Nova Evropa

besmrtnih velikan4, koji služe na ponos čitavom čovječanstvu. Flober, pročitavši — po savjetu Turgenjeva, koji je uopće uveo Tolstoja u evropsku književnost, — »Rat i mir«, bio je sav ushićen: »Ta to je prvorazredno djelo! — Kakav je to umjetnik, i kakav psiholog!,., Meni se čini da tu ima stvari koje su ravne Šekspiru... Da, to je silno, vrlo silno,« Zola nije baš volio Tolstoja, jer se opravdano bojao da će Tolstoj postati »savješću svijeta«, štojeon sam htio da bude; ali je ipak napisao Tolstoju, početkom Devedesetih Godin4, u jednom pismu (Које је зада tek prvi put objavljeno u Moskvi, u Jednom zborniku posvećenu ovom francuskom piscu): »Iz Vaših se knjiga učimo nesamo književnosti nego ı životu; a ja se svakom godinom sve više uvjeravam, da moramo znati živjeti zato da bismo znali pisati . . „«

Ali, priznajući ogromne umjetničke vrline Tolstojevih roman4, Evropa se bunila protiv njihove tehničke konstrukcije, koja se tako odlučno kosila sa vjekovnim pravilima i tradicijama. U njima Je vladao gotovo kaos, potpun nered, pa su držali da je Tolstoj lišen osjećaja važnosti kompozicije, a možda i potrebnog tehničkog znanja ı iskustva, Tek mnogo kasnije opazilo se u tom jedan strogo odredjen sistem, koji je značio temeljnu relormu romana, U naše dane, kada je evropski roman zašao u ćor-sokak, sjetili su se Tolstoja i njeBove metode, i Fransoa Morijak vidi u Tolstoju — pored Balzaka, Flobera, i Prusta, — Jedno8 od osnivača savremeno8 romana, a u povratku k tradiciji ovih velikih romansijera jedini spas iz krize romana, koju istovremeno preživljava danas sva savremena svjetska književnost. Mnogi se evropski pisci nalaze pod tako snažnim uticajem Tolstojevim, da se može reći da su »hipnotizirani« njime, kako je to i rekao jedan francuski kritičar, Naročito je snažan njegov uticaj u francuskoj i engleskoj književnosti: cijeli razvitak njihova romana ide putem koji je pokazao Tolstoj, te koji je za njih »neposredan izvor stvaralačke energije, a često u potpunom smislu učitelj«, Veza Tolstoja s ovim književnostima gotovo je organska, tiče se ideja, nazora, i metodA, Osim toga mnogi književnici meću u usta svojih književnih junak4 i ime Tolstoja, spominju naslove njegovih djelš4 i imena njihovih junak4. | to je naročito značajno, jer to pokazuje da je Tolstoj nesamo zarobio misli, osjećaje, i uvjerenja pisaca, nego je ušao i u njihov stvaralački laboratorij, te postao njihov neposredni i aktivni učitelj, vodj, i saradnik. Naročito »engleski romanopisci drže sebe za izravne Tolstojeve nasljednike i sljedbenike«, i kao što je od ruskih pisaca baš Tolstoj bio pod najačim uticajem starijeg pokoljenja engleskih književnik4, tako je sada njihovim potomcima vratio ono što je od njih dobio, pošto je sve to preradio u plamenu svog stvaranja, Sumirajući rezultate snažnog Tolstojeva uticaja na savremenu zapadno-evropsku književnost, talentirani rusko-emigrantski kritičar Jurij Mandelstam svrstava ih pod četiri tačke:

61