Nova Evropa

mena, Ekonomske epohe, u svom istorijskom тагу ки, razlikovale su se i delile jedna od druge uglavnom »po načinu produkcije ekonomskih dobara, a ne po proizvedenim produktima«. U tom smislu, — kao što je za Stari Vek kao specifično obeležje procesa ljudskog rada bila karakteristična definicija Aristotela, da je čovek politička životinja, za Američane Franklinova »a #001 тај пб animal«, — za sadanju fazu privredne produkcije majkarakteristićnija bi bila definicija čoveka kao društvene Živofinje. Veličina i gustoća stanovništva, koje postoji i deluje u izvesno vreme na stanovitom prostoru, tvori maferijalnu рофоби za realizovanje društvene podele rada, Ovde želimo da rasmotrimo one zakone, faktore, ı momente, koji utiču ne kao apstraktni pojmovi već kao realne pojave na množenje stanovništva, na njegovo Opadanje, i na stvaranje suvišnog stanovništva, kao tečne, latentne. i stagnanine pojave današnje faze društvene organizacije, Privreda je, kao baza i pretpostavka socijalnog progresa. na bezbroj načina u mnogočemu povezana 1 isprepleltena s ostalim pojavama socijalnog života, Životni ritam kretanja stanovništva daju poluge ekonomskog života, bilo napred bilo natra8. Paralelno sa razvojem ekonomskog života i njegovim realnim progresom razvija se u širinu i u dubinu stvaralački kapacitet ljudi, kao večnih zidara država i društva, na koje i oni utiču, iako su njihov plod. Mogućnost raspolašanja potrebnim materijalnim dobrima osnovna je pretpostavka za održanje i animalnog i kulturnog života čoveka, kao i za razvijanje socijalnoživotnih vrednosti ljudskog društva. lako nabavljanje relativno ograničenih materijalnih sredstava za sadašnjost i budućnost ne mora da predstavlja idealni cilj ljudskos društva, ipak ekonomski rad daje karakter osnovne materijalne. podlodđe za progres ljudske zajednice, u svim vremenima i u svim smerovima, i ljudska se vrsta, baš radi tih uticaja sa strane — koji u izvesnim momentima deluju pozitivno a u izvesnim negativno, — ne može da umnožava prema svojim potencijalnim гпабата, le ne dosiže svoj idealan broj. Zanimljivo je rasmotriti način na koji ti materijalni uslovi za održanje golog života deluju па pojedine grupe, i kako se ti uticaji na njima odražavaju. Život čoveka, i kao jedinke i kao grupe, ne razvija se ekskluzivno u prostoru medju zidinama delovanja bioloških zakona; efektivni i virtuelni priraštaj stanovništva, u svim slepenima razvoja ртодик утћ зпаба i u svim momentima objektivnih materijalnih i socijalnih prilika, ne može se u celini uposliti u privrednoj produkciji. I te neupotrebljene produktivne snage, Које se ne mogu da produktivno iskoriste, tvore relativno suvišno stanovništvo, koje se — prema stanju privredne konjunkture ciklički kreće, te oseća na privrednom telu kao prenaseljenost. Pa, kako produkcijoni kapacitet stanovništva najčešće nije u

445