ganz und gar; Му ав аћг nicht rechnet, блашђе аћг, ве! nicht wahr: \Vas ihr nicht wagt, hat ir euch Кеја Gewicht; Ху а ihr nicht minzt, das, meint ihr, gelte micht.

(Po tome poznam učenog gospodina! Ono što ne možete opipati, to je za vas na milje daleko; ono što ne možete uhvatiti rukom, to za vas nikako ne postoji; onmo što ne možete izračunati, mislite da nije istinito; ono što ne možete vagati, za vas nema važnosti; ono što ne možete pretvoriti u novac, mislite da to nema vrijednosti.)

184